Historia

Konfederacja warszawska, czyli jak Polacy uczyli Europę tolerancji

Ostatnia aktualizacja: 28.01.2024 05:50
Gdy w Europie Zachodniej płonęły stosy, a ludzie mordowali się w imię Boga, w Rzeczpospolitej doszło do niebagatelnego wydarzenia. Podpisano dokument gwarantujący wolność wyznania.
Akt Konfederacji Warszawskiej z 1573
Akt Konfederacji Warszawskiej z 1573Foto: Wikimedia Commons/dp

28 stycznia 1573 roku został podpisany akt konfederacji warszawskiej wprowadzającej w Rzeczpospolitej Obojga Narodów tolerancję religijną.

Wielowiekowa tradycja tolerancji

- Na dobrą sprawę historia religijnej tolerancji w Rzeczpospolitej rozpoczyna się w tym momencie, w którym państwo polskie staje się państwem wieloetnicznym - mówił prof. Igor Kąkolewski, gość "Naukowego zawrotu głowy".

450. rocznica zawarcia Unii Lubelskiej - zobacz serwis specjalny

Korona i Litwa były krajami wielu kultur i religii jeszcze przed nastaniem reformacji. Na terenach tych państw żyli obok siebie we względnej zgodzie wyznawcy obrządku rzymskiego, prawosławni, Żydzi i muzułmańscy Tatarzy. O polskiej tolerancji świadczył akt hołdu pruskiego.

- Król katolicki dopuszczał, aby jego wasal nie tylko przyjął protestantyzm, ale również, ażeby uczynił to wyznanie wyznaniem panującym. Tak powstało pierwsze w Europie państwo protestanckie - mówił prof. Michał Kopczyński, gość audycji Katarzyny Kobyleckiej.


Posłuchaj
30:56 konfederacja warszawska.mp3 Audycja z cyklu "Naukowy zawrót głowy" Katarzyny Kobyleckiej o okolicznościach podpisania aktu konfederacji warszawskiej. (PR, 21.02.2013)

 

Ponad podziały

Ponadto, pominąwszy tradycję, w chwili podpisywania aktu konfederacji warszawskiej w kraju panowało bezkrólewie po śmierci ostatniego Jagiellona Zygmunta Augusta, a z zagranicy nadciągały niepokojące wieści o bratobójczych wojnach religijnych. Obawa przed wojną domową skłoniła szlachtę do wspólnego działania ponad religijnymi podziałami.

Konfederacja warszawska była dokumentem wzniosłym w założeniach. Od założeń do realizacji pozostaje jednak daleka droga. Boleśnie przekonali się o tym arianie, którzy negowali istnienie Trójcy Świętej. Ci spotykali się z nienawiścią tak katolików, jak i protestantów. W końcu w 1658 roku zostali z Rzeczpospolitej wypędzeni.

Polska "ciemnota" pretekstem dla zaborców

Kres tolerancji religijnej przyniosły wojny XVII wieku. Rzeczpospolita walczyła z protestanckimi Szwedami, prawosławnymi Moskalami, muzułmańskimi Turkami. To wówczas ukuty został stereotyp Polaka-katolika. Gdy w oświeceniu idea tolerancji zyskiwała coraz więcej zwolenników w Europie Zachodniej, Polacy już niemal zapomnieli o swojej tradycyjnej akceptacji odmienności religijnej.

- Głośny tumult w Toruniu w roku 1724 odbija się w całej Europie jako przykład nietolerancji polskiej - mówił prof. Michał Kopczyński o zamieszkach między protestantami a katolikami, które zakończyły się sądem powołanym przez króla i skazaniem na śmierć 11 protestantów. - To jest bardzo wygodne dla mocarstw, szczególnie dla Rosji (caryca Katarzyna kreowała się na monarchinię oświeconą, więcej o niej przeczytaj tutaj), żeby interweniować w "ciemnej" Polsce. Kwestia tolerancji i nietolerancji zawsze jest politycznie wykorzystywana.

W 2003 roku akt konfederacji warszawskiej został wpisany na listę "Pamięć Świata" UNESCO, na której znajdują się najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości.

Tolerancja nowożytna nie była tym samym, co tolerancja we współczesnym rozumieniu tego słowa. Czym się różniła? Kto w imię tolerancji ośmielił się niemal grozić królowi? Posłuchaj audycji.

bm

Czytaj także

Marcin Luter. Wielki reformator Kościoła

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 05:40
- Aż do momentu, kiedy jego wystąpienia uwikłały go w konflikt z Rzymem, Luter sądził, iż jest rzecznikiem i przywódcą ewangelickiej grupy w łonie jednego Kościoła – mówi ks. prof. Alfons Skowronek.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rekonkwista – wypędzić Maurów z Hiszpanii

Ostatnia aktualizacja: 25.11.2020 05:35
- Osiem wieków obecności muzułmańskiej w Hiszpanii to okres po dziś dzień bardzo widoczny. W Andaluzji muzyka, architektura, obyczaje noszą bardzo wyraźne ślady tej obecności – mówiła dr Małgorzata Nalewajko.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak zabito arcybiskupa Becketa

Ostatnia aktualizacja: 09.01.2015 22:50
Radiowa adaptacja sztuki "Mord w katedrze" T.S. Eliota. 4 stycznia minęła 50. rocznica śmierci tego pisarza.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tumult gdański. Pierwsza polska rewolucja protestancka

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2024 05:40
Korupcja burmistrza była tylko iskrą, która podpaliła religijną beczkę prochu. Taką na początku XVI wieku był najważniejszy port handlowy Korony.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Johan Huizinga. Poważne zabawy i "Jesień średniowiecza"

Ostatnia aktualizacja: 07.12.2023 05:50
Należał do uczonych, który potrafili łączyć wielką wiedzę z umiejętnością jej porywającego przekazania. Przedstawił swoją słynną wizję schyłku średniowiecza, w zabawie widział źródło kultury. Johan Huizinga, holenderski historyk i eseista, był również człowiekiem prawym i odważnym, co udowodnił w czasach II wojny.  
rozwiń zwiń