Historia

Pawiak – główne więzienie śledcze Gestapo

Ostatnia aktualizacja: 21.08.2014 06:00
Przez Pawiak przeszło w latach okupacji około 100 tysięcy osób. Trafiali tam głównie więźniowie polityczni, potem wożeni byli na przesłuchania na al. Szucha do siedziby Gestapo. W egzekucjach na Pawiaku zginęło 37 tysięcy osób.
Audio
  • Ostatni transport z Pawiaka – o ewakuacji z Pawiaka mówi więzień, który przeżył tamte wydarzenia - Marian Karczewski, aud. Feliksa Kidawy (01.11.1980)
  • Rozmowa Andrzeja Jeleńskiego z historykiem Józefem Garlińskim, który wspomina pobyt na Pawiaku, fragm. aud. "Sygnały dnia" (31.05.2001)
  • Audycja z okazji Dni Pamięci Pawiaka, dramatyczne wydarzenia na Pawiaku wspominają więźniowie: Krystyna Tarasiewicz, Andrzej Kotarski, Stanisław Zalewski oraz Joanna Gierczyńska, kustosz Muzeum Więzienia Pawiak, aud. Doroty Świerczyńskiej (02.10.2013)
  • Na granicy życia - wspomnienia byłej więźniarki Pawiaka Marii Kopeć o łączności między oddziałem kobiecym i męskim w latach okupacji hitlerowskiej, aud. Krystyny Żebrowskiej (25.02.1971)
  • Na granicy życia - o swoich odczuciach po zamknięciu jej w izolatce mówi była więźniarka Pawiaka Alina Tetmajer, aud. Krystyny Żebrowskiej (18.02.1971)
Ruiny więzienia Pawiak wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944. Na zdjęciu brama wjazdowa, źr. Władysław Bartoszewski, Warszawski pierścień śmierci 1939-1944 Warszawa 1970, Wikipediadp
Ruiny więzienia Pawiak wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944. Na zdjęciu brama wjazdowa, źr. Władysław Bartoszewski, "Warszawski pierścień śmierci 1939-1944" Warszawa 1970, Wikipedia/dp

21 sierpnia 1944 Niemcy wysadzili w powietrze budynek więzienia Pawiak.

Więzienie
Więzienie Pawiak, widok od ulicy Dzielnej (1906 rok), źr. "Tygodnik Ilustrowany", Wikipedia/dp

Miejsce hitlerowskiej zbrodni

Pawiak został zbudowany jeszcze przez Rosjan w latach 1829 -1835, między ulicami Dzielną i Pawią, według projektu Henryka Marconiego. W październiku 1939 roku niemiecki okupant utworzył na Pawiaku jedno z głównych więzień śledczych Gestapo.

– Pawiak był depozytem alei Szucha – podkreślał historyk Józef Garliński w 2001 roku. – Codziennie rano szedł transport na aleję Szucha, gdzie prowadzono śledztwo, a wieczorem się wracało.

– W czasie okupacji byli tu przede wszystkim więźniowie polityczni, ale zdarzało się, że trafiali tutaj mieszkańcy Warszawy i okolicznych miejscowości, zatrzymani podczas łapanek – zaznaczała Joanna Gierczyńska, kustosz Muzeum Więzienia "Pawiak" w audycji z 2013 roku.

Rekonstrukcja

Nz: Rekonstrukcja celi więziennej, Muzeum WIęzienia "Pawiak", aut. Adrian Grycuk (13.03.2013), Wikipedia/cc

Zatarcie śladów

Zanim jednak Niemcy zrównali Pawiak z ziemią, 30 lipca 1944 dokonali ewakuacji. – Ostatnie dni lipca były dla nas, więźniów Pawiaka, wyjątkowo denerwujące – wspominał więzień Marian Karczewski w 1980 roku. – Mieliśmy za sobą próbę ucieczki, nazywaną buntem więźniów Pawiaka. Miała ona miejsce w nocy z 19 na 20 lipca.

Na drugi dzień w odwecie rozstrzelano około 160 więźniów. – Kiedy już wyraźnie było słychać armaty pod Warszawą wydawało się nam, że Niemcy po prostu zlikwidują nas, wysadzą Pawiak w powietrze i cała historia ulegnie zatarciu – mówił Marian Karczewski.

Wywózka więźniów

– Poczta pantoflowa mówiła, że mamy pojechać do obozu koncentracyjnego, słyszeliśmy wprawdzie o ciężkich warunkach w obozach koncentracyjnych, ale dla nas zdawały się one bardziej znośne od beznadziejnego oczekiwania w czterech ścianach na śmierć – wspominał Karczewski.

Posłuchaj dramatycznej opowieści Mariana Karczewskiego o ostatnim transporcie w bydlęcych wagonach, z Pawiaka do obozu koncentracyjnego.

Powstanie

Podczas Powstania Warszawskiego Niemcy wysadzili Pawiak w powietrze. Sam Pawiak nie był objęty jednak walkami powstańczymi. Ostatni więźniowie zostali rozstrzelani 13 i 18 sierpnia 1944. Po wysadzeniu z Pawiaka pozostała jedynie frontowa brama przy ulicy Dzielnej.

Obecnie, w miejscu gdzie w czasie niemieckiej okupacji była siedziba Gestapo, znajduje się Muzeum Więzienia Pawiak, działające jako oddział Muzeum Niepodległości.

mb

Czytaj także

Wyrok na Franza Bürkla, bestialskiego oprawcę z Pawiaka

Ostatnia aktualizacja: 07.09.2023 06:00
Dokładnie 80 lat temu, 7 września 1943 roku, w Warszawie żołnierze Armii Krajowej zastrzelili SS-Oberscharführera Franza Bürkla, znanego z sadyzmu zastępcę komendanta więzienia na Pawiaku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Publiczne egzekucje więźniów Pawiaka

Ostatnia aktualizacja: 18.10.2013 06:00
Codziennie na Pawiak trafiało po kilkaset osób. Aby zastraszyć mieszkańców stolicy, dowódca SS Franz Kutschera rozkazał przeprowadzać publiczne egzekucje na masową skalę.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Piekło spalone" – bunt więźniów w Treblince

Ostatnia aktualizacja: 02.08.2023 05:44
"Przeżyłem i jestem wolnym człowiekiem, ale po co? Często zadaję sobie to pytanie. Po to, ażebym opowiedział światu o milionach zamordowanych niewinnych ofiar, żebym zaświadczył o krwi niewinnych, przelanej przez morderców" – pisał w swoich wspomnieniach Jechiel Meyer Rachman.
rozwiń zwiń