Anna Jagiellonka zmarła 9 września 1596 roku. Była córką Zygmunta Starego i Bony oraz młodszą siostrą Zygmunta Augusta. Wychowując się na krakowskim Wawelu, od najmłodszych lat zapoznawała się z tajnikami prowadzenia polityki. Obserwowała intrygi Bony, kulisy panowania Zygmunta Starego oraz koronację Zygmunta Augusta na króla Polski jeszcze za życia ojca. Anna, z pozoru cicha i skryta, potrafiąca zanosić się płaczem z byle powodu, w znacznej mierze charakter odziedziczyła po Bonie. Jednak doskonale zdawała sobie sprawę z tego, że kobiety, podobnie jak mężczyźni, mogą skutecznie prowadzić politykę.
Nieudane plany matrymonialne
Przez większość życia spędziła w cieniu rodziny. W młodości próbowano wydać ją za mąż za 19-letniego duńskiego księcia Magnusa, jednak do zaślubin ostatecznie nie doszło.
- To, że Anny nie udało się wydać za mąż w młodości, było skutkiem nieszczęśliwego splotu przypadków oraz licznych niesnasek w obrębie rodziny – mówił prof. Piotr Węcowski z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego w rozmowie z Katarzyną Kobylecką. – Przesądził o tym konflikt pomiędzy Boną a Zygmuntem Augustem. Nie bez znaczenia był także zwyczaj obecny w wielu rodzinach, według którego rodzeństwo brało ślub według starszeństwa. Anna była jednym z młodszych dzieci, co komplikowało plany matrymonialne.
Po śmierci brata, króla Zygmunta Augusta w 1572 roku, przed Anną pojawiła się szansa wstąpienia na tron. Była jedną z ostatnich panien na wydaniu jednej z najpotężniejszych dynastii w Europie. Szlachta doskonale zdawała sobie sprawę z tego, jakim dysponuje atutem. Z tego powodu nie dopuszczała do Anny żadnych obcych posłów, starannie przyglądała się przyjmowanym przez nią gościom oraz kontrolowała korespondencję.
Anna nigdy nie była ładna, co tylko utrudniało znalezienie dla niej męża. Zdawała sobie sprawę ze swej brzydoty i kazała zakrywać swoje podobizny na Wawelu. Zagraniczni posłowie, przesyłając informacje swym mocodawcom, odmładzali ją o 10 lat i opisywali jako ponętną kobietę. Najpoważniejszymi kandydatami do ręki Anny pozostawali: arcyksiążę Ernest Habsburg i francuski książę Henryk Walezy.
Anna wstępuje na tron
Przebywającemu w Polsce Henrykowi Walezemu, jako młodzieńcowi, nie w smak było małżeństwo z o wiele starszą od siebie kobietą. Okazja do odsunięcia od siebie matrymonialnych planów, nadarzyła się po śmierci brata Henryka, króla Francji Karola IX w 1574 roku. Walezy postanowił uciec z Polski, by objąć tron Francji.
- Po ucieczce Henryka z Polski, szlachta obwołała Annę królem Polski. Sytuacja była szczególnie niebezpieczna. Bezkrólewia były niebezpieczne i by temu zaradzić, szlachta wymyśliła małżeństwo Anny z siedmiogrodzkim księciem Stefanem Batorym - wyjaśniał prof. Piotr Węcowski.
14:31 O Annie Jagiellonce z Katarzyną Kobylecką rozmawiał prof. Piotr Węcowski. Audycja "Polscy władcy i królowie" (PR1, 30.10.2016) O Annie Jagiellonce z Katarzyną Kobylecką rozmawiał prof. Piotr Węcowski. Audycja "Polscy władcy i królowie". (PR, 30.10.2016)
Anna w czasie bezkrólewia zaprezentowała światu zmysł polityczny i pokazała zdecydowanie w działaniu. Za plecami szlachty potrafiła porozumieć się z pretendentami do tronu. W 1575 roku nie dała namówić się na wyjazd na prowincję i z całym dworem udała się na przedpola Warszawy, gdzie odbywała się wolna elekcja. Nie chcąc ponieść kolejnej małżeńskiej porażki, domagała się sporządzania wszystkich postanowień na piśmie.
Małżeństwo ze Stefanem Batorym
1 maja 1576 roku odbyły się zaślubiny Anny ze Stefanem Batorym. W momencie składania przysięgi, Anna miała 53 lata, czyli na warunki renesansu była już sędziwą kobietą. Tego samego dnia nastąpiła także koronacja. Niestety, małżeństwo z młodszym o 10 lat Stefanem Batorym, okazało się nieszczęśliwe. Anna formalnie była królem Polski, miała równorzędny udział we władzach, ale próbowała uzyskać przewagę nad mężem, co jednak jej się nie udało. Pożycie małżeńskie również nie dawało jej zadowolenia. Nie spodziewała się, że jej mąż okaże się silnym indywidualistą.
- Staropanieństwo nie wyszło jej na dobre. Przez całe życie usilnie chciała wyjść za mąż, a kiedy już została żoną, to Stefan Batory od niej uciekał. Podróżował po kraju, wyjeżdżał w inspekcje służbowe, byle tylko nie przebywać z królową - mówił w audycji "Piękny i bestia" prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Zaczął ją adorować dopiero w ostatnim roku życia. Tak naprawdę, to Anna była królem. Zasiadła na tronie dzięki zabiegom Jana Zamojskiego, który według ówcześniej panującej mody na "króla Piasta", przeforsował ja na króla. To podobny przypadek, jak z Jadwigą.
Jak wyglądało małżeństwo Anny ze Stefanem Batorym? Posłuchaj audycji "Piękny i bestia".
Król wojował, a królowa, jako gorliwa katoliczka i zwolenniczka kontrreformacji, odwiedzała kościoły. Finansowała także Akademię Krakowską. Jej pasją było haftowanie ornatów. Z jej inicjatywy powstały mosty i mury okalające Kraków. Jeszcze za życia brata kazała wznieść drewniany dworek w pobliżu warszawskiego zamku. Interesowała się także rozwojem handlu i budową nowych zakładów rzemieślniczych w Krakowie. Na Wawelu dokończyła prace rozpoczęte jeszcze przez ojca, np. kaplicę zamkową poleciła pokryć złotą łuską, a sobie zbudować grobowiec.
Co pozostawiła po sobie Anna? Możesz o tym posłuchać w audycji "Kulisy historii" Krystyny Żebrowskiej.
14:10 Życie Anny Jagiellonki. Audycja "Kulisy historii" Krystyny Żebrowskiej (PR, 20.10.1979) Życie Anny Jagiellonki. Audycja "Kulisy historii" Krystyny Żebrowskiej. (PR, 20.10.1979)
Ostatnie lata życia
Po śmierci Stefana Batorego w 1586 roku, Anna aktywnie włączyła się w politykę. Miała szanse zostać królem, ale zrzekła się tego przywileju na rzecz siostrzeńca Zygmunta, syna jej siostry Katarzyny, która wyszła za mąż za szwedzkiego księcia. To dzięki jej staraniom udało się osadzić na polskim tronie Zygmunta Wazę.
- Siostrzeniec, jako sprawny polityk, od razu rozwiał jej marzenia o współrządach, o jakich zapewne marzyła. Anna po raz kolejny musiała pogodzić się z upadkiem planów o wielkich wpływach politycznych - dodał prof. Paweł Wieczorkiewicz.
03:14 O Annie Jagiellonce dyskutują prof. Paweł Wieczorkiewicz i prof. Marek Urbański, (PR, brak daty) O Annie Jagiellonce dyskutują prof. Paweł Wieczorkiewicz i prof. Marek Urbański. (PR, brak daty)
Swoje ostatnie lata życia spędziła, zmagając się z ciężką chorobą. Zmarła w Warszawie, 9 września 1596, na rękach ukochanego siostrzeńca Zygmunta Wazy, którego obdarzyła macierzyńską miłością.
seb
