100-lecie urodzin Andrzeja Panufnika
Raphael Wallfisch - wiolonczela
Anna Włodarska-Szetela - flet
Łukasz Borowicz - dyrygent
Program koncertu:
utwory Jubilata - Nokturn, Koncert wiolonczelowy, Hommage a Chopin, Sinfonia rustica
Studio Koncertowe Polskiego Radia
fot.Lady Camilla Panufnik
100 lat temu, 24 września 1914, urodził się Andrzej Panufnik - wielki kompozytor, emigrant, autor muzyki głęboko związanej z ojczystym krajem. Rocznicę tę obchodzi cały świat muzyczny, a szczególnie Polska, gdzie kompozytor spędził 40 lat życia. Wpisując się w rocznicowe uroczystości POR wykonała monograficzny koncert symfoniczny, którego program wypełniły cztery utwory, napisane w różnych okresach życia i twórczości Andrzeja Panufnika.
Koncert rozpoczął Nokturn z 1947 roku. Dzieło nagrodzone I nagrodą Konkursu im. Karola Szymanowskiego w 1948 roku, wkrótce zostało wykonane z sukcesem w Paryżu, pod dyrekcją kompozytora. Niestety już rok później, z powodu doktryny stalinowskiej, potępiony. Był to początek problemów Panufnika, które doprowadziły do ucieczki kompozytora z Polski w roku 1954. Konsekwencją było wprowadzenie zakazu wykonywania jego utworów w kraju, a także wymieniania nazwiska Panufnika w oficjalnej prasie i publikacjach naukowych, aż do 1977 roku.
Koncert wiolonczelowy, stanowiący drugą pozycję programu wieczoru, jest ostatnim dziełem Andrzeja Panufnika. Napisany w 1991 roku dla Mścisława Roztropowicza i London Symphony Orchestra został wykonany, już po śmierci kompozytora, 24 czerwca 1992 w Londynie na koncercie poświęconym jego pamięci. Na naszym koncercie odtwórcą partii solowej będzie wybitny wiolonczelista brytyjski Raphael Wallfisch. Po przerwie zabrzmiał Hommage à Chopin. Utwór, którego powstanie związane jest z chopinowską rocznicą 1949 roku, istnieje w kilku wersjach instrumentacyjnych. Usłyszeliśmy wersję na flet z towarzyszeniem orkiestry smyczkowej z 1966 roku. Hommage à Chopin jest przykładem ważnej dla Panufnika twórczości nawiązującej do źródeł polskiego folkloru.
Koncert zakończyła Sinfonia rustica (Symfonia nr 1), której premiera odbyła się w Warszawie, w Sali Romy, ówczesnej siedzibie Filharmonii, w 1949 roku. W tym samym roku kompozycja ta został nagrodzona I nagrodą na Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina. Po początkowym sukcesie Sinfonia rustica podzieliła los Nokturnu, z dnia na dzień stała się przykładem „błądzącej” muzyki formalistycznej… Po wyjeździe kompozytora do Anglii utwór został zrekonstruowany. Obecnie wykonywana jest wersja z roku 1955.
Polska Orkiestra Radiowa oraz Konzerthausorchester Berlin dokonała pierwszego w historii kompletu nagrań dzieł symfonicznych Andrzeja Panufnika (koprodukcja Polskiego Radia i firmy cpo). Koncert z okazji rocznicy urodzin kompozytora miał w związku z tym specjalny charakter – był hołdem naszej orkiestry dla twórczości, z którą zespół związany jest w szczególny sposób.
W programie znalazł się Koncert na altówkę i orkiestrę Béli Bartóka, twórcy nowoczesnego stylu narodowego w muzyce (stylizował rytmy i motywy popularnych melodii węgierskich). Pierwszy ogromny sukces odniósł już w 1904, poematem symfonicznym Kossuth. W następnych latach coraz bardziej radykalizował język muzyczny i niestety nowe kompozycje nie spotkały się na Węgrzech ze zrozumieniem. Napisana w 1911 roku opera Zamek Sinobrodego została odrzucona przez dyrekcję budapesztańskiej opery, co było przyczyną głębokiego kryzysu psychicznego kompozytora. Szczęśliwie sukces baletu Drewniany książę (1917) zmienił pozycję Bartoka na Węgrzech. Kolejne jego utwory: balet Cudowny mandaryn, I i II Koncert fortepianowy, Improwizacje na fortepian, dwie sonaty skrzypcowe zostały przyjęte entuzjastycznie nie tylko na Węgrzech, ale także na całym świecie.
Kompozytor, nie mogąc się pogodzić z faszyzacją Węgier, wyemigrował do USA w 1940, gdzie podjął działalność dydaktyczną. Koncert altówkowy był ostatnim dziełem, który komponował. Pisał go dla znakomitego altowiolisty angielskiego, Williama Primrose. Niestety przegrał walkę z białaczką i zmarł w nowojorskim szpitalu we wrześniu 1945 roku nie kończąc dzieła. Instrumentacji brakujących fragmentów podjął się tuż po śmierci kompozytora Tibor Serly i dzięki temu w 1949 w Minneapolis Antal Dorati poprowadził prawykonanie utworu. Po latach syn kompozytora Peter Bartók i Nelson Dellamaggiore dokonali krytycznej analizy dzieła i w oparciu o wszystkie notatki kompozytora wydali swoją redakcję Koncertu. Premiera miała miejsce 26 maja 1993 w Beethovenhalle w Bonn. I właśnie ta wersja – z tym, że w opracowaniu na wiolonczelę - zostanie wykonana w radiowym studiu przez Istvána Várdai oraz Polską Orkiestrę Radiową pod dyrekcją Łukasza Borowicza.
István Várdai urodził się w Pécs na Węgrzech w 1985. Studiował w Budapeszcie, Wiedniu i na kursach mistrzowskich u Natalii Gutman, Jánosa Starkera, Natalii Shakhovskiej, Gidona Kremera, Yuri Bashmeta i Andrása Schiffa. Wygrał trzykrotnie Międzynarodowy Konkurs im. Davida Poppera w Budapeszcie (2000, 2003 i 2004). Został także laureatem konkursów: Emanuela Feuermana w Berlinie (Grand Prix), Międzynarodowego Konkursu im. Johannesa Brahmsa w Pörtschach w Austrii (2007, I nagroda), Międzynarodowego Konkursu im. Piotra Czajkowskiego w Moskwie (2006, III nagroda) oraz Międzynarodowego Konkursu Muzycznego w Genewie (2008, I nagroda). Od debiutu w 1998 w Hadze, István Várdai występuje z wieloma orkiestrami, m.in.: pod dyrekcją Ádáma Fischera, Howarda Griffithsa, Zoltána Kocsisa, Josepa Ponsa, Nicolása Pasqueta. Artysta zajmuje się także kameralistyką. Występował z Gidonem Kremerem, Tatianą Grindenko, Yuri Bashmetem i Andrásem Schiffem.
Podczas koncertu, poza Bartókiem, będzie można usłyszeć 3 Tańce węgierskie Johannesa Brahmsa oraz Suity nr 1 i 2 Georgesa Bizeta z muzyki napisanej do sztuki teatralnej Alfonsa Daudeta Arlezjanka. Słychać w niej wyraźne wpływy muzyki ludowej, głównie prowansalskiej. Do Suity orkiestrowej nr 1 kompozytor wybrał 5 spośród 27 fragmentów muzyki scenicznej. Suita ta od razu wzbudziła zachwyt i nadal cieczy się dużym powodzeniem. Równie popularna jest druga Suita ułożona po śmierci Bizeta przez jego przyjaciela Ernesta Girauda. Składa się ona z 4 fragmentów z muzyki do Arlezjanki oraz Menueta pochodzącego z opery Bizeta Piękne dziewczę z Perth.
