Historia

Jan Śniadecki. Romantyzmowi przeciwstawiał "mędrca szkiełko i oko"

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2023 05:35
Matematyk, astronom, filozof i reformator oświaty. Zasłużony dla uniwersytetów w Krakowie i Wilnie. Udowadniał, że patriotą jest nie tylko ten, kto walczy szablą, ale i ten, który oświeca rozumem.
Jan Śniadecki, portret pędzla Jana Rustema
Jan Śniadecki, portret pędzla Jana RustemaFoto: Wikimedia Commons/domena publiczna

29 sierpnia 1756 urodził się Jan Śniadecki, uczony epoki oświecenia. To jego Adam Mickiewicz skrytykował w balladzie "Romantyczność".

Wyrodny wychowanek jezuitów

Jan przyszedł na świat w ubogiej rodzinie mieszczańskiej w Żninie.

- Miał zaledwie 8 lat, gdy zaczął naukę w kolegium jezuickim w Poznaniu - słyszymy w audycji Tadeusza Bonika z cyklu "Ludzie nauki w anegdocie". - A jezuici mieli wówczas walne prawidło, którego nigdy z oka nie spuszczali, żeby całymi siłami zachęcać i przybierać do swojego zgromadzenia dobrą głową obdarzonych ludzi.


Posłuchaj
11:08 śniadecki jan.mp3 Audycja z cyklu "Ludzie nauki w anegdocie" Tadeusza Bonika poświęcona postaci Jana Śniadeckiego. (PR, 24.08.1976)

 

Tak też próbowali zrobić z młodym Janem. Tego jednak zbyt ciągnęło do akademickich ław: Śniadecki studiował w Krakowie, Getyndze i Paryżu. Później uczony stał się zagorzałym przeciwnikiem jezuitów, upatrując w prowadzonej przez nich działalności oświatowej źródła ciemnoty i zacofania.

Organizator i obrońca oświaty

- Będąc Polakiem, winienem moje usługi ojczyźnie - miał odpowiedzieć na propozycję objęcia stanowiska na uniwersytecie madryckim, które padło w Paryżu.

Do kraju wrócił w 1781 roku na wezwanie Komisji Edukacji Narodowej, by objąć Katedrę Matematyki i Astronomii w Szkole Wyższej Koronnej (obecnie Uniwersytet Jagielloński). Zaczął reformę i rozbudowę uniwersytetu. Organizatorską pracę przerwał upadek Rzeczpospolitej: musiał bronić dóbr uczelni przed targowiczanami. Dzięki Śniadeckiemu udało się uniknąć grabieży.  

Patriotą był nie tylko z mowy, ale i z czynu. W czasie powstania kościuszkowskiego objął funkcję członka komisji odpowiedzialnej za zbiórkę funduszy i prowiantu oraz rekrutację do powstańczej armii. Jako jeden z nielicznych nie został objęty amnestią przez władze zaborcze.

W latach 1807-15 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Wileńskiego. Na Wileńszczyźnie starał się zunifikować oświatę.

- Wprowadził jednolity program, jednolite podręczniki i zalecił weryfikację nauczycieli zakonników - słyszymy w audycji z 1976 roku.

Osiągnięcia naukowe

Śniadeckiemu nauka zawdzięcza nie tylko sprawną organizację oświaty. To on opracował polską terminologię matematyczną i astronomiczną.

- Był autorem najlepszego wówczas podręcznika algebry - słyszymy w audycji Tadeusza Bonika.

Odkrył, niezależnie od Heinricha Wilhelma Olbresa planetoidę Pallas. Był też popularyzatorem nauki: napisał popularnonaukową rozprawę dotyczącą teorii heliocentrycznej Kopernika. Wraz z młodszym bratem, Jędrzejem, w 1784 roku (a więc w rok po pionierskim locie braci Montgolfier) zbudował jeden z pierwszych na ziemiach polskich balonów.

"Mędrca szkiełko i oko"

Od 1819 roku Śniadecki zaczął krytykować rodzący się romantyzm. Upatrywał w nim powrotu do ciemnoty i zabobonności. Krytyka nie pozostała bez odzewu. Naukowy światopogląd Śniadeckiego skrytykował Mickiewicz w balladzie "Romantyczność", pisząc: "Czucie i wiara silniej mówi do mnie/ Niż mędrca szkiełko i oko".

bm/kor

Czytaj także

Zwycięstwo pod Racławicami - brawurowy atak kosynierów

Ostatnia aktualizacja: 04.04.2023 05:51
4 kwietnia 1794 roku wojska polskie pokonały Rosjan w bitwie pod Racławicami. Zwycięstwo dało wiarę na pomyślne rozstrzygnięcie powstania i pokazało możliwości słabo uzbrojonych mas chłopskich.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Emanuel Rostworowski – wybitny badacz dziejów oświecenia

Ostatnia aktualizacja: 08.10.2014 06:00
30 lat temu, 8 października 1989, zmarł Emanuel Rostworowski - historyk krakowski, autor wielce odkrywczych i interesujących książek o wieku XVIII, redaktor Polskiego Słownika Biograficznego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Staszic - oświeceniowy myśliciel, naiwny polityk

Ostatnia aktualizacja: 20.01.2024 05:35
20 stycznia 1826 roku zmarł Stanisław Staszic, wybitna postać polskiego oświecenia, oświeceniowy myśliciel, miłośnik nauki. Autor broszury, która wywarła wpływ na powstanie Konstytucji 3 maja.
rozwiń zwiń