79 lat temu, 16 grudnia 1944 roku, III Rzesza rozpoczęła swoją ostatnią ofensywę - bitwę o Ardeny.

Pod koniec 1944 roku nazistowskie Niemcy było zaledwie cieniem państwa, które przez 5 lat trzymało w żelaznym uścisku dużą część Europy. Potęgę militarną III Rzeszy złamała na wschodzie Armia Czerwona w bitwie pod Kurskiem. 6 czerwca 1944 u brzegów Normandii wylądowały wojska zachodnich aliantów. Nikt nie pytał już czy, ale kiedy uda się pokonać Hitlera.

Dwa razy ten sam trik

Przywódca III Rzeczy uważał jednak, że losy wojny uda się odwrócić, jeśli Anglicy i Amerykanie zostaną zmuszeni do odwrotu z kontynentalnej Europy. Hitler postanowił powtórzyć manewr, który dał mu zwycięstwo nad Francją w 1940 roku: zdecydował, że zaskoczy aliantów, atakując siłami pancernymi z terenu górzystych Ardenów. Nie pomylił się, Anglosasi ponownie uznali, że atak z zalesionego pasma górskiego jest niemożliwy i nie obsadzili tego odcinka frontu.

Na zdjęciu: Niemiecki czołg Pantera przemalowany tak, by wyglądać jak aliancki niszczyciel czołgów M10 Wolverine, źr. Departament Obrony USA, Wikimedia Commons

Początkowe sukcesy

Wódz nazistowskich Niemiec w desperacji rzucił większość dostępnych sił, by wbić się klinem między wojska alianckie. - Hitler zarządził wielką ofensywę: 28 dywizji, w tym 4 pancerne ruszyły do walki - mówił prof. Janusz Stefanowicz w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

Początkowo wojska III Rzeszy zaskoczyły aliantów i odnosiły sukcesy, prąc w kierunku Antwerpii - głównego celu ofensywy, ważnego portu zaopatrzeniowego, który od września znajdował się w rękach sprzymierzonych.

Mord na jeńcach

- Wkrótce dała o sobie znać dysproporcja sił i środków, szczególnie w zakresie zaopatrzenia w paliwo, w żywność - mówił historyk.

Wraz z zatrzymaniem ofensywy wśród niemieckich żołnierzy narastała brutalność. Dochodziło do mordów na ludności cywilnej i rzezi jeńców: między innymi do wymordowania przez oddział SS ponad siedemdziesięciu jeńców amerykańskich. W odwecie Amerykanie wydali rozkaz zabijania wszystkich pojmanych esesmanów.

Rozkaz wycofania

Alianci podjęli kontrofensywę i zmusili Niemców do przejścia do defensywy. Hitler zgodził się na wycofanie wojsk dopiero 16 stycznia. - Bilans był tragiczny: 120 tysięcy zabitych, rannych i zaginionych, zniszczonych 600 czołgów, 1600 samolotów, 6000 pojazdów zmechanizowanych - podsumowywał prof. Janusz Stefanowicz.

Batalia o Ardeny była ostatnią akcją ofensywną podjętą przez wojska III Rzeszy. Nic nie mogło już uratować bestialskiego reżimu przed upadkiem.

bm

3 października 1935 Włochy zaatakowały Etiopię rozpoczynając drugą wojnę włosko-abisyńską.

Włochy próbowały podporządkować sobie Etiopię już pod koniec XIX wieku. Mimo przewagi technologicznej, Italia poniosła sromotną porażkę. Wojna tocząca się w latach 1894-1896 podkopała prestiż kraju na arenie międzynarodowej.

Włosko-etiopskie więzi polityczno-gospodarcze nie zostały jednak przerwane aż do wstąpienia na tron cesarza Hajle Syllasje w 1930 roku, który starał się ograniczyć włoską dominację.

 Pomsta za upokorzenie oraz próba stworzenia w Afryce Wschodniej jednolitej, wielkiej włoskiej kolonii skłonił Duce do ponownej próby podporządkowania sobie Etiopii. Mussolini zabezpieczył dyplomatycznie operację uzyskując od Francji gwarancję wolnej ręki w prowadzeniu polityki w regionie.

- Włosi rozpoczęli wojnę z liczebnie przeważającym przeciwnikiem, ale mając absolutną przewagę w broni i sprzęcie -wyjaśniał dr Mieczysław Żochowski.

Technologiczna przewaga Włochów była miażdżąca. Przeciwko ciężkiej artylerii, czołgom i wozom pancernym Etiopia mogła wystawić armię uzbrojoną głównie w broń białą. Jedyną pełnowartościową jednostką była Gwardia Cesarska.

- A jednak wojna nie była łatwa. Bezdroża, niedostatek wody i ogromne odległości utrudniały przemieszczanie się oddziałów - mówił gość Andrzeja Sowy.

Liga Narodów uznała Włochy za agresora i nałożyła na nie sankcje gospodarcze. Te były jednak nieprzestrzegane przez wiele państw i w rezultacie spowodowały jedynie poczucie niesprawiedliwości wśród Włochów i wzrost popularności faszystów.

Tymczasem sytuacja na froncie była coraz gorsza dla Etiopii. Wojska włoskie parły na południe, zaś cesarz Hajle Syllasje musiał udać się na emigrację. Mussolini ogłosił króla Wiktora Emmanuela III cesarzem etiopskim 9 maja 1936, co uważane jest za koniec wojny. Kraj znalazł się pod okupacją do 1941 roku.

O zapędach imperialnych Mussoliniego posłuchaj w audycji Andrzeja Sowy.

bm

28 października 1940 roku wojska włoskie zaatakowały Grecję. Wplątanie Niemiec w bałkańską awanturę przesunęło termin rozpoczęcia operacji "Barbarossa". Decyzja okazała się brzemienna w skutkach.

Wojna na Bałkanach nie figurowała w planach Hitlera. Führer w tym czasie przygotowywał się do ataku na Związek Sowiecki. Była to samodzielna inicjatywa Mussoliniego, pragnącego wyrównać z Grecją rachunki sięgające czasów I wojny światowej. Dużą rolę odegrał też, narastający od paktu Ribbentrop-Mołotow, brak zaufania wobec intencji niemieckich, a także dramatyczna potrzeba sukcesu militarnego. Włochy musiały udowodnić swoją przydatność jako sojusznik III Rzeszy.

Słabo wyposażone i zbyt skromne siły włoskie nie były zdolne do długotrwałej walki. Inwazja,  rozpoczęta mimo niekorzystnej pory roku, załamała się po kilku dniach. Grecy rozbili doborowe dywizje włoskie.

W grudniu 1940 roku gotowość udzielenia pomocy wojskowej Grecji wyraziła Wielka Brytania. Dla III Rzeszy ewentualność desantu sił alianckich na Bałkanach była zbyt niebezpieczna. – To żywy lotniskowiec brytyjski, który będzie niepokoił Niemców rozpoczynających wojnę na wschodzie. Dlatego Hitler opóźnia atak na Rosję i rusza na Bałkany – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Paweł Wieczorkiewicz. Posłuchaj audycji o przebiegu i konsekwencjach kampanii bałkańskiej w audycji z cyklu "Postacie i wydarzenia II wojny światowej".

Wiosną 1941 roku wojska niemieckie zaatakowały Jugosławię, a wkrótce potem wkroczyły do Grecji. 23 kwietnia 1941 było po wszystkim. Wobec niemożności dalszej walki i wycofania się wojsk brytyjskich Grecy skapitulowali.

- To jeden z kluczowych momentów wojny. Ta decyzja Hitlera, chyba nie była nawet błędna, ale niosła za sobą potężne konsekwencje – powiedział historyk.

Wyzwolenie Grecji spod okupacji niemieckiej nastąpiło pod koniec 1944 roku.

27 listopada 1940 roku faszystowska rumuńska Żelazna Gwardia dokonała egzekucji 64 członków rządu byłego króla Karola II. Organizacja przez cały okres międzywojenny terrorem destabilizowała życie polityczne Rumunii.

Powojenne żniwo

Przyczyn powstania i rozwoju Żelaznej Gwardii należy szukać po zakończeniu I wojny światowej. Rumunia, mimo że zwycięska, okupiła konflikt załamaniem gospodarczym. Dawały o sobie znać także spory na tle narodowościowym oraz trudna sytuacja geopolityczna na Bałkanach.

Powstały warunki sprzyjające rozwojowi sił faszystowskich w Rumunii. W 1927 roku założono Legion Michała Archanioła, na czele którego stanął Corneliu Zelea Codreanu. Trzy lata później utworzono jego zbrojną emanację, Żelazną Gwardię. – To organizacja typu wodzowskiego, forsująca hasła populistyczne i odwołująca się do uczuć nacjonalistycznych. Wyrazista, aktywna i awanturnicza – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Adam Dobroński.

Terror

W czasie wielkiego kryzysu gospodarczego w Rumunii bezrobocie sięgnęło 35%, a budżet państwa zmalał dwukrotnie. Nędza w zrozumiały sposób napędzała siłę skrajnej prawicy. Żelazna Gwardia zyskiwała wpływy wśród warstw średnich, wojska, młodzieży, ale też chłopów i robotników.

Demagogia, nacjonalizm i hasła antyżydowskie zaprowadziły Żelazną Gwardię do parlamentu. Stając się istotną siłą polityczną w kraju, jednocześnie sięgnęła po swój ulubiony oręż – terroryzm.

Organizowano pogromy Żydów i polityczne morderstwa (w tym dwóch premierów). Po abdykacji Karola II w 1940 roku Żelazna Gwardia weszła w skład rządu generała Iona Antonescu. Represje i czystki stały się codziennością reżimu faszystowskiego w Rumunii. Apogeum nastąpiło 27 listopada 1940, kiedy to zamordowano 64 członków dawnego rządu.

W styczniu 1941 roku organizacja została rozwiązana po nieudanym puczu przeciwko rządom Iona Antonescu. Jej członkowie zbiegli do III Rzeszy, gdzie zostali internowani. Wkrótce potem wstąpili w szeregi SS.

Posłuchaj audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".