"Stawał się zbieraczem słów". Poetyckie przemiany Tadeusza Różewicza (Trójka literacka)
Twórca nowatorski. Dzieła Tadeusza Różewicza
2021-06-20, 13:06 | aktualizacja 2021-06-27, 16:06
– To jest świadectwo nie tyle osobiste Różewicza, co człowieka, który jest po przejściu tej straszliwej traumy. Kultura upadła, cywilizacja zniszczona, człowiek już nie brzmi dumnie. Człowiek to jest albo bydło prowadzone na rzeź, albo ktoś, kto dokonuje tej rzezi. Jak w tym świecie istnieć, mówić. W tym wierszu jest zarazem świadectwo traumy, ale też pragnienie, żeby jednak dało się jakoś odbudować cywilizację, żeby człowiek mógł mówić, żyć – zwraca uwagę prof. Teresa Dobrzyńska, analizując wiersz "Ocalony".
Literackie i życiowe wybory Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
Na czym polega nowatorstwo języka Różewicza? – Po traumie wojny przed poezją stawał dylemat, zadanie czy mówić i jak mówić. Różewicz znalazł formułę. Szukał mowy, która byłaby właściwe mową antypoetycką, przylegającą do rzeczywistości przy tym niezwykle autentyczną. Właśnie takim językiem zbudował swoje dwa zbiory wydane w 1947 i 1948 roku – tom "Niepokój" i ten późniejszy "Czerwona rękawiczka". Ta formuła języka różewiczowskiego, który jest oparty na bardzo prostej składni, dzielonej na człony intonacyjne przylegające do członów składniowych, w istocie unikająca metafory, wszelkich rytmów, sylabotonizmów, jest językiem ascetycznym. Ta formuła miała swoje dalsze ciągi w poezji. Leopold Staff, który był mentorem poetów, opiekunem w czasach przedwojennych po wojnie zamilkł. Kiedy się odezwał w tomie "Wiklina" w 1954 roku to tam przemówił językiem Różewicza, który był mu bardzo wdzięczny i wprowadzał cytaty ze Staffa do swojej poezji – opowiada prof. Teresa Dobrzyńska.
Posłuchaj
38:05
Dodaj do playlisty
polona.pl Z całą pewnością dla kariery literackiej Tadeusza Różewicza istotna była znajomość z Julianem Przybosiem, ale także w ogóle z przedstawicielami krakowskiej awangardy, w której środowisko trafił w pierwszych latach po wojnie. – Jeśli postawić taką alternatywę albo Skamander, albo awangarda, a tak to się rysuje w dwudziestoleciu międzywojennym i po drugiej wojnie światowej właściwie też, to Różewicz jest bliższy awangardy, bo bezrymowy, bo to jest vers libre, bo nie sięga po środki, do których przyzwyczaił nas Skamander. Z tym że tutaj nastąpił konflikt. Przyboś początkowo wspierał Różewicza, liczył na niego jako jednego z kontynuatorów nurtu awangardy, ale awangarda, a zwłaszcza awangarda krakowska stworzyła hermetyczny język oparty w gruncie rzeczy na metaforze. To jest to, czego Różewicz chciał uniknąć – wyjaśnia prof. Anna Nasiłowska.
W audycji rozmawialiśmy także o kontrowersjach wokół twórczości Tadeusza Różewicza między innymi w kontekście jego dramatu "Do piachu", a także o tym, dlaczego wcześniejsze dzieła poety zostały dobrze zapamiętane, a jego późniejsza twórczość uchodzi raczej za gratkę dla miłośników literatury i teatru.
Od Berenta przez Herlinga-Grudzińskiego po Gombrowicza, Schulza i Wata
Audycja jest współrealizowana z Instytutem Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
***
Tytuł audycji: Trójka literacka
Prowadzi: Magdalena Złotnicka
Goście: prof. Anna Nasiłowska (Instytut Badań Literackich), prof. Teresa Dobrzyńska (Instytut Badań Literackich)
Data emisji: 20.06.2021
Godzina emisji: 13.07