Historia

Mustafa Kemal Pasza zwany Atatürkiem

Ostatnia aktualizacja: 03.05.2015 07:00
- W Turcji nie ma orderów. Przysługują tylko jemu, nikomu innemu nie można ich nadać, nie ma przecież nikogo większego od Atatürka – mówił historyk Dariusz Cichocki.
Audio
  • Mustafa Kemal - biografia 1. prezydenta Republiki Turcji "Ojca Narodu" - Atatürka. Audycja Sławomira Szofa z udziałem historyka, Dariusza Cichockiego (05.02.1994)
Portret Mustafy Kemal Atatrka na tle tureckiej flagi. Wikimedia Commonscc
Portret Mustafy Kemal Atatürka na tle tureckiej flagi. Wikimedia Commons/cc Foto: Segafredo18

Dla Turków Mustafa Kemal Pasza jest bohaterem narodowym, jest jedynym niekwestionowanym przywódcą, który doprowadzając do obalenia sułtanatu i wprowadzając reformy, całkowicie zmienił ich kraj.

95 lat temu, 3 maja 1923 r. Mustafa Kemal Pasza został wybrany na pierwszego w historii premiera Republiki Tureckiej.

Biografię "Ojca Turków" - Atatürka przedstawił Sławomir Szof w audycji z cyklu "Postacie XX wieku", nadanej w lutym 1994 r. Gościem programu był historyk, znawca problematyki tureckiej, Dariusz Cichocki z Uniwersytetu Warszawskiego.

- Niewątpliwie był postacią XX wieku, zwłaszcza że doprowadził Turcję do statusu kraju europejskiego - powiedział Cichocki. - Jego reformy to był przełom nie tylko na skalę jednego kraju, ale to było przejście z formacji do formacji. Jego wielkim sukcesem jest to, że wprowadził Turcję do politycznego układu europejskiego, jako zintegrowany kraj.

Mustafa

Na zdjęciu.: Mustafa Kemal (Atatürk) w randze kapitana Armii Otomańskiej. 1907. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Sztab Generalny tureckiej armii.

Wojsko miał we krwi

Pochodził z rdzennie tureckiej, ubogiej rodziny. Urodził się w 1881 r. z dala od Ankary i Stambułu, bo w Salonikach. – Wydaje się, że z dala, ale ośrodek w Salonikach był silnie związany ze Stambułem - powiedział gość programu
Ojciec zmarł, gdy Mustafa był małym chłopcem. Zajmowała się nim matka i najbliższa rodzina. By zapewnić mu karierę, został posłany do szkoły wojskowej. I tak zaczęła się błyskotliwa kariera wojskowa Mustafy Kemala, która zdaniem historyka trwała de facto do końca życia tureckiego polityka.

Chwiejące się imperium

- Pod koniec XIX w. Imperium Osmańskie było już tylko mitem - słyszymy w komentarzu. - Administracja państwowa była w stanie rozkładu. Jeszcze sułtan Abdülhamid II próbował ją metodami bardzo brutalnymi scalić, ale to mu się nie udało. Kraj pogrążony był w ogromnym chaosie. Turcja musiała wycofywać się z podbitych wcześniej terytoriów: krajów Maghrebu, z Bałkanów.

Walki o Dardanele

Po raz pierwszy Mustafa Kemal stanął na polu bitwy podczas wojny włosko-tureckiej o Libię w 1911 r. I już wtedy ujawnił się jego talent wojskowy. Ale prawdziwy kunszt przyszłego prezydenta Turcji objawił się 4 lata później, w czasie słynnej kampanii w Cieśninie Dardanele. To wtedy, jako młody oficer powstrzymał inwazję Aliantów. Obronił strategiczny dla Turcji przyczółek.

- Kariera dowódcza Mustafy Kemala zaczęła się od tego momentu - powiedział Dariusz Cichocki. - Otrzymał wysokie stanowisko, został dowódcą 5. Armii w Damaszku. Był inspektorem armii, szefem sztabu.

Przeciw sułtanowi

Po zakończeniu I wojny światowej i podpisaniu kapitulacji, istnienie wielkiego imperium staje pod znakiem zapytania. Mustafa Kemal opowiada się przeciwko sułtanowi. Za tę secesję zostaje skazany na śmierć. W 1919 roku wydaje swoją pierwszą odezwę, wzywając wszystkie siły tureckie do obrony Anatolii. - Po raz pierwszy rzuca wówczas hasło obrony integracji Turcji  w ramach granic etnicznych - słyszymy w komentarzu. - Na zamieszkałych przez Turków terenach Kemal i jego współpracownicy pragnęli stworzyć nowe państwo, odbiegające od poprzedniego, półfeudalnego systemu.

Wbrew sułtanowi zorganizował w kwietniu 192O roku wybory do Zgromadzenia Narodowego. Ignorując wszelkie zalecenia i rozkazy płynące ze Stambułu, staje na czele Rządu Tymczasowego. W listopadzie 1922 roku doprowadza do obalenia sułtana, proklamuje republikę i zostaje jej pierwszym prezydentem. W 1923 roku ogłasza, że nowa stolicą kraju będzie Ankara.

Mustafa

Na zdjęciu.: Mustafa Kemal (Atatürk), pierwszy prezydent Rep. Turcji. Wikimedia Commons/dp. . Obecnie w zbiorach tureckiego Muzeum Edukacji Narodowej. Fot.: Cemal Işıksel (1905-1989).

Reformator

Mustafa Kemal zerwał z panturkizmem i mrzonkami swego poprzednika o przywróceniu wielkiego państwa otomańskiego. - Był realistą, ograniczył tureckie aspiracje narodowe do terenu Anatolii i wschodniej Tracji - powiedział historyk.

Turcja pod jego rządami zaczęła zmieniać się w zupełnie inny kraj. Wprowadzono kalendarz gregoriański, alfabetu łaciński, oczyszczenie języka tureckiego ze słów pochodzenia arabskiego. Ważną zmiana było też wprowadzenie nazwisk.

Prawa kobiet i laicyzacja

Sam Mustafa Kemal wybrał dla siebie nazwisko: "Atatürk", czyli "Ojciec Turków", którego nie wolno było nosić żadnemu innemu mieszkańcowi tego kraju. Pod jego rządami znacznie ograniczono ingerencję islamu w politykę państwa. Zaczął obowiązywać kodeks karny, wprowadzono obowiązkowe nauczanie kobiet, a także ustawy gwarantujące im równość społeczną i polityczną.

"Władzę zdobywa się siłą, przemocą i przymusem. Osmanowie zdobyli przymusem władzę nad narodem tureckim. Sprawili, że to bezprawie trwało sześć wieków. Obecnie jednak naród turecki, uznawszy, że dość ma ciemiężycieli, powstał przeciwko nim i przejął władzę w swoje ręce" - tymi słowami zwrócił się Mustafa Kemal do członków pierwszego parlamentu.

Pomnik
Pomnik Atatürka w Izmirze. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Ed Kohler

Kult Atatürka

"Szczęśliwy ten, który może powiedzieć: Jestem Turkiem" – mawiał. Mustafa Kemal Basza był prezydentem przez 15 lat, do czasu swojej śmierci. Kiedy umarł, w żałobie pogrążona była cała Turcja. Zmarł 10 listopada 1938 r .

- Uroczystości żałobne trwały wiele dni – mówił gość audycji. - Był pochowany tymczasowo, rozpisano konkurs na jego mauzoleum. Wybudowano je w Ankarze, w latach 50. Tam spoczywa na głębokości 40 m do dziś.

Ankara.

Ankara. Mauzoleum Atatürka. Wikimedia Commons/dp. Fot.: Volki16

Gdzie zdobył tak ogromną wiedzę o polityce, o świecie? Jakim był człowiekiem? Co lubił? – posłuchaj komentarza Dariusza Cichockiego.

bs

Czytaj także

Hagia Sofia – pierwszy kościół chrześcijańskiego Wschodu

Ostatnia aktualizacja: 23.02.2013 07:00
Jeśli ktoś wejdzie do wnętrza Hagii Sofii to zrozumie, jak wspaniałe było to osiągnięcie i nie zdziwi się słowom cesarza Justyniana, który podczas konsekracji kościoła w 537 roku wykrzyknął: ”Salomonie przewyższyłem Ciebie!”.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rzeź Ormian. Pierwsza w XX wieku zbrodnia ludobójstwa

Ostatnia aktualizacja: 24.04.2024 05:40
- W Konstantynopolu aresztowano kilkuset przedstawicieli inteligencji ormiańskiej: nauczycieli, lekarzy, kapłanów, których bez żadnego sądu zgładzono. Rozpoczęły się mordy w całym imperium tureckim – mówił ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, duszpasterz Ormian w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

W stambulskiej "kaplicy miłosnego cierpienia" Orhana Pamuka

Ostatnia aktualizacja: 08.07.2013 16:00
- Pomysł stworzenia tego muzeum nie zrodził się wcale po napisaniu książki. Było zupełnie odwrotnie - opowiadała w Dwójce przewodniczka po stambulskim Muzeum Niewinności, miejscu w którym fikcja miesza się z rzeczywistością.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Obalenie sułtanatu w Turcji

Ostatnia aktualizacja: 03.03.2014 06:00
3 marca 1924 Tureckie Zgromadzenie Narodowe z Mustafą Kemalem Ataturkiem na czele uchwaliło zniesienie kalifatu. Kraj odciął się od starego, hierarchicznego i konserwatywnego ośrodka władzy.
rozwiń zwiń