29 marca 1937 roku w Lozannie zmarł Karol Szymanowski.

Ze wsi na salony

Karol Szymanowski wychował się w rodzinie właścicieli ziemskich. Rodzina przyszłego kompozytora z pewnością wpłynęła na drogę życiową Karola: ojciec grał na fortepianie i wiolonczeli, brat Feliks był pianistą, a siostra, Stanisława Szymanowska-Korwin – śpiewaczką.

Rok 1901 był niezwykle istotny w życiu młodego kompozytora. Po maturze przyjechał do Warszawy, gdzie stawiał pierwsze poważne muzyczne kroki. Ze swoimi rękopisami udał się do Emila Młynarskiego, założyciela i dyrektora Filharmonii Narodowej. Ten jednak nie zauważył w młodym muzyku wielkiego talentu i odesłał go z kwitkiem.

Szymanowski na przekór wszystkim podjął walkę o swoją muzyczną przyszłość. Uczęszczał na zajęcia do prof. Zygmunta Noskowskiego. Jednocześnie poznawał Warszawę, ludzi kultury i sztuki.

Rozkwit

W latach 1903–1905 przebywał w Berlinie, gdzie poznał się z Ryszardem Straussem, który stał się jego mistrzem na początku kompozytorskiej drogi. Zainspirowany jego muzyką, zaczął pisać swoje pierwsze symfonie. Szymanowski łączył klasyczne melodie szopenowskie z nowoczesną polską muzyką, a także z motywami regionalnymi.

W 1927 roku objął kierownictwo Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. – Widzieliśmy Szymanowskiego, który jak wielkie, samotne drzewo na niemal pustym polu skupia na sobie wszystkie gromy ciskane na to, co było nowością, rewolucją, awangardą – wspominała czasy studiów i pierwsze kontakty z Szymanowskim jego uczennica, prof. Maria Dziewulska. – Dla  nas był symbolem naszych artystycznych marzeń, dążeń, umiłowań.

Pasja w szarym garniturze

W 1930 roku został pierwszym rektorem Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. Jego studenci wspominają ogromne zaangażowanie w nauczanie i chęć przekazania pasji do muzyki. Szymanowski na zajęcia przyprowadzał swoich kolegów po fachu, mistrzów z europejskich filharmonii, organizował też zamknięte koncerty. Był dla swoich uczniów nie tylko mistrzem, ale i przyjacielem.

– Zawsze znakomicie ubrany, w stonowane kolory, jego ulubionym kolorem był szary – opisywał kompozytora krytyk muzyczny Jerzy Waldorff. – Szare ubranie, do tego wiśniowy krawat, szara perła w krawacie, małe szare wąsiki, szare oczy pod gęstymi brwiami, szpakowate włosy i na ustach, niedający się opisać, niesłychanie delikatny uśmiech. Uśmiech, który składał się z zażenowania, pewnego lęku, a jednocześnie z chęci podbicia tego, z którym rozmawiał.

W okresie pełnienia funkcji rektora Akademii Muzycznej w Warszawie był ciężko chory na gruźlicę. Przeniósł się do Zakopanego, skąd często wyjeżdżał na leczenie do Szwajcarii. Zmarł 29 marca 1937 roku w Lozannie podczas jednego z takich wyjazdów. Za twórczość muzyczną o wiekopomnym znaczeniu dla kultury polskiej i ogólnoświatowej prezydent Ignacy Mościcki nadał mu pośmiertnie, 2 kwietnia 1937 roku, Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski.

mb

Henryk Mikołaj Górecki przeszedł do historii popkultury jako autor najpopularniejszego arcydzieła muzyki współczesnej. Nagranie III Symfonii z 1992 roku zdobyło szczyty rankingów sprzedaży po obu stronach Atlantyku. Ale masowy sukces Symfonii "Pieśni żałosnych" nie przełożył się na podobne zainteresowanie innymi utworami Góreckiego.

Dlaczego tak się stało? Być może dlatego, że minimalistyczne arcydzieło Góreckiego z 1976 roku stanowi najpełniejszą syntezę jego oryginalnego stylu, a zarazem wyśmienicie wpisuje się w trwającą po dziś dzień modę na ambient i muzykę relaksacyjną. Z drugiej strony, sam kompozytor nie zabiegał nigdy o masowy sukces: w okresie największego zainteresowania swoją twórczością wyprowadził się do wsi Ząb pod Zakopanem (mówił o nim "moje miejsce na ziemi") oraz radykalnie zwolnił tempo pracy, komponując nie więcej niż jeden utwór rocznie i koncentrując się na bezpretensjonalnej, lecz mało spektakularnej muzyce chóralnej.

Górecki różnił się pod tym względem od swoich kolegów i rówieśników: Wojciecha Kilara, którego droga na światowe sale koncertowe wiodła przez Hollywood, oraz Krzysztofa Pendereckiego, realizującego z rzemieślniczą pilnością i regularnością kolejne symfoniczne czy oratoryjne zamówienia.

Warto zaznaczyć, że artystyczne drogi najwybitniejszych przedstawicieli pokolenia urodzonego w latach 30. bardzo często się krzyżowały. Wszyscy rozpoczynali od fascynacji abstrakcyjnymi konstrukcjami oraz radykalną brzmieniowością XX-wiecznej awangardy, by w siódmej dekadzie minionego stulecia dokonać wolty ku bardziej tradycyjnym środkom wyrazu.

"Konwersja" Góreckiego miała przy tym najbardziej oryginalny i głęboki charakter. Kompozytor czerpał bowiem z rytmicznej, melodycznej i wyrazowej skarbnicy polskiej muzyki ludowej (w szczególności Śląska i Podkarpacia), dawnej oraz sakralnej. Kontynuował tym samym najlepsze wzorce "etnicznej nowoczesności" czy "narodowego uniwersalizmu", zaproponowane swego czasu przez Fryderyka Chopina, a rozwinięte przez Karola Szymanowskiego.

Można ubolewać, że Górecki nie wykorzystał sukcesu III Symfonii. Z drugiej strony to właśnie w pozornym wycofaniu kompozytora, specyficznej cierpliwości i niechęci wobec muzycznego pustosłowia tkwiła jego największa siła. Dzięki temu muzyka Góreckiego pozostanie częścią światowego dziedzictwa kulturowego jako dokument specyficznej epoki, szczególnego zakątka Europy oraz unikalnej osobowości.

mjm/im

31 marca 1685 roku w Eisenach urodził się Johann Sebastian Bach (w źródłach pojawia się też data 21 marca). Niemiecki kompozytor i organista epoki baroku, autor ponad tysiąca utworów, jeden z najwybitniejszych twórców w dziejach muzyki.

Muzykalna rodzina Bachów

Pochodził z rodziny, która już w XVI wieku znana była z muzycznych zamiłowań. W XVII i XVIII wieku muzyków o nazwisku Bach było tak wielu, że w Turyngii wszystkich zajmujących się muzyką zaczęto nazywać Bachami.

Osierocony artysta

Johann Sebastian Bach rozpoczął edukację muzyczną w wieku ośmiu lat. Dwa lata później zmarła matka, a wkrótce potem ojciec. Osierocony Jan Sebastian znalazł się pod opieką najstarszego brata, wówczas już organisty. U niego poznawał tajniki kompozycji i gry na klawikordzie.

Kompozytor, organista

Król popu

- Był Hemar i Tuwim, arcymistrzowie polszczyzny, a po drugiej stronie tego Rowu Mariańskiego Włast, król szmiry – oceniał dziennikarz i znawca kabaretu Roman Dziewoński w audycji Bogumiły Prządki z cyklu "Kabaretowe numery i klimaty". Posłuchaj audycji.

Marian Hemar. Arcymistrz piosenki

W tym szaleństwie była jednak metoda. Włast jako pierwszy zrozumiał, że wraz z powstaniem radia i filmu dźwiękowego kończy się epoka poniekąd elitarnej sztuki kabaretowej, a zaczyna czas sztuki masowej. Włast rozumiał, że piosenka ma się "sprzedać" nie tylko podczas rewii, ale także nagrana na płycie gramofonowej i puszczana na antenie. Dlatego powinna trafiać w gusta zwykłych ludzi. I tak właśnie było z jego piosenkami. W tym kontekście można Własta nazwać twórcą polskiego popu.

Tekściarz wypracował niezwykle efektywną metodę pracy twórczej. Założył zeszyt, w którym spisywał rymy. To do tych rymów dopisywał później tekst tak, żeby wpisywał się on w melodię i tworzył chociażby z grubsza sensowną treść piosenki. Kolejną tajemnicą jego sukcesu były podróże. Włast wyjeżdżał za granicę, by wybadać światowe trendy w muzyce rozrywkowej. Dzięki temu był o krok przed konkurentami, a jego piosenki były pionierskie na polskiej scenie muzycznej.

Od legionisty do króla rewii

Włast przyszedł na świat w Łodzi, w rodzinie żydowskiej, jako Gustaw Baumritter. Zainteresowanie barwnym światem rozrywki pojawiło się u niego wcześnie, jeszcze w latach szkolnych, kiedy ze starszym o rok kolegą, Julianem Tuwimem, zakradali się do kabaretów. Mężczyźni w smokingach, kobiety w cekinowych sukniach – kontrast między tym światem a krajobrazem robotniczej Łodzi musiał robić ogromne wrażenie na młodym mężczyźnie.

Julian Tuwim - książę wśród poetów

Nic dziwnego, że zaraz po liceum Włast przeniósł się do Warszawy, by tam zdobyć kontrakt w Teatrze Udziałowym. Jego dobrze rokującą karierę przerwała jednak wojna. Andrzej Włast zaciągnął się do Legionów Piłsudskiego. Komendant wiedział, że nie strzela się do wroga diamentami, dlatego, zamiast wysyłać Własta na front, przydzielił go do Wydziału Propagandy.

W 1921 roku Włast wydał swój jedyny tomik poezji "Serce tatuowane". W tym samym roku zaczął współpracę z warszawskimi teatrami rewiowymi. Pisał teksty piosenek dla Qui Pro Quo i Perskiego Oka. W drugiej połowie lat dwudziestych założył własny teatr Morskie Oko. Rewie tego ostatniego były transmitowane przez Polskie Radio.

Twórca przebojów

Czas zabaw, rewii i kabaretów przerwał wybuch II wojny światowej. Niemcy osadzili Własta w warszawskim getcie. Początkowo występował tam w kawiarni Sztuka przy Lesznie. Ciężko znosił warunki panujące w dzielnicy żydowskiej. Na przełomie 1942 i 1943 roku (dokładna data nie jest znana) przyjaciele próbowali wydostać tekściarza z getta. Niestety, podczas wyprowadzania, na widok strażników Włast wpadł w panikę i zaczął uciekać. Został zastrzelony.

Jeden z najwybitniejszych i najbardziej płodnych tekściarzy międzywojnia podzielił los setek tysięcy polskich Żydów, ale przetrwała jego spuścizna – piosenki, które, w kolejnych interpretacjach, wybrzmiewają do dziś.

Andrzej Włast pozostawił po sobie trwały ślad także w języku. Gdy na początku lat 30. rozpisano konkurs na słowo, które mogłoby zastąpić zapożyczony z języka niemieckiego "szlagier", to właśnie jego propozycja zadomowiła się w polszczyźnie na stałe. Andrzej Włast jest nie tylko autorem wielu przebojów, ale także autorem samego rzeczownika "przebój".

bm