29 sierpnia 1756 urodził się Jan Śniadecki, uczony epoki oświecenia. To jego Adam Mickiewicz skrytykował w balladzie "Romantyczność".
Wyrodny wychowanek jezuitów
Jan przyszedł na świat w ubogiej rodzinie mieszczańskiej w Żninie.
- Miał zaledwie 8 lat, gdy zaczął naukę w kolegium jezuickim w Poznaniu - słyszymy w audycji Tadeusza Bonika z cyklu "Ludzie nauki w anegdocie". - A jezuici mieli wówczas walne prawidło, którego nigdy z oka nie spuszczali, żeby całymi siłami zachęcać i przybierać do swojego zgromadzenia dobrą głową obdarzonych ludzi.
11:08 śniadecki jan.mp3 Audycja z cyklu "Ludzie nauki w anegdocie" Tadeusza Bonika poświęcona postaci Jana Śniadeckiego. (PR, 24.08.1976)
Tak też próbowali zrobić z młodym Janem. Tego jednak zbyt ciągnęło do akademickich ław: Śniadecki studiował w Krakowie, Getyndze i Paryżu. Później uczony stał się zagorzałym przeciwnikiem jezuitów, upatrując w prowadzonej przez nich działalności oświatowej źródła ciemnoty i zacofania.
Organizator i obrońca oświaty
- Będąc Polakiem, winienem moje usługi ojczyźnie - miał odpowiedzieć na propozycję objęcia stanowiska na uniwersytecie madryckim, które padło w Paryżu.
Do kraju wrócił w 1781 roku na wezwanie Komisji Edukacji Narodowej, by objąć Katedrę Matematyki i Astronomii w Szkole Wyższej Koronnej (obecnie Uniwersytet Jagielloński). Zaczął reformę i rozbudowę uniwersytetu. Organizatorską pracę przerwał upadek Rzeczpospolitej: musiał bronić dóbr uczelni przed targowiczanami. Dzięki Śniadeckiemu udało się uniknąć grabieży.
Patriotą był nie tylko z mowy, ale i z czynu. W czasie powstania kościuszkowskiego objął funkcję członka komisji odpowiedzialnej za zbiórkę funduszy i prowiantu oraz rekrutację do powstańczej armii. Jako jeden z nielicznych nie został objęty amnestią przez władze zaborcze.
W latach 1807-15 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Wileńskiego. Na Wileńszczyźnie starał się zunifikować oświatę.
- Wprowadził jednolity program, jednolite podręczniki i zalecił weryfikację nauczycieli zakonników - słyszymy w audycji z 1976 roku.
Osiągnięcia naukowe
Śniadeckiemu nauka zawdzięcza nie tylko sprawną organizację oświaty. To on opracował polską terminologię matematyczną i astronomiczną.
- Był autorem najlepszego wówczas podręcznika algebry - słyszymy w audycji Tadeusza Bonika.
Odkrył, niezależnie od Heinricha Wilhelma Olbresa planetoidę Pallas. Był też popularyzatorem nauki: napisał popularnonaukową rozprawę dotyczącą teorii heliocentrycznej Kopernika. Wraz z młodszym bratem, Jędrzejem, w 1784 roku (a więc w rok po pionierskim locie braci Montgolfier) zbudował jeden z pierwszych na ziemiach polskich balonów.
"Mędrca szkiełko i oko"
Od 1819 roku Śniadecki zaczął krytykować rodzący się romantyzm. Upatrywał w nim powrotu do ciemnoty i zabobonności. Krytyka nie pozostała bez odzewu. Naukowy światopogląd Śniadeckiego skrytykował Mickiewicz w balladzie "Romantyczność", pisząc: "Czucie i wiara silniej mówi do mnie/ Niż mędrca szkiełko i oko".
bm/kor
