Historia

Sienkiewicz wraca do Polski. Drugi pogrzeb pisarza

Ostatnia aktualizacja: 27.10.2023 06:00
Osiem lat po śmierci Henryka Sienkiewicza jego prochy uroczyście sprowadzono ze Szwajcarii do Polski. 99 lat temu, 27 października 1924 roku, ciało noblisty pochowano w Warszawie.
25 października 1924 roku. Trumna z prochami Henryka Sienkiewicza na Dworcu Głównym w Warszawie. Źródło: Polonadomena publiczna
25 października 1924 roku. Trumna z prochami Henryka Sienkiewicza na Dworcu Głównym w Warszawie. Źródło: Polona/domena publicznaFoto: Polona/domena publiczna

Ostatnie dni

Henryk Sienkiewicz wyjechał z Polski jesienią 1914 roku na początku I wojny światowej. Opuścił swoją posiadłość w Oblęgorku pod Kielcami i osiadł w Vevey nad Lemanem. Tam porzucił pracę pisarską i zajął się organizowaniem wsparcia dla rodaków cierpiących z powodu działań wojennych. Wraz z Antonim Osuchowskim i Ignacym Paderewskim założył Jeneralny Komitet Pomocy dla Ofiar Wojny w Polsce i został jego prezesem. Pracy tej poświęcił ostatnie dwa lata życia.


Posłuchaj
24:50 Ostatni postój pana Henryka.mp3 Reportaż Anny Mieczkowskiej z podróży śladami pobytu Henryka Sienkiewicza w Szwajcarii, ostatnie lata pisarza i śmierć w hotelu w miasteczku Vevey. (RWE, 13.11.1963)

 

sienkiewicz_henryk_663x364_.jpg
Zobacz serwis specjalny poświęcony pisarzowi

Pisarz zmarł wieczorem 15 listopada 1916 na tętniaka serca i został pochowany w krypcie kościoła katolickiego w Vevey. Na obwieszczeniach żałobnych już wtedy pojawiła się informacja: "pogrzeb uroczysty odbędzie się w Polsce, gdy okoliczności pozwolą". Zakładano, że stanie się to zaraz po zakończeniu wojny. Jednak burzliwe koleje losu w latach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości sprawiły, że kwestia polskiego pochówku Sienkiewicza zeszła na drugi plan.

Komitet Sprowadzenia Zwłok

Do sprawy powrócono w 1922 roku z inicjatywy Stanisława Libickiego, prezesa Komisji Organizacyjnej Instytutu im. Henryka Sienkiewicza. Wiosną 1924 roku powołano Główny Komitet Sprowadzenia Zwłok Henryka Sienkiewicza. Od tej chwili przygotowania do przewiezienia i pogrzebu ciała pisarza przyspieszyły. Dzięki staraniom komitetu w przedsięwzięcie zaangażowali się członkowie polskiego rządu, wojsko, Kościół, zagraniczni dyplomaci i zarządy kolei żelaznych nie tylko z Polski, lecz także Szwajcarii, Austrii i Czechosłowacji.

Joseph Conrad 663.jpg
Co łączyło Sienkiewicza z Josephem Conradem?

W skład eskorty honorowej, która 15 października 1924 roku wyruszyła z Warszawy do Vevey po trumnę z prochami autora "Quo vadis", weszli przedstawiciele Komitetu Sprowadzenia Zwłok, władz miejskich, prasy i ministerstwa. Znalazł się w niej także syn pisarza, który nazywał się... Henryk Sienkiewicz.


Posłuchaj
11:14 Śmierć i pogrzeb Sienkiewicza.mp3 Wspomnienia o śmierci i uroczystym pogrzebie pisarza w Szwajcarii oraz o sprowadzeniu zwłok do Polski i pochowania Henryka Sienkiewicza na Wawelu. (PR, brak daty)

 

Vevey-Warszawa

W poniedziałek 20 października odbyło się nabożeństwo w kościele w Vevey, a następnego ranka pociąg z trumną, tonącą w powodzi kwiatów i wieńców nadesłanych z całej Europy, pod opieką eskorty honorowej wyruszył w drogę przez cztery kraje do stolicy Polski. W ciągu następnych kilku dni kondukt wielokrotnie zatrzymywał się - w każdym większym mieście chciano oddać hołd najsłynniejszemu polskiemu pisarzowi przełomu XIX i XX wieku. Henryka Sienkiewicza żegnano m.in. w Lozannie, Zurychu, Innsbrucku, Wiedniu, Pradze (program uroczystości był tam szczególnie bogaty, postój trwał cały dzień) i Ostrawie.


Posłuchaj
03:59 5_Zdzisław Szczerbiński.mp3 - Trumnę ze zwłokami, w drodze ze Szwajcarii do Polski, zatrzymano na dzień w Pradze. Czesi oddali hołd ulubionemu pisarzowi - wspominał Zdzisław Szczerbiński. (RWE, 30.05.1976)

 

Wagon prezydenta Rzeczpospolitej przygotowany do przewozu prochów Henryka Sienkiewicza fot. Polona/domena publiczna Wagon prezydenta Rzeczpospolitej przygotowany do przewozu prochów Henryka Sienkiewicza; fot. Polona/domena publiczna

W sobotę 25 października trumna z prochami pisarza dotarła do granicy polsko-czechosłowackiej w Piotrowicach. Na ciało Henryka Sienkiewicza czekał tam osobisty wagon salonowy prezydenta Rzeczypospolitej. W ojczyźnie szczególnie uroczyście witano doczesne szczątki "krzepiciela dusz". Na każdej stacji gromadziły się delegacje władz miejskich i tłumy Polaków chcących oddać cześć twórcy. Przez Dziedzice i Katowice pociąg dojechał do Częstochowy, gdzie trumnę przewieziono pod Jasną Górę na krótkie nabożeństwo. Wieczorem pociąg wtoczył się na peron Dworca Głównego w Warszawie.


Posłuchaj
23:23 Maria Korniłowiczówna_1966.mp3 Rodzinne wspomnienia, anegdoty o słynnym dziadku przedstawiała Maria Korniłowiczówna, wnuczka pisarza, z okazji 50. rocznicy śmierci pisarza. (PR, 10.11.1966)

 

Pogrzeb duchowego przewodnika narodu

26 października z tymczasowej kaplicy urządzonej w budynku dworca przewieziono trumnę do katedry św. Jana na Starym Mieście. W drodze do kościoła orszak żałobny zatrzymał się przed pomnikiem Adama Mickiewicza, gdzie przemówienie wygłosił prezydent Polski Stanisław Wojciechowski.

Prezydent, zwracając się bezpośrednio do zmarłego, mówił: "rozniecałeś pragnienie niepodległości, sposobiłeś ducha narodu do czynów orężnych, krzepiłeś znękane i wątpiące serca słodyczą i mocą praojców, ich sławą, cnotami i ofiarną służbą. Hartowałeś w nas wolę, miłość ojczyzny i męstwo. Za to hołd Ci składamy".

Uroczystości pogrzebowe trwały dwa dni. W poniedziałek 27 października 1924 roku po mszy z udziałem rodziny, władz państwowych i miejskich oraz tłumów rodaków prochy Henryka Sienkiewicza pochowano w specjalnie przygotowanej krypcie w podziemiach katedry św. Jana, obok grobu Gabriela Narutowicza. Pisarz spoczywa tam po dziś dzień.

Krypta z grobem Henryka Sienkiewicza w katedrze św. Jana w Warszawie; fot. Polona/domena publiczna Krypta z grobem Henryka Sienkiewicza w katedrze św. Jana w Warszawie; fot. Polona/domena publiczna

Szczegółowy opis sprowadzenia zwłok Henryka Sienkiewicza znaleźć można w książce członka eskorty honorowej Jana Czempińskiego pt. "Na ojczyzny łono", która dostępna jest w zasobach biblioteki cyfrowej Polona.

mc

Czytaj także

Jak Sienkiewicz doszedł do "Trylogii", czyli negatywne skutki pozytywizmu

Ostatnia aktualizacja: 03.09.2014 12:00
Młody Henryk Sienkiewicz był aktywnym twórcą pozytywistycznym. Jako jeden z pierwszych zaczął tracić złudzenia, że program tego nurtu może coś zmienić. Odwrócił się od niego, co niektórzy mieli mu potem za złe.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nie sprowadzajmy "Trylogii" do krzepienia serc!

Ostatnia aktualizacja: 06.09.2014 19:00
– Ta funkcja oderwała się od dzieła Sienkiewicza, każąc nam traktować je jako kompensację polskich niedoborów. A przecież "Trylogię" czytano na całym świecie dlatego, że to świetnie napisane powieści – mówił w Ogrodzie Saskim literaturoznawca prof. Ryszard Koziołek.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bronisław Maj: "Trylogia" to hollywoodzka opowieść dla dzieci

Ostatnia aktualizacja: 06.09.2014 23:00
– Myślę, że najlepszym czasem na pierwszą lekturę tych powieści jest wiek ośmiu lat. Wtedy chłonie się ten cykl z dziecięcą, troszkę bezbronną wrażliwością. A potem czyta się go nieustannie – mówił w Dwójce Bronisław Maj, poeta, eseista, gospodarz Narodowego Czytania "Trylogii".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sienkiewicz wcale nie chciał krzepić serc

Ostatnia aktualizacja: 08.01.2016 13:00
– Nie pisał "Trylogii" z myślą, żeby wzmocnić nam duszę czy pocieszyć zgnębioną wolność – mówił historyk literatury prof. Ryszard Koziołek.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sienkiewicz, czyli nowoczesny konserwatysta

Ostatnia aktualizacja: 11.09.2016 16:37
- Sienkiewicz to pisarz nowoczesny. My żyjemy w przeczuciu, że coś się strasznie zmieniło w naszym życiu, a nasza rzeczywistość jest diametralnie różna od tego, co było 100 czy 200 lat temu. Badacze twierdzą jednak, że nasza mentalność ukształtowała się właśnie wtedy - mówi prof. Maciej Gloger.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak Sienkiewicz groził kotom w Oblęgorku

Ostatnia aktualizacja: 11.11.2016 16:00
Podarowany Sienkiewiczowi przez naród w 1900 roku majątek ziemski oczarował pisarza. Szybko jednak uświadomił sobie, że nie będzie w stanie w nim żyć.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sienkiewicz wiecznie zakochany. Czego nie wiemy o nobliście?

Ostatnia aktualizacja: 22.11.2016 01:58
- Henryk Sienkiewicz powiada, że "chcąc zachować anielski charakter, kobieta nie powinna się niczym zajmować" i za to bym mu dała nagrodę Nobla - opowiada pisarka, Barbara Wachowicz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sienkiewicz jak Tolkien? Tak mówią studenci w USA

Ostatnia aktualizacja: 16.12.2016 15:00
- Podczas wykładów w Stanach zaproponowałem moim studentom lekturę "Ogniem i mieczem". Spodziewałem się porównań tej powieści do westernów - opowiadał w Dwójce dr Jan Rybicki, przekładoznawca z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Literackie Nagrody Nobla w Polsce. Kim są polscy nobliści?

Ostatnia aktualizacja: 10.12.2019 06:00
Nagrody przyznawane od 1901 roku uznawane są za najbardziej prestiżowe wyróżnienie świata. Do tej pory zaszczytu odbioru medalu z rąk szwedzkich monarchów doświadczyło sześcioro Polaków.   
rozwiń zwiń