Michniów to symbol 817 spacyfikowanych wsi polskich, nazywany Golgotą wsi polskiej. Tę świętokrzyską miejscowość 12 i 13 lipca 1943 roku Niemcy zrównali z ziemią za współpracę ze zgrupowaniem AK pod dowództwem por. Jana Piwnika "Ponurego" na pobliskim Wykusie. Najmłodszą ofiarą michniowskiej zbrodni był Stefanek Dąbrowa - w dziewiątym dniu swego życia został wrzucony do płonącego domu. Podczas pacyfikacji zabito co najmniej 204 osoby: 102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci.
Grób zbiorowy ofiar pacyfikacji wsi Michniów - wzniesiony przez mieszkańców Michniowa w 1945 r. fot. Paweł Cieśla
Na kieleckiej wystawie zaprezentowano m.in. pamiątki z tamtego okresu: resztki zgliszcz spalonych domów, przedmioty w nich znalezione, zdjęcia oraz dokumenty Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich zgromadzone w sprawie Michniowa. Także relacje ocalałych świadków tragedii oraz partyzanckie uzbrojenie i wyposażenie.
Równolegle uruchomiony został portal martyrologiawsipolskich.pl. Składa się z siedmiu działów, które odpowiadają częściom powstającego Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich. Prezentowana w nich tematyka, to: Kielecczyzna i Michniów w okresie II wojny światowej, pacyfikacja i eksterminacja wsi polskich, eksploatacja ekonomiczna i wysiedlenia, kresy wschodnie, ziemie wcielone do III Rzeszy oraz wsie na wschodzie Polski pod dwiema okupacjami, polskie państwo podziemne, sprawcy zbrodni, Polacy ratujący Żydów. Portal, to wspólny projekt IPN i Muzeum Wsi Kieleckiej.
Obecnie na michniowskie mauzoleum składają się: zbiorowy grób ofiar pacyfikacji, monumentalna Pieta przy mogile pomordowanych, Muzeum-Dom Pamięci Narodowej oraz wzgórze z krzyżami upamiętniającymi wsie spacyfikowane przez okupanta.
Mauzoleum Męczeńskich Wsi Polskich w Michniowie fot. Paweł Cieśla
W latach 80. powstał komitet organizacyjny budowy Mauzoleum Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej w Michniowie. Od roku realizowany jest pierwszy etap modernizacji i rozbudowy mauzoleum. 1,5 mln zł na ten cel pochodzi z ministerstwa kultury, drugie tyle od samorządu województwa. Koszt całej inwestycji jest szacowany na ponad 20 mln zł; zarządzające mauzoleum Muzeum Wsi Kieleckiej stara się o unijne dofinansowania tego przedsięwzięcia. Projekt mauzoleum zakłada utworzenie placówki o nowoczesnej formie, odzwierciedlającej historię pacyfikacji Michniowa i męczeństwo polskich wsi. Powstał w studiu Mirosława Nizio, które zaprojektowało m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego.
