Historia

Andriej Sacharow – twórca ruchu obrony praw człowieka

Ostatnia aktualizacja: 14.12.2023 05:35
14 grudnia 1989 roku zmarł Andriej Sacharow. Zanim został cenionym na całym świecie krytykiem komunistycznego reżimu, był znany jako jeden z największych fizyków XX wieku i szef sowieckiego programu jądrowego.
Elena Bonner, Andrei Sacharow i Sofia Kalistrtova
Elena Bonner, Andrei Sacharow i Sofia KalistrátovaFoto: Wikipedia/M.A.Kallistratova

- Związek Radziecki ma strukturę imperium, które powstało przy użyciu siły, wbrew woli większości narodów. To imperium trzeba zdemontować, a w jego miejsce utworzyć dobrowolną konfederację republik – to słowa Andrieja Sacharowa, wielkiego fizyka, laureata nagrody Nobla i deputowanego do parlamentu.


Posłuchaj
04:40 Andriej Sacharov.mp3 Komentarz Tadeusza Mieleszki o wypowiedziach Andrieja Sacharowa na temat zapowiedzianych przez Michaiła Gorbaczowa reform politycznych. (RWE, 2.11.1998).

 

Ojciec sowieckiej bomby wodorowej

Andriej Sacharow zanim został cenionym na całym świecie krytykiem komunistycznego reżimu, był znany jako jeden z największych fizyków XX wieku. Był szefem sowieckiego programu jądrowego. W roku 1950 wraz z Igorem Tammem doprowadził do pierwszej kontrolowanej reakcji termojądrowej, za co władze sowieckie obsypały go nagrodami i medalami.

Jednak Sacharow nie zadowolił się wygodnym życiem i pod koniec lat 50. wdał się w konflikt z władzami, konsekwentnie sprzeciwiając się zbyt wielu niepotrzebnym próbom jądrowym.

Twórca ruchu obrony praw człowieka

Występował w obronie dysydentów więzionych za przekonania oraz postulował zniesienie kary śmierci. Bronił ludności żydowskiej, której odmawiano prawa do emigracji, a także katolickich księży prześladowanych przez władze na Litwie. W 1966 roku podpisał się pod sprzeciwem wobec politycznej rehabilitacji Stalina.

Otwarcie krytykował absurdy życia społeczno-politycznego i gospodarczego w ZSRR. Jego książki, pokazujące słabość systemu sowieckiego, osiągały na Zachodzie wielomilionowe nakłady.

Za tę działalność w 1975 roku został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. Zbiegło się to z coraz silniejszymi represjami ze strony władz komunistycznych.

Sacharow wraz z żoną Jeleną Bonner, za protesty przeciwko agresji ZSRR na Afganistan, w 1980 roku został zesłany do miasta Gorki nad Wołgą (obecnie Niżni Nowogród). Napisał w tej sprawie listy do sekretarza generalnego ONZ i Rady Bezpieczeństwa ONZ. Wzywał też do bojkotu igrzysk olimpijskich w Moskwie.

Pierestrojka

19 grudnia 1986 roku Michaił Gorbaczow, w tym czasie Generalny Sekretarz KPZR, zezwolił na powrót Sacharowa z zesłania. Fizyk odmówił przyjęcia odebranych mu wcześniej nagród do czasu, gdy władze sowieckie zrehabilitują wszystkich prześladowanych za swoje przekonania.

- Pierestrojka i głasnost nie są wolne od niebezpieczeństw związanych z każdą rewolucją z góry - mówił Andriej Sacharow na konferencji w Moskwie w 1988 roku.

Sacharow całą swoją energię skupił na staraniach o poszerzenie demokratycznych przemian w ZSRR. Apelował o uwolnienie więźniów politycznych i rehabilitację ofiar terroru stalinowskiego. Walczył o usunięcie z konstytucji radzieckiej gwarancji partyjnego monopolu władzy.

- Sacharow skrytykował zapowiadane zmiany w konstytucji ZSRR i nazwał je bombą zegarową - mówił w 1988 roku Tadeusz Mieleszko z Radia Wolna Europa. - Szczególnie niepokoi laureata pokojowej nagrody Nobla perspektywa łączenia urzędu głowy państwa z funkcją sekretarza generalnego partii. Dla Sacharowa jest to pomysł szaleńczy.

Śmierć

Noblista zmarł 14 grudnia 1989 w swoim mieszkaniu w Moskwie. Nie dożył rozpadu ZSRR.
- W Paryżu spotkałem się osobiście z Sacharowem. Długo rozmawialiśmy. Mówił o tym, że właściwie on to jest słaby, ja to jestem kimś. Reprezentuję ideę i ludzi. Mam armię. W dobie reform pierestrojki jest to niepowetowana strata – mówił Lech Wałęsa po śmierci Sacharowa.

Od 1988 roku Parlament Europejski przyznaje nagrodę im. Andrieja Sacharowa za działalność w dziedzinie praw człowieka.

mjm/im

Czytaj także

Pucz Janajewa - ostatnia radziecka rewolucja

Ostatnia aktualizacja: 19.08.2020 05:30
Pucz Janajewa, który miał miejsce 19 sierpnia 1991, był próbą utrzymania przy życiu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Na szczęście nieudaną.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Sołżenicyn - pisarz, który był sumieniem Rosji

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2023 05:38
- Sołżenicyn dał świadectwo, że prawo stosowane dla podtrzymania nieludzkiej dyktatury, dla podtrzymania władzy jednego człowieka, dla podtrzymania stanu niewoli dla całego narodu, nie ma nic wspólnego ze sprawiedliwością - mówił tłumacz prof. Jerzy Pomianowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Czarnobyl – katastrofa, której nie dało się ukryć

Ostatnia aktualizacja: 26.04.2023 05:55
26 kwietnia 1986 wybuchł reaktor numer 4 w elektrowni jądrowej Czernobylskaja koło Prypeci na Ukrainie. Jedna z największych katastrof przemysłowych XX wieku zasiała ziarno strachu przed energią nuklearną w umysłach większości mieszkańców Europy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Układ białowieski - kolejny krok do rozpadu ZSRR

Ostatnia aktualizacja: 08.12.2018 07:00
8 grudnia 1991 roku przywódcy Białorusi, Ukrainy i Rosji podpisali w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej porozumienie powołujące do życia Wspólnotę Niepodległych Państw.
rozwiń zwiń