Historia

Stanisław Dubois, socjalista-idealista

Ostatnia aktualizacja: 21.08.2024 05:35
- Liczono się z nim ze względu na charakter, opanowanie i zdolności – tak Stanisława Dubois wspominał jego przyjaciel. Miał też w sobie typowy dla idealistów optymizm graniczący z naiwnością, który w końcu doprowadził do jego śmierci.
Stanisław Dubois, 1928 r.
Stanisław Dubois, 1928 r. Foto: NAC

21 sierpnia 1942 roku w niemieckim obozie KL Auschwitz rozstrzelany został Stanisław Dubois, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, najmłodszy poseł na Sejm, twórca Czerwonego Harcerstwa, członek podziemia lewicowego podczas okupacji i więzień KL Auschwitz, gdzie należał do komórki rtm. Witolda Pileckiego.

Posłuchaj wspomnień znajomych i współpracowników Stanisława Dubois.


Posłuchaj
18:26 konfrontacje historyczne - dubois stanisław___f 35306_tr_0-0_116867745b29b629[00].mp3 Audycja Krzysztofa Cypelta z cyklu "Widnokrąg" poświęcona postaci Stanisława Duboisa. (PR, 24.01.1986)

 

Młody członek PPS

Jego pochodzenie wskazywałoby raczej na to, że powinien sympatyzować z umiarkowanie konserwatywnymi środowiskami. Pochodził z dobrze sytuowanej rodziny prawniczej. Poglądy socjalistyczne wykształciły się w nim pod wpływem nauczyciela Norberta Barlickiego, działacza PPS.

Dubois działał najpierw w Związku Polskiej Młodzieży Socjalistycznej, będącym pod auspicjami PPS. Niedługo potem, w 1918 roku, wstąpił do partii. Na wieść o wybuchu powstania na Śląsku 29 sierpnia 1919 przedostał się na teren walk. Rok później, jako ochotnik, wziął udział w w wojnie polsko-bolszewickiej.

Tragiczne życie posła

Wstąpił do Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR) i współtworzył w jego ramach tzw. Czerwone Harcerstwo. Redagował czasopismo PPS "Robotnik". Z ramienia tej partii został wysłany na Podlasie, gdzie PPS odniosła sukces wyborczy, zaś sam Dubois został w 1928 roku wybrany na posła. Rok wcześniej ożenił się z Kazimierą z domu Jaworską.

- Mój mąż miał wyjątkowo pogodny charakter, nigdy nie miał do mnie żadnych pretensji, cokolwiek zrobiłam, to uważał, że jest dobrze. Raczej ja się o niego martwiłam, żeby coś mu się nie stało – mówiła Kazimiera Dubois w audycji Danuty Jurkowskiej.


Posłuchaj
12:48 barykada wolności - wspomnienie o stanisławie dubois___15557_tr_3-3_108625845b2881df[00].mp3 "Barykada wolności - wspomnienie o Stanisławie Dubois" - audycja Danuty Jurkowskiej. (PR, 28.12.1978)

 

Druga połowa lat 20. i lata 30. XX wieku to dla Duboisa czas osobistych tragedii. Choć, jak większość członków PPS, początkowo popierał Piłsudskiego podczas zamachu majowego w 1926 roku, to wkrótce zaczął krytykować sanację i wskutek tego znalazł się na ławie oskarżonych w procesie brzeskim. Dubois w latach 30. zaczął coraz bardziej skłaniać się ku lewicy, postulował nawet współpracę z komunistami. W 1936 roku został napadnięty przez skrajnych nacjonalistów i dźgnięty kilkakrotnie nożem. 

Okupacja i śmierć

We wrześniu 1939 roku opuścił stolicę, przedostał się do sowieckiej strefy okupacyjnej, gdzie cudem uniknął aresztowania przez NKWD. Wrócił do Warszawy i zaczął działalność w podziemiu niepodległościowym. W przeciwieństwie do starszych działaczy PPS, którzy posiadali znakomite doświadczenie w działalności niejawnej, Dubois nie rozumiał natury konspiracji, często pokazywał się w miejscach publicznych.

- Jeśli następowały aresztowania młodzieży, to on był tym, który szedł do komisariatu i starał się ich wydostać - mówił Stefan Kobrzyński, członek konspiracyjnego PPS.

21 sierpnia 1940 Duboisa aresztowało Gestapo. Uwięziono go na Pawiaku, a następnie przewieziono do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Tam działał w komórce rtm. Witolda Pileckiego. Został rozstrzelany rok po aresztowaniu. 

bm


Czytaj także

Tajna Armia Polska. Konspiracyjna organizacja Pileckiego

Ostatnia aktualizacja: 09.11.2023 06:00
84 lata temu powstała Tajna Armia Polska. Komendantem tej konspiracyjnej organizacji został Jan Włodarkiewicz, późniejszy dowódca "Wachlarza" - grupy dywersyjnej Armii Krajowej. Funkcję inspektora organizacyjnego pełnił Witold Pilecki, późniejszy ochotnik do Auschwitz, jeden z największych bohaterów II wojny światowej. Dzień później uroczystą przysięgę w Kościele Garnizonowym przy ul. Długiej w Warszawie odebrał od nich ks. Jan Zieja.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Ciołkosz – socjalizm z ludzką twarzą

Ostatnia aktualizacja: 01.10.2023 05:45
– Socjalistą stałem się na polu bitwy – wspominał Adam Ciołkosz w 1969 roku. – Tam doszedłem do przekonania, że po powrocie z wojny polsko-ukraińskiej trzeba inaczej urządzić świat, ażeby nie powtarzały się walki, które noszą charakter bratobójczy.
rozwiń zwiń