Miklós Horthy, regent Węgier w latach 1920-1944, urodził się w średnioszlacheckiej rodzinie 18 czerwca 1868. Kreślił politykę Węgier w burzliwym okresie międzywojnia i w trakcie II wojny światowej, stając się najbardziej kontrowersyjnym politykiem w historii tego kraju.

- Jest znienawidzony i krytykowany. Bardzo często niesłusznie. Głównie z powodów emocjonalnych i politycznych – mówił na antenie PR węgierski historyk Ákos Engelmayer.

W audycji z cyklu "Postacie XX wieku" sylwetkę węgierskiego przywódcy przedstawili red. Sławomir Szof i Jerzy Robert Nowak, publicysta i historyk, znawca Węgier.

Admirał bez morza

Miklós Horthy jako młody człowiek został oficerem austro-węgierskiej marynarki wojennej. Na początku XX wieku odbył rejs dookoła świata i odegrał istotną rolę dyplomatyczną na terenie Turcji i Bałkanów. W latach 1909-1914 był adiutantem ostatniego cesarza Austrii i przedostatniego króla Węgier Franciszka Józefa I. Pod koniec I wojny światowej go kontradmirałem, głównodowodzącym floty austro-węgierskiej.

Regent bez tronu

Po 1918 roku został najpierw ministrem wojny w rządzie kontrrewolucyjnym, który obalił komunistyczną Węgierską Republikę Rad. Po zaprowadzeniu "białego terroru" skierowanego przeciwko przeciwnikom politycznym w 1920 wybrano go na regenta. - Węgry były królestwem, tylko że jakby zawieszonym, a rolę króla odegrał właśnie Miklós Horthy. Były to rządy autorytarne, rodzaj konserwatywnej dyktatury, z różnymi ograniczeniami demokracji – charakteryzował jego rządy Jerzy Robert Nowak.

W polityce zagranicznej dominowało hasło rewizji postanowień traktatu pokojowego z Trianon z 1920 roku. Sankcjonował on utratę przez Węgry wszystkich terytoriów zamieszkanych przez narodowości nie węgierskie. Na emigracji pozostało ponad trzy miliony Węgrów. Wykorzystano to do rozpętywania wrogości przeciw krajom sąsiednim.

W stronę hitlerowskich Niemiec

W sytuacji, gdy mocarstwa zachodnie dążyły do zachowania status quo i udzielały poparcia Małej Entencie (Czechosłowacja, Jugosławia, Rumunia), skierowanej przeciwko rewindykacjom terytorialnym Węgier. Kraj ten poróżniony ze wszystkimi sąsiadami zaczął się coraz silniej zbliżać do faszystowskich Włoch, a później Niemiec, które obiecywały Horhy’emu pomoc.

Kampania wrześniowa

Szczęśliwie hasło o wiecznej przyjaźni polsko-węgierskiej okazało się prawdą we wrześniu 1939 roku. Miklós Horthy odrzucił niemieckie żądania przepuszczenia wojsk hitlerowskich przeciw Polsce i zablokowania w ten sposób ostatniej drogi ucieczki polskim uchodźcom wojskowym. - Dzięki temu dziesiątki tysięcy cywilów i wojskowych mogło się przedostać przez Węgry i Rumunię. Była to ostania droga ucieczki – podkreślał gość Sławomira Szofa – umożliwił też działanie na Węgrzech różnych organizacji uchodźczych, wydawania polskiego pisma i powstanie drogi przerzutowej dla kurierów.

II wojna światowa

Polityka Horthy’ego pełna była jednak zakrętów. W końcu uległ niemieckim naciskom w sprawie roszczeń terytorialnych. Złamał podpisane porozumienie o wiecznej przyjaźni z Jugosławią.. Od 1941 roku Węgry oficjalnie i militarnie angażują się po stronie państw Osi.

- Mimo to Węgry pozostały enklawą ograniczonej demokracji. Parlament funkcjonował. Istniała stosunkowo swobodna prasa, a do marca 1944 roku Węgry były niemal jedynym krajem w Europie, gdzie los Żydów był bezpieczny – przekonywał historyk.

Satelita wbrew woli

W 1944 roku Horthy, widząc nieuchronną klęskę Niemiec, prowadził podwójną grę. Z jednej strony udawał zaangażowanie po stronie Hitlera, a jednocześnie po cichu przygotowywał Węgry na wyjście z wojny. Do pertraktacji z aliantami doszło w Lizbonie.

Goebbels w swoich dziennikach zapisał: "Węgrzy pozwalają sobie na takie przejawy bezczelności wobec nas, która przechodzi wszelkie pojęcia. Każdy z nas czeka, kiedy będziemy mogli rozliczyć się z Węgrami". Do tego rozliczenia konsekwentnie parł Hitler. W marcu 1944 roku wydał rozkaz ataku na Węgry. Szybka kampania zakończyła sie zwycięstwem Niemiec, choć Horthy pozostał jako marionetka na czele kraju.

Nieudolna próba wydostania się spod tej kurateli zakończyła się fiaskiem i obaleniem regenta 15 października 1944. Horthy udał się na wygnanie do Portugalii, gdzie zmarł w 1957 roku.

mjm

121 lat temu urodził się Jean Moulin, przywódca francuskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej.

Pierwszy akt sprzeciwu

18 czerwca 1940 roku, parę dni przed kapitulacją Francji, gen. Charles de Gaulle przemawiał w radiu londyńskim: "Czy nie ma już żadnej nadziei? Czy klęska jest ostateczna? Nie, wierzcie mi, albowiem wiem, co mówię. Dla Francji nic nie jest stracone, gdyż Francja nie jest sama. Cokolwiek się stanie, płomień francuskiego oporu nie powinien zgasnąć i nie zgaśnie".

Tego dnia Jean Moulin pełnił funkcję prefekta Chartres. Po wkroczeniu do miasta wojsk niemieckich kategorycznie odmówił podpisania dokumentu zrzucającego odpowiedzialność za zbrodnie żołnierzy Wehrmachtu na francuskich żołnierzy senegalskich. W ramach protestu usiłował popełnić samobójstwo.

"Przywódca narodu nocy"

Moulin, odwołany przez władze Vichy, rozpoczął działalność w konspiracji. Po zebraniu informacji o istniejących organizacjach podziemnych przedostał się do Londynu, gdzie nawiązał kontakt z gen. de Gaulle'm.

Po powrocie do Francji, 1 stycznia 1942, doprowadził do zjednoczenia francuskiego ruchu oporu. Moulin skupił w swoim ręku funkcje delegata De Gaulle'a na południową Francję i przewodniczącego podziemia na terenach pod kontrolą rządu Vichy.

- Działalność podziemna była czymś niesłychanie obcym dla tradycji francuskiej. Cały szereg wielkich wpadek wynikał z nieumiejętności przystosowania się do warunków podziemnych. Stąd też tendencje do nawiązywania kontaktów z Polakami jako tymi, którzy mają wielkie doświadczenie w konspiracji – mówił na antenie PR dr Jan Zamojski.

Résistance

W lutym 1943 roku Charles de Gaulle zapisał w "Pamiętnikach Wojennych": Po raz drugi przybył do Londynu Jean Moulin (...) wyrósł na działacza imponującego siłą przekonania i autorytetem. Czuł, że jego dni są policzone, lecz był zdecydowany doprowadzić przedtem do końca swe zadanie – zjednoczenie ruchu podziemnego we Francji.

Moulin z niezwykłą energią wziął się za budowę instytucji centralnie kierujących ruchem oporu we Francji. Stworzył bardzo silny aparat, na wzór Polskiego Państwa Podziemnego. Résistance miało w swoich rękach łączność radiową, dostawy pieniędzy, służbę odbioru zrzutów i magazynowania broni. Jednocześnie szykowano ludzi gotowych do przejęcia władzy wyzwolonej Francji.

Moulina zgubiła seria nie do końca wyjaśnionych wydarzeń. Nadmierna pewność siebie, brak ubezpieczenia i zdrada. 21 czerwca 1943 Gestapo aresztowało Moulina i całe jego otoczenie. Masakrowany podczas przesłuchania nie wydał żadnej tajemnicy. Zmarł w więzieniu, prawdopodobnie 8 lipca 1943 roku.

Człowiek z krwi i kości

Postrzegany jako symbol ruchu oporu, rycerz bez skazy, ten, który cierpieniem i męczeńską śmiercią potwierdził swoją misję i pozycję w historii Francji. Człowiek z krwi i kości. Przede wszystkim niesłychanie delikatny artysta. Rysownik, drzeworytnik, zamiłowany rzeźbiarz.

- Te dwie strony osobowości niezupełnie się ze sobą pokrywają. A jednak być może ta jego wrażliwość i umiłowanie Francji w jakiejś mierze go predestynowało do roli człowieka gotowego do najwyższych poświęceń w imię ojczyzny – zastanawiał się historyk.

Posłuchaj rozmowy Sławomira Szofy z dr Janem Zamojskim w audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

mjm