Historia

Borys Pasternak. Wybitny pisarz zniszczony przez sowieckie władze

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2023 05:40
Po wydaniu najsłynniejszego dzieła, "Doktora Żywago", władze ZSRR próbowały zdyskredytować Borysa Pasternaka w oczach opinii publicznej. Krytyka w gazetach i oskarżenia ze strony literatów spowodowały trzeci zawał pisarza i jego śmierć.
Borys Pasternak, Moskwa 1940
Borys Pasternak, Moskwa 1940 Foto: PAP/ITAR-TASS

63 lata temu, 30 maja 1960 roku zmarł Borys Pasternak, wybitny rosyjski pisarz, wyróżniony Nagrodą Nobla za książkę "Doktor Żywago", którą wydał zaledwie na 3 lata przed śmiercią. Nagrody jednak ze względu na naciski polityczne nigdy nie odebrał.

Pochodził z bogatej moskiewskiej rodziny. Jego ojciec był cenionym malarzem, a matka pianistką. W domu Pasternaków bywali najbardziej znani rosyjscy intelektualiści. – To było dzieciństwo pełne wrażeń artystycznych, możliwości korzystania z zasobów kultury światowej – podkreślał Jan Gondowicz w audycji Anny Borkowskiej "Biografia dźwiękowa" z 2004 roku.


Posłuchaj
14:56 Borys Pasternak.mp3 O autorze "Doktora Żywago", Borysie Pasternaku mówi tłumacz i krytyk literacki Jan Gondowicz, aud. Anny Borkowskiej z cyklu "Biografia dźwiękowa". (PR, 19.06.2004)

 

Pisarz z przypadku

Borys Pasternak poetą został przypadkiem. Chciał zostać muzykiem i podobno jego kompozycje cieszyły się wśród przyjaciół popularnością. – Wykonawcą był jednak ogromnie skrępowanym, zawsze go zjadała trema, gdy miał zagrać coś swojego i w końcu porzucił ten pomysł, żeby uprawiać muzykę – mówił Jan Gondowicz.

Następnie zakochał się w filozofii. Okazał się jednak osobą zbyt wrażliwą na tego rodzaju studia. Po rezygnacji ze studiów filozoficznych w Niemczech postanowił wybrać się w podróż po Europie, co pozwoliło mu nabrać dystansu i poszerzyć horyzonty.

Debiutował w 1914 roku, a jego poezja szybko została doceniona. – On od razu stał się klasykiem – zaznaczał Jan Gondowicz. – Jego twórczość z lat 20. i 30. postawiła go właściwie na wierzchołku hierarchii literackiej.

W 1934 roku przebywał w sanatorium. Powodem była choroba psychiczna. Przyczyniła się do niej wyprawa literatów do skolektywizowanej wsi, w której wziął udział. Pasternak głęboko przeżył biedę i zacofanie, które tam zobaczył, co skończyło się dla niego problemami psychicznymi.

Telefon od Stalina

W tym też roku odbył się zjazd pisarzy sowieckich, na którym zadekretowano realizm socjalistyczny. Od 1934 roku na zesłaniu przebywał też Osip Mandelsztam, przyjaciel Pasternaka. Ten wszelkimi sposobami chciał go wyciągnąć z kłopotów. Pewnego dnia do Borysa Pasternaka zadzwonił sam Józef Stalin.

– Stalin powiedział: "Czy to naprawdę jest taki dobry poeta, jak mi donoszą?" – opowiadał Jan Gondowicz. – Pasternak, który nie spodziewał się takiej rozmowy, zaczął coś bąkać. Powiedział, że to jest poeta klasyczny, kiedy on jest poetą nowoczesnym.
Na to Stalin miał odpowiedzieć: "Źle bronicie swojego przyjaciela, towarzyszu" i odłożył telefon. Jeszcze bardziej zdeterminowany Borys Pasternak zaczął działać na rzecz swojego kolegi.

Posłuchaj, jak zakończyła się historia Osipa Mandelsztama.

"Doktor Żywago"

Życie Borysa Pasternaka odmieniło się, kiedy poznał Olgę Iwińską. Piękna wybranka jego serca stała się największą miłością jego życia i inspiracją, dzięki której napisał "Doktora Żywago". Lara, obiekt uczuć tytułowego bohatera powieści, jest wzorowana na postaci Olgi.

Jesienią 1949 roku Iwińska została aresztowana i usiłowano ją zmusić do zeznań obciążających Pasternaka, jakoby powieść, którą pisze, ma charakter antyradziecki. Oczywiście nie zgodziła się na złożenie takich zeznań i tym samym została zesłana na Sybir na 5 lat. Wróciła stamtąd jako inna osoba: schorowana i wyniszczona.

Po tych wydarzeniach Pasternak już otwarcie krytykował władzę. Nie pomogło mu to oczywiście przy publikacji "Doktora Żywago", który gotowy był już w 1955 roku, a do czytelników trafił dopiero 2 lata później (ponadto wydany we Włoszech). Po wyróżnieniu Borysa Pasternaka przez Komitet Noblowski nagonka na pisarza osiągnęła apogeum. Zmarł 30 maja 1960 roku.


mb

Czytaj także

Sir Arthur Conan Doyle – zakładnik Sherlocka Holmesa

Ostatnia aktualizacja: 07.07.2020 06:00
– Dla nas Arthur Conan Doyle to przede wszystkim Sherlock Holmes. Mało, Sherlock Holmes, a później jego twórca Conan Doyle, podczas gdy on przez całe życie traktował te opowiadania jako rzecz zupełnie drugorzędną – mówił krytyk literacki Marek Wydmuch.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lew Tołstoj – myśliciel blisko ludzi

Ostatnia aktualizacja: 09.09.2015 06:00
– Był ekscentryczny, a ta ekscentryczność brała się z przekonania, że wszystko jest całkiem inaczej niż ludzie sądzą, i że tylko on jeden, hrabia Lew Tołstoj, ma rację – mówił o rosyjskim pisarzu krytyk literacki i filmowy, Jan Gondowicz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Michaił Bułhakow – mistrz niedoceniony za życia

Ostatnia aktualizacja: 15.05.2016 06:12
– Bułhakow potrafił świetnie sportretować krzywo otaczającą go rzeczywistość – podkreślał Andrzej Drawicz. Niestety za życia tego wielkiego pisarza niewielu potrafiło to dostrzec.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bułat Okudżawa. "Śpiewał głosem, który przechodzi człowiekowi przez serce"

Ostatnia aktualizacja: 12.06.2023 05:35
– Okudżawa wychodził, drapał się w głowę, zadawano mu pytania niesłychanie ciężkie: dotyczące losów świata, kryteriów literackich, pytano się go, kto jest większym pisarzem: Tołstoj czy Dostojewski – mówił Ziemowit Fedecki. – Na wszystko biedny Okudżawa musiał znaleźć odpowiedź.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Fiodor Dostojewski. Pisarz, psycholog, myśliciel

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2024 05:40
- Nie Freud odkrył podświadomość. Podświadomość odkrył Dostojewski. Nazwał ją podziemiem ludzkiej psychiki - mówił o Fiodorze Dostojewskim ks. prof. Henryk Paprocki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Seweryn Pollak. Tłumacz "Doktora Żywago"

Ostatnia aktualizacja: 10.01.2024 05:40
Był jednym z najlepszych tłumaczy literackich. W zachowanym w Archiwum Polskiego Radia wywiadzie z 1958 roku wyjaśniał, dlaczego swoje życie związał z literaturą rosyjską i dlaczego Borys Pasternak jest jego ukochanym pisarzem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rosja nigdy się nie zmieni. Joseph Conrad pisał o tym sto lat temu

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 05:57
– W maju 2014 roku w "Le Monde" był duży artykuł o sytuacji na Ukrainie i Joseph Conrad podany był tam jako klucz do zrozumienia duszy rosyjskiej – mówił w Polskim Radiu prof. Zdzisław Najder dwa miesiące po zbrojnej aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku.
rozwiń zwiń