Hannah Arendt i jej "banalność zła"

W kinach można oglądać film "Hannah Arendt" - biograficzną opowieść o niemieckiej filozofce i publicystce, jednej z najbardziej wpływowych myślicielek XX wieku. W radiowej Jedynce rozmowa z reżyser tego obrazu Margarethe von Trotta.

Margarethe von Trotta

Foto: materiały promocyjne/Aurora Films

Hannah Arendt to filozofka, która relacjonowała dla "New Yorkera" proces Adolfa Eichmanna, jednego z architektów Holocaustu, uprowadzonego w 1960 roku z Argentyny przez izraelski wywiad i sądzonego w Jerozolimie. W oczach Arendt, Eichmann nie dorastał do roli demona. Był ograniczonym urzędnikiem o wąskich horyzontach. Dlatego w swych korespondencjach użyła zwrotu "o banalności zła", które wiele osób odebrało jako krzywdzące i kwestionujące wyjątkowość cierpienia ofiar Holocaustu. Była za nie atakowana przez intelektualistów.
- Nie chcieli, aby postrzegano Eichmanna, jako przeciętnego biurokratę. Chcieli mieć potwora, zbrodniarza, szatana - mówi reżyserka filmu Margarethe von Trotta. W rozmowie z Joanną Sławińską przypomina, że bohaterka jej filmu oskarżyła przywódców żydowskich o współpracę z nazistami. Prawda jest taka, że nie wszyscy, ale niektórzy współpracowali. - Ona to powiedziała i to był największy grzech, jaki mogła popełnić - podkreśla reżyserka. Bo wzbudziło to wrogość społeczności żydowskiej i większości żydowskich intelektualistów. Dlatego w filmie pokazano cztery lata procesu Eichmanna, aby widz mógł obserwować proces widziany jakby oczami Hannah Arendt.
Margarethe von Trotta postawiła warunek, że zrobi film, jeśli filozofkę zagra Barbara Sukowa. - Według mnie, ona jest jedyną aktorką, której mogę wierzyć, że jest myślicielem. Patrząc na nią  widziałam głębię umysłu, proces filozofowania - wyjaśnia. Dlatego - według twórczyni filmu - żadna inna aktorka nie mogła zagrać w ten sposób. Sukowa bardzo skrupulatnie przygotowywała się do roli. Studiowała nawet przez trzy miesiące filozofię. Mówiła po angielsku, ale z silnym niemieckim akcentem, bo z takim akcentem mówiła Hannah Arendt. W filmie akcent został nawet złagodzony, żeby nie brzmiał karykaturalnie.
Dla Margarethe von Trotta Hannah Arendt jest wyjątkowa. Reżyserka nie zna nikogo, żyjącego w naszych czasach, kto mógłby się z nią równać.

Muzyka filmowa >>> moje.polskieradio.pl
Postać niemieckiej filozofki jest dopełnieniem kobiecych bohaterek z filmów Margarethe von Trotta. Twórczyni zauważa, że wszystkie te kobiety próbują być niezależne, walczą o swoje przekonania, opinie, nie tylko dla siebie. Generalnie bohaterki jej obrazów to kobiety waleczne, stawiające czoła potężnym mężczyznom.
Posłuchaj całej rozmowy, w której Margarethe von Trotta mówi również o współczesnym feminizmie, zdradza, czy zamierza powrócić do aktorstwa oraz czy trudno być kobietą-reżyserem.
Rozmawiała Joanna Sławińska.
(ag/pj)