Historia

Stanisław Brzóska - ksiądz powstaniec

Ostatnia aktualizacja: 23.05.2023 05:40
Czy kapłan, człowiek, który ma głosić miłość do nieprzyjaciół, może walczyć z bronią w ręku? Ten dylemat moralny nasuwa się w kontekście działalności kapelana i zarazem dowódcy oddziału powstańczego. Niezależnie od oceny, ksiądz Stanisław Brzóska pozostaje wzorem konsekwencji i poświęcenia.
Stanisław Brzóska
Stanisław BrzóskaFoto: Wikimedia/domena publiczna

158 lat temu, 23 maja 1865 roku w Sokołowie Podlaskim w obecności około 10 tysięcy mieszkańców miasta i okolicznych wsi władze rosyjskie powiesiły księdza Stanisława Brzóskę, jednego z dowódców Powstania Styczniowego i kapelana powstańców.

Jak doszło do tego, że duchowny został dowódcą najliczniejszego oddziału powstańczego na tych terenach?

- Był on jednym z pionierów pracy organicznej przed powstaniem styczniowym, bo tak nakazywał jego przełożony biskup Beniamin Szymański - twierdził dr Tadeusz Krawczuk w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Dowódca z poczucia obowiązku

Ksiądz przystąpił do powstańczego oddziału Karola Krysińskiego jako kapelan. Dowództwo przejął, gdy jego przełożony przebywający w Galicji zmuszony został do pozostania tam.

- Był kapelanem, ale nie zamierzał być dowódcą. Atak na Łuków, któremu przewodził był kwestią niejako przypadku, bo człowiek o przygotowaniu wojskowym, który miał prowadzić atak, zawiódł i nie stawił się. Brzóska wziął na swoje barki zadanie, którego brać nie powinien - wyjaśniał dr Tadeusz Krawczuk, obrońca księdza.

Rząd Narodowy mianował go naczelnym kapelanem wojsk powstańczych w randze generała. Oddział brał udział w bitwach pod Siemiatyczami, Woskrzenicami, Gręzówką, Włodawą, Sławatyczami i Fajsławicami.

- Uważam, że ksiądz Stanisław Brzóska przystępując do powstania styczniowego jako kapelan, sprzeniewierzył się kapłańskiemu powołaniu – twierdził dr Jan Sałkowski, wcielający się w rolę oskarżyciela Brzóski. - Jako kapłan powinien był głosić miłość bliźniego, a nawet miłość do wroga. Tymczasem on zamienił to na powstańczą kosę.

Ostatni powstaniec Królestwa

Brzóska kontynuował walkę nawet po straceniu członków Rządu Narodowego z Romualdem Trauguttem na czele 5 sierpnia 1864 roku.

- Cóż z tego, że bohater, skoro martwy. O ileż więcej mógłby zdziałać ten młody człowiek przez kolejne 20-30 lat w myśl późniejszych postulatów pracy u podstaw - zastanawiał się dr Jan Sałkowski.

Nasuwa się jeszcze jedno pytanie: dlaczego ksiądz zdecydował się na pozornie bezcelową walkę z zaborcą, mimo iż zarówno Rosjanie, jak i polscy ziemianie proponowali mu bezpieczny wyjazd za granicę?

- Wytrwał, bo wiedział, że gdy opuści strony, w których walczył, to wioski zostaną spacyfikowane poprzez pobranie młodych ludzi do wojska rosyjskiego (…). Wyrwanie młodego człowieka na 12 lat do wojska, to było w zasadzie przekreślenie jego życia - mówił obrońca Brzóski.


Posłuchaj
14:45 stanisław brzóska___2_93_iv_tr_0-0_103333052eae1929[00].mp3 Audycja z cyklu "Na historycznej wokandzie" Andrzeja Sowy. Spór o postać księdza Stanisława Brzóski prowadzą dr Tadeusz Krawczuk i dr Jan Sałkowski. (PR, 3.07.1993)

 

Oddział kapelana najdłużej utrzymał się w boju spośród wszystkich w Królestwie Polskim, prowadził walkę do pojmania Brzóski i jego adiutanta Franciszka Wilczyńskiego.

Jego oddział został rozbity dopiero w grudniu 1864 roku. Ukrywał się przed Rosjanami wraz ze swoim adiutantem, Franciszkiem Wilczyńskim, do kwietnia 1864 roku, kiedy to zostali pojmani przez carskich żołnierzy.

23 maja 1865 roku w Sokołowie Podlaskim odbyła się egzekucja księdza Stanisława Brzóski oraz Franciszka Wilczyńskiego. Rosjanie powiesili kapłana w obecności tłumu. Zaborca chciał w ten sposób zastraszyć okoliczną ludność, tymczasem uczynił z niego męczennika za wiarę w wolną ojczyznę. Fragmenty szubienicy, na której zawisł ksiądz Brzóska przechowywano jak relikwie.

Kto doprowadził do śmierci księdza-powstańca? Posłuchaj audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

bm

Czytaj także

Powstanie styczniowe. Zwycięstwo ducha

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 06:00
- Wybuch powstania jest zawsze aktem desperacji, oznacza, że wyczerpano wszelkie inne możliwe środki walki politycznej o własny byt narodowy, a sytuacja, w której naród się znajduje, jest po prostu nieakceptowalna - mówi historyk prof. Michał Klimecki. 161 lat temu, 22 stycznia 1863 roku, rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy zryw narodowowyzwoleńczy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Francesco Nullo - bohater Polski i Włoch

Ostatnia aktualizacja: 01.03.2020 05:35
1 marca 1826 roku urodził się Francesco Nullo, Włoch, który walczył w szeregach powstańców styczniowych z wojskami rosyjskimi i oddał życie za sprawę polską.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Dionizy Czachowski. Bicz na Moskali

Ostatnia aktualizacja: 06.11.2023 05:45
Z jednej strony samorodny talent dowódczy, z drugiej - okrutnik o wybuchowym temperamencie. Energicznością i skutecznością w boju wyróżniał się na tle innych dowódców powstania styczniowego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zygmunt Sierakowski - przywódca powstania styczniowego na Żmudzi

Ostatnia aktualizacja: 27.06.2023 05:57
Jeden z niewielu dowódców powstania styczniowego o gruntownym wykształceniu wojskowym. Służył w wojsku rosyjskim, w którym działał na rzecz zniesienia kar cielesnych. Kiedy wezwała go Polska, oddał swoje życie w zrywie wyzwoleńczym.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konstanty Kalinowski. Bohater wolnych Białorusinów

Ostatnia aktualizacja: 02.02.2024 05:55
Był jednym z pierwszych budzicieli białoruskiej świadomości narodowej. Jako przywódca powstania styczniowego na Litwie walczył z rosyjskim zaborcą i zapłacił za to najwyższą cenę. 
rozwiń zwiń