Historia

Ksawery Pruszyński – wybrańcy bogów umierają młodo

Ostatnia aktualizacja: 13.06.2023 05:45
– Odwracał sobie świat lepszą stroną do siebie – mówiła wydawca Irena Szymańska. – Wszędzie tam, gdzie mógł, starał się znaleźć coś dobrego, pozytywnego.
Ksawery Pruszyński, polski reporter, publicysta, literat, dyplomata, przedstawiciel literatury faktu (lata 40. XX w.)
Ksawery Pruszyński, polski reporter, publicysta, literat, dyplomata, przedstawiciel literatury faktu (lata 40. XX w.)Foto: PAP/CAF

13 czerwca 1950 roku w Rhynern koło Düsseldorfu w Niemczech w tragicznym wypadku zginął Ksawery Pruszyński, polski reportażysta, publicysta, literat i dyplomata. Życie stracił w wieku 43 lat, u szczytu swojej kariery i w pełni sił życiowych.

– On nie powinien tego samochodu prowadzić – mówił publicysta Konstanty Łubieński w audycji Sławomira Szofa "Postacie XX wieku". – Wszyscy wiedzieli, że Ksawery miał wiele talentów, ale kierowcą był po prostu haniebnym. To był antytalent prowadzenia samochodu.

Wrażliwy analityk świata

Ksawery Pruszyński urodził się 4 grudnia 1907. Ukończył prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracował w redakcji krakowskiego "Czasu" – najpierw jako korektor, potem autor przeglądu prasy zagranicznej, aż wreszcie jako reportażysta. W latach 30. publikował w "Buncie Młodych".

Jeszcze w 1936 roku był korespondentem z wojny domowej w Hiszpanii. W 1932 roku w swojej debiutanckiej książce "Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193?" postawił tezę, że to o Gdańsk wybuchnie nowa wojna europejska. Niestety jego podejrzenia zrealizowały się w rzeczywistości. Podczas II wojny światowej walczył nie tylko piórem, ale i na froncie, jako żołnierz. Brał udział w bitwie o Narwik, a z 1. Dywizją Pancerną uczestniczył w bitwie pod Falaise.

– Polska była dla niego absolutnie wszystkim – mówił Konstanty Łubieński. – Ale był oczywiście artystą, zarówno w tym sensie, że był doskonałym pisarzem, jak i dlatego, że posiadał niezwykle wrażliwą naturę pozwalającą na wyczucie tych zjawisk, którzy inni poznają na drodze żmudnych analiz.

Nowoczesny dziennikarz

– Ksawery Pruszyński to było bardzo ciekawe zjawisko w naszej literaturze – wspominał w 1973 roku pisarz Melchior Wańkowicz.

Pruszyński uznawany jest za jednego z lepszych polskich reportażystów. Ryszard Kapuściński stwierdził, że Pruszyński "sprawił, że reportaż stał się nie tylko produktem oka, ale również i umysłu". Pracował jako dziennikarz i reporter, m.in. w "Głosie Ameryki", a także współpracował z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa.

– Tak, jak każdy wielki talent, był wielkim egocentrykiem, przede wszystkim bardzo cenił swoją twórczość – wspominał brat Ksawerego Pruszyńskiego, Mieczysław.

Jak podkreślali jego przyjaciele, Pruszyński lubił mierzyć się z innymi na argumenty. Nigdy nie unikał wyrażania wyrazistych opinii, ponadto miał wielką zdolność do wygłaszania porywających publicznych mów.

– Ironia nigdy nie opuszczała Ksawerego – podkreślał Mieczysław Pruszyński. – W rozmowie zawsze widział tę ironiczną stronę. Wtedy, kiedy polemizował zawsze wychodziło na jaw. W przemówieniach był po prostu bezlitosny.

Romans z polityką

Był dyplomatą rządu polskiego na emigracji, w latach 1941-1942 pracował jako attaché prasowy ambasady RP w Kujbyszewie w Związku Radzieckim. Po wojnie wrócił do Polski.

Wrodzona inteligencja Pruszyńskiego została wykorzystana na arenie międzynarodowej. Uczestniczył w pierwszych sesjach ONZ, był radcą ambasady w Stanach Zjednoczonych. Następnie został ministrem pełnomocnym Polski w Hadze. Jak wspominała Irena Szymańska w korespondencji z nią Pruszyński zdradzał jej kolejne pomysły na teksty. Jego wielkim marzeniem było napisanie książki o Adamie Mickiewiczu.

– Gdybym go mogła spotkać na tamtym świecie to zdaje mi się, że wiem, co by mi powiedział – mówiła Irena Szymańska. – Powiedziałby chyba: "A widzisz! A jednak byłem wybrańcem bogów. Umarłem młodo".

Posłuchaj audycji o Ksawerym Pruszyńskim, w której wspominają go przyjaciele. W audycji wykorzystano również archiwalną wypowiedź samego Ksawerego Pruszyńskiego.


Posłuchaj
29:21 Ksawery Pruszyński.mp3 O Ksawerym Pruszyńskim mówią: pisarz Melchior Wańkowicz, publicysta Mieczysław Pruszyński, wydawca i pisarka Irena Szymańska oraz publicysta Konstanty Łubieński, w audycji wykorzystano wypowiedź Ksawerego Pruszyńskiego z 1946 roku, aud. Grażyny Gronczewskiej z cyklu "Biografia dźwiękowa". (PR, 15.10.2000)

 

mb

Czytaj także

Ignacy Chrzanowski. Zarażał pasją do literatury

Ostatnia aktualizacja: 05.02.2024 05:35
Jego podręcznik "Historia literatury niepodległej Polski" przez wiele dziesiątków lat kształtował świadomość literacką Polaków. 5 lutego 1866 roku na Podlasiu urodził się Ignacy Chrzanowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lech Bądkowski – rzucał pisarstwo dla polityki

Ostatnia aktualizacja: 24.01.2024 05:40
– Walka ma swój własny sens – mówił Lech Bądkowski w 1981 roku. – Całe życie walczymy. Niewielu jest takich, którzy tę walkę w końcu wygrywają. To jest siła, która niesie nas przez życie.
rozwiń zwiń