Historia

55 lat temu wojska Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji

Ostatnia aktualizacja: 16.08.2023 05:50
W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 roku rozpoczęła się operacja "Dunaj" - interwencja państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Brutalnie przerwano próby reform społecznych ówczesnego komunistycznego kierownictwa Czechosłowacji, określane przez światowe media jako Praska Wiosna.
Na zdjęciu z 21 sierpnia 1968 r.: mieszkańcy Pragi zgromadzili się wokół radzieckiego czołgu, stojącego na Placu Wacława.
Na zdjęciu z 21 sierpnia 1968 r.: mieszkańcy Pragi zgromadzili się wokół radzieckiego czołgu, stojącego na Placu Wacława. Foto: PAP/EPA

Komunikat  radzieckiej agencji TASS głosił:

"Czechosłowaccy działacze partyjni i państwowi zwrócili się do Związku Radzieckiego i innych sojuszniczych państw z prośbą o szybką pomoc zbrojną dla braterskiego narodu czechosłowackiego."

Do Czechosłowacji wjechało wówczas 6,5 tysięcy czołgów, blisko 250 tysięcy żołnierzy radzieckich, polskich, bułgarskich i węgierskich. W gotowości bojowej na granicy stanęły wojska NRD. Historycy uważają, że była to największa operacja wojskowa w Europie po II wojnie światowej, druga inwazja w bloku komunistycznym po radzieckiej interwencji zbrojnej na Węgrzech w październiku 1956 roku.

Socjalizm z ludzką twarzą

"Szanowni Słuchacze, pozostańcie przy odbiornikach. Obudźcie swoich znajomych, obudźcie teraz swoich sąsiadów. Za chwilę nadamy nadzwyczajny komunikat..." - tymi słowy radio czechosłowackie alarmowało ludzi, że wojska sowieckie pojawiły się na ulicach Pragi. W centrum strzelały do gmachu radia i Muzeum Narodowego, na którym ślady pocisków widoczne są do dziś. Tak oto 21 sierpnia kończyła się Praska Wiosna, z którą Czesi i Słowacy wiązali wiele nadziei.

- To reformy Praskiej Wiosny były główną przyczyną inwazji na Czechosłowację w 1968 roku - przypominał w Polskim Radiu w 2013 roku prezes IPN Łukasz Kamiński.

Posłuchaj
00:24 Łukasz Kamiński_Czechosłowacja.mp3 Prezes IPN Łukasz Kamiński: Gomułka i Breżniew bali się reform w Czechosłowacji (PR, 2013)

 

00:26 Łukasz Kamiński_wojska.mp3 Prezes IPN Łukasz Kamiński: w ciągu 48 godzin zajęto wszystkie cele wyznaczone przez sowieckie kierownictwo. (PR, 2013)

 

Wkroczenie wojsk na teren Czechosłowacji oznaczało koniec demokratyzacji systemu komunistycznego, rozpoczętej przez działaczy Komunistycznej Partii Czechosłowacji z pierwszym sekretarzem Aleksandrem Dubczekiem.

Jak do tego doszło?

Wyraźnym sygnałem narastających napięć w łonie Komunistycznej Partii Czechosłowacji były burzliwe obrady plenum partii rozpoczęte w październiku 1967 roku, a zakończone w styczniu roku następnego. Ich najważniejszym efektem były zmiany na szczytach KPCz.

Odsunięty został od władzy dotychczasowy I sekretarz Antonin Nowotny, wiernie wypełniający rozkazy Kremla, a nowym przywódcą partii został Aleksander Dubczek. To on rozpoczął reformy systemu politycznego w kraju. Tak zaczęła się "Praska Wiosna".

Czołgi zamiast reform

24 kwietnia 1968 premier Oldrzich Czernik przedstawił program reform obejmujący m.in.: pokonanie deformacji ustrojowych powstałych w poprzednich latach, przestrzeganie konstytucyjnych swobód i praw obywatelskich, utworzenie państwa federalnego, ułożenie równoprawnych stosunków między Czechami, Słowakami i mniejszościami narodowymi, ustawowe zniesienie cenzury, przyjęcie programu reform gospodarczych. Część ustaw odnoszących się do tego planu rząd przyjął w czerwcu. Społeczeństwo z entuzjazmem przyjęło propozycje zmian.

Wydarzenia w Czechosłowacji nabrały rozpędu. Tak daleko posunięte zmiany wewnątrz państwa komunistycznego nie mogły pozostać obojętne dla Moskwy.

Rosjanie uznali, że to, co dzieje się w Czechosłowacji, zagraża spoistości ich imperium. Przywódca ZSRR, Leonid Breżniew parokrotnie spotykał się z Dubczekiem i wydawał polecenia, by ten przywrócił dyscyplinę w kraju i wzmocnił rolę partii. Ostatnia rozmowa odbyła się 1 sierpnia. Dubczek nie reagował.

Przywódcy państw socjalistycznych podjęli decyzję o zbrojnej interwencji.

Więcej o wydarzeniach na Czechosłowacji w 1968 roku w serwisie specjalnym Polskiego Radia.

Czytaj także

Alexander Dubček – socjalista z ludzką twarzą

Ostatnia aktualizacja: 07.11.2013 06:00
– Szedł konsekwentnie z narodem, nie chciał się cofać, ale nie wierzył też, że mogą być takie naciski ze strony Rosji – mówił o Alexandrze Dubčeku historyk prof. Jerzy Robert Nowak.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Karta 77 w obronie praw człowieka

Ostatnia aktualizacja: 10.02.2014 14:52
We wtorkowym "Notatniku Dwójki" porozmawiamy o tym, jak narodziła się Karta 77 i co zmieniła w świadomości czechosłowackiego społeczeństwa.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Karel Kryl - trubadur Praskiej Wiosny

Ostatnia aktualizacja: 12.04.2015 06:17
- Na początku, jeszcze w liceum malowałem, ale gdy po maturze dostałem gitarę, to pomyślałem sobie, że mogę i wolę malować słowami – powiedział Karel Kryl w rozmowie z Janem Tyszkiewiczem w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w 1974 roku.
rozwiń zwiń