Chrzest Mieszka I i całego jego dworu odbył się prawdopodobnie 14 kwietnia 966 w Wielką Sobotę lub w Niedzielę Wielkanocną. Jako hipotetyczne miejsce historycy podają: Ratyzbonę, Kolonię, Czechy, Ostrów Lednicki, Poznań i Gniezno.

Znaczenie przyjęcia chrześcijaństwa dla kształtującej się Polski jest niepodważalne. Jednak o tym szczególnym momencie w naszych dziejach tak naprawdę – przywołując fakty – możemy powiedzieć niewiele. Trudno o źródła, które by pokazały, jak ów początek polskiego chrześcijaństwa naprawdę wyglądał. - Jesteśmy tutaj w kropce, wiemy tylko tyle w stosunkowo pewny sposób, że dość szybko Polska dostała biskupa – tłumaczył prof. Jacek Banaszkiewicz.

Względy polityczne

Na pytanie, co by było, gdyby Polska nie przyjęła chrztu, prof. Jacek Banaszkiewicz odpowiada: - Na pewno Polski by nie było, absolutnie nie dałoby się jej utrzymać. Sądzę, że nie przyjąć chrztu, to zostawić lukę polityczną, w którą wszystko może wejść.

Mieszko I zdecydował się na przyjęcie chrztu z Rzymu. Wejście do chrześcijaństwa zachodniego zostało poprzedzone małżeństwem z księżniczką czeską Dobrawą w roku 965. Książę Polski chciał pozyskać księcia czeskiego jako sprzymierzeńca w walce ze słowiańskimi Wieletami.

- Wówczas małżeństwa były sojuszami politycznymi – mówił historyk dr Grzegorz Myśliwski - i w tym przypadku było to również umocnienie decyzji o przyjęciu chrztu za pośrednictwem Czech. Czechy co prawda nie były niezależne pod względem kościelnym, co więcej, nie miały jeszcze biskupstwa, ale były dla Mieszka niewątpliwie wygodniejszym chrystianizatorem niż Niemcy (istniała groźba przymusowej chrystianizacji ze strony Niemiec).

Sprawa organizacji państwa

Mieszko I przyjmował chrześcijaństwo z całym bagażem spraw, które szły w ślad za przyjęciem chrztu, tzn. przyjmował chrześcijaństwo i jednocześnie przyjmował jedyny skuteczny w X wieku model organizacji państwa. W ten sposób książę zapewnił Polsce równorzędne miejsce wśród państw chrześcijańskiej Europy.

- Mieszko I, przyjmując chrzest, zdecydował się na stworzenie trwałej organizacji. Podbój to nie wszystko, on musiał jakoś ten podbój scementować – mówił historyk Paweł Żmudzki.

Przyjęcie chrztu przyczyniało się do trwalszego zespolenia młodego organizmu państwowego. Utworzenie hierarchii kościelnej ułatwiło administrowanie krajem, można było struktury i dostojników Kościoła wykorzystać do zadań państwowych. Przez chrzest i proces chrystianizacji Polska na trwałe związała się z zachodnim kręgiem kultury europejskiej.

mk

9 kwietnia 1241 roku rozegrała się bitwa pod Legnicą. - W XIII wieku Polska rozbita na liczne księstwa, które nie mogły odeprzeć napadów wrogów, była obszarem, na który trzykrotnie ze wschodu spadała nawała tatarska - mówił prof. Henryk Samsonowicz w audycji Marii Dyszlewskiej.

Po spustoszeniu Rusi Kijowskiej wojska Batu-chana przesuwały się nadal na Zachód. Główne siły ruszyły na Węgry. Tatarzy, wbrew obiegowej opinii nie byli niezdyscyplinowaną dziką hordą, posiadali rozległą wiedzę taktyczną i wiedzieli, że dla powodzenia najazdu na Równinę Panońską potrzebne jest zabezpieczenie flanki  północnej.

- Trzeba powiedzieć, że dopiero na naszych ziemiach spotkali się z oporem, i to oporem, który niekiedy przynosił sukcesy - mówił prof. Henryk Samsonowicz. 

Henryk szansą na zjednoczenie kraju

Pojedyncze zwycięstwa nie były jednak w stanie zatrzymać nawały ze wschodu. Sytuację pogorszyło połączenie się oddziałów tatarskich pod Krakowem. Miasto zostało zdobyte i złupione. Najeźdźcy ruszyli dalej na zachód, gdzie armię zbierał Henryk II Pobożny.

Ambitny śląski książę był bliski odbudowy rozbitej na dzielnice od ponad stu lat Polski. Zebrał pod swoim berłem najważniejsze dzielnice: bogaty Śląsk, Małopolskę z Krakowem i Wielkopolskę z Gnieznem. Nic dziwnego, że to właśnie jemu przypadło w udziale dowodzenie w bitwie.

Broń chemiczna?

Taktyka tatarska okazała się jednak pod Legnicą skuteczniejsza niż działania rycerstwa. Mongołowie korzystali z technik wojennych nieznanych dotąd Europie. Część historyków spekuluje na temat możliwości wykorzystania przez nich broni chemicznej, powołując się na przekaz Długosza: "natychmiast buchnęła z niej (głowy zatkniętej na sztandarze - przyp.red.) jakaś para gęsta, dym i wiew tak smrodliwy, że za rozejściem się między wojskami tej zabójczej woni Polacy mdlejący i ledwo żywi ustali na siłach i niezdolnymi się stali do walki".

Rozbudzona ciekawość wschodu

Za porażkę Henryk musiał zapłacić najwyższą cenę. Książę zginął, a jego głowę Tatarzy zatknęli na włócznię. Ciało księcia zostało znalezione na pobojowisku przez jego żonę, Annę Czeszkę, która poznała męża po tym, że ten miał sześć palców u lewej stopy. Śmierć śląskiego Piasta zahamowała proces zjednoczeniowy ziem polskich. Jego syn, Bolesław II Rogatka, roztrwonił spuściznę ojca. 

Europę od tatarskiej nawały uratowała nieoczekiwana śmierć chana Ugedeia. Batu-chan zdecydował się wrócić ze swoimi wojskami na azjatyckie stepy, by walczyć o schedę po stryju.

Najazd tatarski na zachód przyniósł nie tylko zniszczenia. Rozbudził w Europejczykach ciekawość świata. O poselstwach wysyłanych na dwór chana mongolskiego, w których brał udział m.in. mnich z Wrocławia Benedykt Polak, posłuchaj w audycji Marii Dyszlewskiej.

bm

866 lat temu, 2 marca 1333 roku zmarł Władysław Łokietek, król Polski, który zjednoczył państwo po okresie rozbicia dzielnicowego.

Młody Władysław nie miał łatwego startu. Ponad sto lat rozbicia dzielnicowego doprowadziło do rozdrobnienia państwa między piastowskie książątka. Jemu przypadła niewielka dzielnica brzesko-kujawska.

Nie było mu zapewne łatwo ze względu na niewielki, nawet jak na standardy średniowieczne, wzrost. Z tego względu, już za życia, nosił przydomek "Łokietek". Przyszłemu królowi nie brakowało jednak hartu ducha i zaciętości. Wychowany na dworze krakowskim wuja Bolesława Wstydliwego i zapatrzony w starszego brata Leszka Czarnego, który objął władzę nad Małopolską, sam zapragnął powiększać swoje panowanie. O władzę zwierzchnią spierał się najpierw ze śląskim Henrykiem Probusem, a później z królem Przemysłem II.

Niespodziewanie do walki o zwierzchnictwo i tron krakowski włączył się król czeski z dynastii Przemyślidów, Wacław II. Łokietek musiał uciekać z kraju. - Niestety zachowywał się jak mały, dzielnicowy książę z Kujaw. Nie był w stanie zrozumieć, że przez ponad sto lat rozbicia dzielnicowego, dokonały się przemiany społeczne i polityczne, co doprowadziło do wydalenia go z kraju – wyjaśniał dr Jan Sałkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Do walki o tron krakowski powrócił w 1306 roku. Udało mu się opanować Małopolskę i przejąć dziedzictwo Przemysła II – okrojoną najazdami brandenburskimi Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. 20 stycznia 1320 Władysław został koronowany w Krakowie (była to pierwsza koronacja w tym mieście) na króla Polski.

- Był raczej człowiekiem, który rozbił państwo zjednoczone przez Przemyślidów tylko dla swojej niepohamowanej żądzy bicia się z każdym bez względu na stosunek sił, potrzeby i celowość tej wojaczki – oceniał prof. Marek Urbański w audycji Arkadiusza Ekierta z cyklu "Piękny i bestia".

Wojny Łokietka doprowadziły do utraty przez Polskę Pomorza Gdańskiego i ojcowizny - Kujaw. Te ostatnie stracił podczas wojny z Krzyżakami. To wówczas doszło do słynnej bitwy pod Płowcami.

Inną ocenę polskiego króla przedstawił dr hab. Grzegorz Myśliwski. - Łokietek zasługuje na szacunek choćby z tego powodu, że był władcą, który się nie poddawał – stwierdził historyk.

Co na ten temat uważali pozostali goście programów Polskiego Radia? Posłuchaj audycji poświęconych postaci Władysława Łokietka.

bm

Kazimierz I Odnowiciel, książę Polski z dynastii Piastów od 1034 r., zmarł 28 listopada 1058 roku. 

- Zupełnie nic nie wiemy o jego młodości. Jedyne, co możemy przyjąć to budząca wiele wątpliwości opowieść Galla Anonima – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Paweł Żmudzki.

Syn Mieszka II i niemieckiej księżniczki Rychezy rozpoczął rządy w dramatycznych okolicznościach. Po śmierci ojca w państwie Piastów zapanowała kolosalna anarchia. Zlikwidowane zostały wszelkie struktury władzy świeckiej i kościelnej. Nastąpiła tzw. reakcja pogańska, czyli próba powrotu starych bogów. Dzieła zniszczenia dopełnił najazd księcia Brzetysława Czeskiego w 1038 roku. Łupieżcza wyprawa niszczy doszczętnie Gniezno i Poznań – dotychczasowe centra piastowskiej państwowości.

Kazimierza nie ma w tym czasie w kraju. Nie mogąc sobie poradzić z buntem, ucieka na Węgry, gdzie staje się więźniem na dworze króla Stefana I. Dopiero po śmierci węgierskiego władcy w 1038 roku polski książę opuszcza Węgry i udaje się do Niemiec. Tam, dzięki szerokim koligacjom matki uzyskał wsparcie i na czele 500 rycerzy z Cesarstwa rusza do Polski, by odzyskać ojcowiznę.

W ciągu osiemnastu lat rządów przywrócił kontrolę Piastów nad zbuntowanymi terytoriami. Nawiązał pokojowe stosunki z sąsiadami. Odbudował Gniezno i Poznań, ale swoją rezydencję urządził już w Krakowie, tym samym przesuwając centrum państwa Piastów. Zyskał przydomek Kazimierza Odnowiciela. Porażkę w tym czasie poniósł jedną – nie udało mu się odbudować Kościoła.

Posłuchaj audycji z cyklu "Naukowy zawrót głowy".

mjm

961 lat temu, 21 marca 1063 roku, zmarła Rycheza, żona Mieszka II, pierwsza królowa Polski.

Rycheza pochodziła z najwyższych kręgów arystokracji niemieckiej. Była córką Matyldy, siostry cesarza Ottona III i palatyna reńskiego Ezzona. Ślub tej pary uważano za mezalians. Dlaczego? Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".

Małżeństwo polityczne

Za podobny mezalians uważano małżeństwo krewnej cesarza z wnukiem pogańskiego księcia, Mieszkiem II. Ich związek miał być gwarantem postanowień zawartych na zjeździe w Merseburgu w 1013 roku, który kończył jeden z etapów konfliktu Polski z niemieckim Cesarstwem Rzymskim.

- Wojna między Bolesławem a Henrykiem, następcą Ottona III, była przede wszystkim wojną o zachowanie przez Chrobrego takiej pozycji, jaką mu proponował Otton (na zjeździe gnieźnieńskim - przyp. red.) - mówił dr Jerzy Pysiak w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". - Małżeństwo księcia, wyznaczonego w ten sposób na następcę tronu, z Rychezą było potwierdzeniem związków z arystokracją Cesarstwa.

Królowa zdrajczyni?

W 1025 roku, kiedy jej mąż koronował się na króla Polski, ona założyła na skroń koronę królowej. Jako władczyni sprowadziła do Polski budowniczych i fundowała klasztory.

- Rycheza była importerem rozwoju kulturowego – wyjaśniał historyk.

Małżeństwo nie było udane. Mieszko zdradzał żonę z nałożnicą, o czym wspominają kronikarze. Sześć lat po koronacji, w 1031 roku państwo znalazło się w kryzysie. Po napaści niemieckiej i ruskiej na Polskę, po władzę sięgnął starszy syn Chrobrego – Bezprym. Mieszko II musiał uciekać do Czech, Rycheza wywiozła syna i insygnia władzy do Niemiec.

Ten fakt przyczynił się do tego, że królowa przez wieki była postrzegana jako osoba okrutna i przekupna, która zdradziła interes Polski. Czy tak było faktycznie? Czy współpracowała z Bezprymem? Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy.

Dbała o syna

W późniejszym okresie odegrała istotną rolę w odzyskaniu władzy przez jej syna, Kazimierza Odnowiciela.

- Trudno powiedzieć, czy była lojalna wobec Mieszka II. Wiadomo, że była lojalna wobec interesu dynastycznego, gdyż był to jej własny interes – wyjaśniał gość audycji. - Udało się jej dzięki kontaktom z Cesarstwem zapewnić pomoc zbrojną dla syna i odbudować prestiż monarchii piastowskiej.

Jak wiele monarchiń wczesnośredniowiecznych, które przeżyły swoich mężów, jesień życia Rycheza spędziła w klasztorze.

bm

2 kwietnia 1081 roku zmarł król Polski Bolesław II Śmiały.  

Kontrowersyjny władca, syn Kazimierza Odnowiciela, tron książęcy objął w 1058 roku. Panował ponad 20 lat. W czasach, o których wiemy niewiele. Okres ten pozostawał w cieniu trzech ważnych wydarzeń: koronacji, konfliktu z biskupem krakowskim oraz wygnania Bolesława.

Życie Bolesława II znamy głównie z relacji Galla Anonima. Pisał on, że "Bolesław, mąż hojny, a wojowniczy rządził królestwem Polskim. Byłby on na pewno dorównał swymi czynami, czynom przodków, gdyby nie kierował nim pewien nadmiar ambicji i próżności". Znacznie obfitsza w stosunku do przekazów źródłowych jest literatura piękna. Legendę króla i jego wielkiego przeciwnika biskupa Stanisława utrwalali poeci miary Słowackiego czy Wyspiańskiego.

Paweł Jasienica w książce "Polska Piastów" pisał: "Jeśli kiedykolwiek osobowość panującego wpłynęła decydująco na losy podległego mu kraju, to na pewno było tak w wypadku Bolesława II. Można w nim podziwiać męstwo, energię i wielki talent, ale gniew jego nie znał hamulca a pycha granic. Jeśli patrzeć na główne linie polityki umieszczając je na tle zagadnień europejskich, wolno uznać Bolesława za umysł niemal genialny, ale wykonanie szczegółów godne bywało szaleńca i ostatecznie wszystko popsuło".

W momencie objęcia rządów przez Bolesława Śmiałego państwo polskie znajdowało się w trudnej sytuacji. Osłabione licznymi klęskami i targana wewnętrznymi niepokojami było całkowicie uzależnione od Cesarstwa Niemieckiego.

Bolesław II sprytnie wykorzystał konflikt pomiędzy cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII. Przynależność do obozu gregoriańskiego umożliwiło władcy prowadzenie samodzielnej polityki. Sprzymierzeńców przeciwko cesarzowi znalazł na Węgrzech, nawiązał kontakty z opozycją antycesarską w Niemczech, a wreszcie zbliżył się do pogańskich Wieletów. Utrzymywał też bliskie kontakty z Rusią Kijowską. W ciągu kilku lat zmontował wielką koalicję. W 1074 roku po zjeździe w Miśni zerwał stosunki z cesarstwem i manifestacyjnie stwierdził swoją niezależność.

Według przekazu miał powiedzieć: "Dopóki miecz mam, dopóki berło w dłoni, nad sobą obcej nie uznam zwierzchności i nie pozwolę, by kto jako sędzia między mną stawał i między mym ludem".

Niemcy, sparaliżowane wielkim powstaniem Sasów, nie były w stanie wyprawić się na Polskę. W 1076 roku odbyła się koronacja królewska Bolesława II Śmiałego.

Król zwrócił swój wzrok na wschód. Próbował osadzić na tronie kijowskim swojego sojusznika. Jednak w czasie długoletniej wprawy rycerze zbuntowali się i bez władzy króla powrócili do kraju. Surowe i okrutne kary, jakie spadły na nich po powrocie do kraju, spotkały się z krytyką biskupa krakowskiego Stanisława. Bolesław II skazał niepokornego duchownego na karę "obcięcia członków", co było zakazane w stosunku do przedstawicieli Kościoła.

Według legendy śmierć biskupa Stanisława doprowadziła do wybuchu buntu możnowładców. W 1079 roku Bolesław Śmiały uciekł na Węgry, gdzie wkrótce zmarł w nieznanych okolicznościach.

mjm/im