Historia

Traktat Ryski zakończył wojnę z bolszewikami

Ostatnia aktualizacja: 21.09.2023 05:50
Ostatecznie w wyniku rokowań granice II Rzeczypospolitej na wschodzie kończyły się niemal w granicach drugiego zaboru.
Delegacja polska na rozmowy o zawieszeniu broni i zawarciu pokoju z Rosją Sowiecką 1920. Od lewej siedzą: Władysław Kiernik, gen.Mieczysław Kuliński, Jan Dąbski, Stanisław Grabski, Leon Wasilewski. Stoją: Michał Wichliński, Witold Kamieniecki, Norbert Barlicki, Adam Mieczkowski, Ludwik Waszkiewicz, Wikipediadp
Delegacja polska na rozmowy o zawieszeniu broni i zawarciu pokoju z Rosją Sowiecką 1920. Od lewej siedzą: Władysław Kiernik, gen.Mieczysław Kuliński, Jan Dąbski, Stanisław Grabski, Leon Wasilewski. Stoją: Michał Wichliński, Witold Kamieniecki, Norbert Barlicki, Adam Mieczkowski, Ludwik Waszkiewicz, Wikipedia/dpFoto: wikipedia

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

Konferencja pokojowa, kończąca wojnę polsko-bolszewicką, rozpoczęła się 103 lat temu, 21 września 1920 roku. Traktat zawarty w Rydze wszedł w życie 30 kwietnia 1921 roku. Dokument kończył wojnę polsko - bolszewicką i wyznaczał granice państwa polskiego na wschodzie.


Posłuchaj
26:14 Wspomnienia dyplomaty.mp3 - Delegacje polska i sowiecka oraz goście zebrali się punktualnie. W napięciu czekano na sekretarza delegacji polskiej, który miał odebrać z drukarni tekst traktatu - wspominał dyplomata Karol Poznański, członek polskiej delegacji. (RWE, brak daty)

 

Postanowienia

Stanowił o odszkodowaniach dla Polski i miał regulować sprawy repatriacji oraz polityki wobec ludności polskiej na terenie Rosji Sowieckiej. Dziś, podobnie jak przed 90 laty, oceny traktatu są rozbieżne. Dla jednych był on porażką polskich elit politycznych, dla drugich zwycięstwem ich realizmu. Jedno jest pewne, granice, które wyznaczył traktat przetrwały do 1939 roku.

Po zwycięstwie armii polskiej w bitwie nad Niemnem zakończonej 28 września 1920 i zdobyciu Mińska 12 października podpisano rozejm z Sowietami. Rokowania rozpoczęły się jednak już dużo wcześniej i to w zupełnie innych okolicznościach. W sierpniu 1920 roku, gdy Sowieci parli na Warszawę, do Mińska pojechała ze stolicy delegacja na rozmowy pokojowe.

Karta odwróciła się zupełnie po "Cudzie nad Wisłą". Polacy występowali już nie jako petenci, ale zwycięzcy. Sowieci dobrze o tym wiedzieli. "Komisarze bolszewiccy w słusznym przeświadczeniu, że Polska zażąda przesunięcia swoich granic aż po Berezynę i Dniepr nakazali ewakuowanie całego ruchomego majątku z całego obszaru Orszy i Smoleńska" - pisał prof. Marian Zdziechowski.

Podpisanie
Podpisanie traktatu. Z lewej: Leonid Obolenski i Adolf Joffe, z prawej: Jan Dąbski, źr. Adam Szelągowski "Wiek XX" Warszawa 1938, Wikipedia/dp

Zwycięstwo, czy klęska?

Przebieg rokowań ryskich odzwierciedlał różnicę stanowisk między najważniejszymi siłami politycznymi w Polsce. Większość delegacji, która jesienią 1920 roku pojechała do stolicy Łotwy, stanowili przedstawiciele prawicy. W przeciwieństwie do Józefa Piłsudskiego uważali oni, że Polska, zamiast realizować koncepcję federalizmu i wspierać narody dawnej Rzeczypospolitej w dążeniu do samostanowienia, powinna włączyć część ziem przez nie zamieszkiwanych do swojego terytorium.


Posłuchaj
36:38 17-03-2010 Naukowy Wieczór z Jedynka Traktat ryski - rozmowa Katarzyny Jankowskiej z prof. Adamem Dobrońskim i prof. Lechem Wyszczelskim w audycji z cyklu "Naukowy wieczór z Jedynką" (17.03.2010).

 

Narodowa Demokracja nie wierzyła w długotrwały byt Sowietów. Była przekonana o odrodzeniu się niekomunistycznej Rosji. Upatrywała w niej sojusznika w walce politycznej przeciw Niemcom. Endecja gotowa była na podział Ukrainy, Białorusi i Litwy. Uważała, że młode samodzielne państwa będą zagrożeniem dla Polski.

Wyrazem takiej postawy było oddanie Sowietom Mińska. Prawica chciała w ten sposób uniemożliwić utworzenie niezależnego obwodu sfederalizowanego z Polską. Najważniejsze rozstrzygnięcia traktatu dotyczące przebiegu granic zostały przesądzone w wyniku porozumienia szefa delegacji polskiej Jana Dąbskiego z reprezentującym Rosję Adolfem Joffe.

Dąbski, godząc się na wykluczenie Ukrainy jako pełnoprawnego partnera rokowań, pogrzebał marzenia Ukraińców i Piłsudskiego o powstaniu niezależnego państwa. W zamyśle marszałka zorientowana propolsko Ukraina miała tworzyć bufor między naszym krajem a Rosją.

Zawiedzione nadzieje

Ostatecznie w wyniku rokowań granice II Rzeczypospolitej na wschodzie kończyły się niemal w granicach drugiego zaboru. Polska zyskała część zachodniej Białorusi (bez Mińska) i Ukrainy. Na północy jej rubieże wyznaczała Dźwina, a na południu Zbrucz i Dniestr. W Rydze reprezentanci Rosji Sowieckiej zobowiązali się do wypłacenia Polsce odszkodowania w wysokości 30 mln rubli w złocie. Zapisów tych nigdy nie zrealizowali.

Praktycznie (poza nielicznymi wyjątkami) na papierze pozostały również zobowiązania zwrotu zagrabionych dóbr kultury. Podobnie jak ustalenia dotyczące praw Polaków zamieszkujących państwo sowieckie. Powrócić do ojczyzny zdołało zaledwie ponad milion rodaków. Resztę - ponad 1,5 mln - spotkał tragiczny los - wysiedlenia, prześladowania, katorga, głód i śmierć.

W Rydze wielkim przegranym okazał się marszałek Józef Piłsudski, któremu nie udało się zrealizować federalistycznych planów względem Ukrainy, Białorusi i Litwy. Zdaniem Józefa Szaniawskiego: "Traktat ryski został zawarty wbrew Piłsudskiemu. Wbrew temu, co się sądzi, wcale nie miał pełnej władzy".

Czytaj także

Bitwa pod Komarowem. Ostatni taki bój XX wieku

Ostatnia aktualizacja: 31.08.2022 05:45
- Spektakl, jakiego Europa nie oglądała już nigdy więcej – napisał o starciu kawalerii pod Komarowem brytyjski historyk prof. Norman Davies.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa nad Niemnem. Decydujący cios zadany bolszewikom

Ostatnia aktualizacja: 20.09.2023 06:00
Armia Czerwona pod Warszawą została odepchnięta, ale nie zniszczona. Tuchaczewski zaczął odbudowywać siły nad Niemnem. Wojsko Polskie ponownie musiało stawić czoła zagrożeniu i ponownie uratowało kraj przed bolszewizmem. Tym razem armia, która miała zalać Europę czerwoną rewolucją, została zgnieciona.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Maria Wittek. Pierwsza polska kobieta-generał. Bohaterka wojny polsko-bolszewickiej

Ostatnia aktualizacja: 16.08.2023 05:43
- Dla nas generał Wittek była tym samym, czym dla Legionów był Marszałek Piłsudski – mówiła na antenie Polskiego Radia podopieczna Marii Wittekówny z Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Dzisiaj mija 124. rocznica urodzin gen. Marii Wittek.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa Warszawska. Posłuchaj wspomnień świadków

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 06:01
"Jest rzeczą prawdopodobną, że bitwa pod Warszawą ocaliła Europę Środkową i część Zachodniej przed fanatyczną tyranią sowiecką" – zapisał brytyjski dyplomata lord Edgar D’Abernon.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Traktat ryski kończył wojnę z bolszewikami i marzenia o Międzymorzu

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2024 06:00
Podpisanie pokoju w Rydze było słodko-gorzkim zwycięstwem wojny polsko-bolszewickiej. Obroniona została niepodległość kraju, a sowieckie zagrożenie zażegnane na dwadzieścia lat, jednak w wyniku postanowień pokojowych pogrzebana została także koncepcja zbudowania bloku państw środkowoeuropejskich. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Różne mundury - ten sam cel. W Bitwie Warszawskiej walczyli Polacy z różnych stron świata

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 05:50
Wojsko Polskie odradzało się z wielkim trudem i wielkim entuzjazmem. Podczas wojny z bolszewikami tworzyło barwną mozaikę ludzi, którzy pochodzili ze wszystkich stron świata, nosili różne mundury, ale mieli ten sam cel - obronę niepodległości ojczyzny. Wszyscy pełnili służbę pod znakiem orła białego lub biało-czerwonej kokardy narodowej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa Warszawska pokazała fenomen mobilizacji społeczeństwa

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 06:00
 - Przydzielony do 2 Pułku Piechoty znalazłem w nim 500 starych żołnierzy i około 2 tysięcy ochotników – studentów, uczniaków, harcerzy siedemnasto-osiemnastoletnich, którzy po raz pierwszy trzymali w ręku karabin i strzelać ani bić się nie umieli– wspominał Józef Werobej, oficer Brygady Syberyjskiej. Ci zwykli ludzie obronili Polskę przed bolszewikami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Co wspólnego ma "King Kong" z Bitwą Warszawską?

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 05:56
Niewykluczone, że jedna z najbardziej kultowych scen w historii kinematografii zainspirowana była wydarzeniami wojny 1920 roku. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Europie groził totalitaryzm". Co by się stało, gdyby Polska przegrała Bitwę Warszawską?

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 05:55
- Wiktoria 1920 roku stanowiła przełom, którego skali nie potrafimy sobie wyobrazić – oceniał w archiwalnej audycji Polskiego Radia prof. Andrzej Ajnenkiel. – Szanse na rządy totalitaryzmu w Europie były olbrzymie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wyprawa kijowska. 10 mniej znanych faktów o polsko-ukraińskiej operacji

Ostatnia aktualizacja: 25.04.2023 05:55
25 kwietnia 1920 roku rozpoczęła się wyprawa kijowska. Współpracujące ze sobą wojska polskie i ukraińskie miały wyprzeć z Kijowszczyzny oddziały bolszewickie i doprowadzić do utworzenia niepodległej Ukrainy. Oto dziesięć kwestii związanych z tymi wydarzeniami. 
rozwiń zwiń