Historia

Zbigniew Lengren. Na zawsze wpisał się w dzieje polskiego komiksu

Ostatnia aktualizacja: 01.10.2024 05:45
Przez ponad pół wieku postać drobnego staruszka z charakterystycznym melonikiem i laską przy boku bawiła kolejne pokolenia czytelników "Przekroju". Profesora Filutka powołał do życia Zbigniew Lengren. Kim był człowiek, który stworzył jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w dziejach polskiej prasy i komiksu?
Zbigniew Lengren
Zbigniew LengrenFoto: PAP/Andrzej Rybczyński

21 lat temu, 1 października 2003 roku, zmarł Zbigniew Lengren, rysownik, satyryk, karykaturzysta, autor aforyzmów i fraszek, twórca postaci Profesora Filutka, którego przygody zamieszczał przez ponad 50 lat w "Przekroju". 

Przyszedł na świat w 1919 roku w opanowanej rewolucją bolszewicką Rosji. Rodzina przeniosła się do odrodzonej Polski i zamieszkała w Toruniu. To tutaj dorastał przyszły ilustrator. W młodości zaczął pasjonować się sportem. Grał w siatkówkę i hokeja. W międzywojennym Toruniu funkcjonowały dwie gimnazjalne drużyny hokejowe – niemiecka i polska. Zdarzało się, że młodzi ludzie z polskiej drużyny wdawali się w bójki z zawodnikami niemieckimi. 

- Byłem przeciwnikiem tych rozrób w ogóle i dzięki temu uratowałem sobie życie. Pewnego dnia, gdy siedziałem w niemieckim więzieniu podczas II wojny światowej, do celi wszedł niemiecki policjant. Coś wybełkotał po niemiecku, nie znałem wtedy języka, i mnie wypuścił. Okazało się, że to był bramkarz drużyny niemieckiego gimnazjum - wspominał Zbigniew Lengren w audycji "Prywatnie u Zbigniewa Lengrena" z 1982 roku. 


Posłuchaj
13:20 prywatnie u zbigniewa lengrena___pr iii 84144_tr_0-0_1075401304f09d94[00].mp3 "Prywatnie u Zbigniewa Lengrena" - audycja Ireny Eichler. Cz. 1. (PR, 23.05.1982)

 


Posłuchaj
15:18 prywatnie u zbigniewa lengrena___pr iii 123055_tr_0-0_1448488904eefd23[00].mp3 "Prywatnie u Zbigniewa Lengrena" - audycja Ireny Eichler. Cz. 2. (PR, 23.05.1982)

 

Rysownik z przypadku

W 1938 roku Lengren rozpoczął naukę na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Naukę przerwała mu wojna. Walczył w wojnie obronnej 1939 roku. Większość II wojny światowej spędził w Oflagu i niemieckich więzieniach. 

W 1944 roku znalazł się w Lublinie (opanowanym już wtedy przez Armię Czerwoną), gdzie kontynuował naukę architektury. To wówczas zaczął współpracę z pierwszymi tytułami prasowymi. Marzył o tym, że będzie pisał, rysunkiem satyrycznym  zajął się właściwie przez przypadek. 

- Rysunkiem prasowym zająłem się, bo redakcje zaczęły wymagać dostarczania maszynopisów, a ja nie miałem maszyny do pisania. Znalezienie maszyny do pisania po wojnie nie było takie łatwe - wyjaśniał Lengren w archiwalnej audycji. 


Posłuchaj
14:57 żartownik lengrena___492_15_ii_tr_0-0_1487212704fa0ae9[00].mp3 "Żartownik Lengrena" - audycja Aleksandry Łapkiewicz z cyklu "Kwadrans bez muzyki". (PR, 31.07.2015)

 

"Ten od Filutka"

Wkrótce wrócił do rodzinnego Torunia. Tutaj rozpoczął pracę w radiu (m.in. prowadził audycję "Przy sobocie po robocie") i zaczął rysować dla kolejnych tytułów prasowych. W ciągu wielu lat aktywności zawodowej był też pisarzem, poetą i konferansjerem, jednak to rysunek prasowy zapewnił mu nieśmiertelność. Mieszkał w Krakowie i Warszawie.

W 1948 roku rozpoczął cykl, dzięki któremu na zawsze wpisał się w dzieje polskiego komiksu. To wówczas na łamach "Przekroju" zadebiutowały krótkie, nieme historyjki ze starszym mężczyzną o ironicznym, ale urzekającym podejściem do świata - prof. Filutkiem. 

- W PRL Filutek był w pewnym sensie glejtem ale i "czapką niewidką" – byłem "tym od Filutka" – wyjaśniał Zbigniew Lengren. – Pomysł wziął się od zazdroszczenia zagranicznym pismom takich postaci. Chciałem, żebyśmy w Polsce mieli coś podobnego - wspominał Lengren.

Na początku lat 60. Filutek znalazł bezdomnego kundelka. Odtąd psiak stał się nieodzownym towarzyszem przygód starszego jegomościa. Wkrótce czytelnicy "Przekroju" nadali mu imię – Filuś.

Rekordzista znany na świecie 

Cykl okazał się absolutnym polskim rekordzistą, jeśli chodzi długość ukazywania się serii - ustępuje pod tym względem tylko przygodom "Tytusa, Romka i A'Tomka" Papcia Chmiela. Cykl pojawiał się na łamach "Przekroju" aż do 2003 roku. Przygody prof. Filutka doczekały się kilku wydań albumowych (wydanych również za granicą, a nawet w Chinach), a także adaptacji animowanej. Na toruńskim rynku odsłonięto w 2005 roku pomnik Prof. Filutka. Niestety, autor nie dożył tej chwili.

Stanisław Lengren zmarł 1 października 2003, kilka miesięcy po opublikowaniu ostatniego odcinka przygód Filutka. W rubryce, w której przez ponad pół wieku gościł Filutek, pojawiał się Stanisław z Łodzi - uosobienie człowieka wypranego z ambicji i elokwencji, którego do życia powołał Marek Raczkowski.

- Uważam się za rzemieślnika. Nie dlatego, żebym nie robił czegoś ambitnego, tylko dlatego, że ta ocena nie należy do mnie. Słowo artysta to opinia, a nie określenie zawodu – mówił Zbigniew Lengren w rozmowie z Polskim Radiem. 


Posłuchaj
04:54 60 lat twórczości zbigniewa lengrena___3209_01_i_tr_1-1_999487104eee814[00].mp3 "60 lat twórczości Zbigniewa Lengrena" - audycja Andrzeja Jeleńskiego. (PR, 6.07.2001)

 

Powoływanie do życia ikon kultury to wystarczający powód, by wyrazić opinię, że Lengren bez wątpienia był artystą. 

bm

Czytaj także

"Kurjer Warszawski" - kronika dawnej stolicy

Ostatnia aktualizacja: 09.10.2017 06:04
Władysław Reymont powiedział kiedyś, że: "bez nocnika i «Kurjera Warszawskiego» zasnąć nie może". Wydawane przez 118 lat pismo stało się swoistą kroniką Warszawy, a na jej łamach gościli Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, czy Aleksander Świętochowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Marian Walentynowicz. To on narysował Koziołka Matołka. Posłuchaj archiwalnych wypowiedzi

Ostatnia aktualizacja: 26.08.2024 05:39
Jedna z najbardziej znanych książek dla dzieci "Koziołek Matołek" ma dwóch ojców – pisarza Kornela Makuszyńskiego i karykaturzystę Mariana Walentynowicza. Barwne i bogate życie rysownika wyrasta ponad poszukiwania mitycznego Pacanowa.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Merkuriusz Polski Ordynaryjny". Pierwsza polska gazeta

Ostatnia aktualizacja: 03.01.2024 05:30
3 stycznia 1661 roku, w Krakowie ukazał się pierwszy numer "Merkuriusza Polskiego Ordynaryjnego", najstarszej periodycznej gazety w języku polskim. Czasopisma, w którym obok informacji o polityce wewnętrznej i zagranicznej pojawiały się doniesienia o kanciarzach, którzy oszukali angielskiego monarchę.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Janusz Christa. "Kajko i Kokosz" i… "Gwiezdne wojny"

Ostatnia aktualizacja: 19.07.2024 05:40
Janusz Christa stworzył komiksowy bestseller epoki PRL. Tylko przygody Kajka i Kokosza mogły dorównać popularności "Tytusa, Romka i A'Tomka" Papcia Chmiela. Dziś 90. rocznica jego urodzin. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Tytus, Romek i A'Tomek" - komiks, który uczy poprzez zabawę

Ostatnia aktualizacja: 22.10.2023 05:45
22 października 1957 roku czasopismo "Świat Młodych" wydrukowało pierwszy numer komiksu "Tytus, Romek i A'tomek". Seria odniosła niebywały sukces, do dzisiaj sprzedano ponad 11 milionów egzemplarzy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Papcio Chmiel. Jak z plamy tuszu zrodziła się legenda

Ostatnia aktualizacja: 07.06.2024 05:55
Henryk Jerzy Chmielewski - znany też jako Papcio Chmiel - urodził się 7 czerwca 1923 roku. Rysownik, powstaniec warszawski, autor niezapomnianej serii komiksów "Tytus, Romek i A'Tomek", która bawi i uczy kolejne pokolenia. Na antenie Polskiego Radia twórca wspominał m.in. moment narodzin swoich legendarnych bohaterów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Cenzura w Krainie Deszczowców. Światy Stanisława Pagaczewskiego

Ostatnia aktualizacja: 09.07.2024 05:55
– Z jednej strony ojciec był doceniany przez państwowe instytucje, a z drugiej: co napisał książkę dla dzieci, była niesamowita afera cenzorska – opowiadał w Polskim Radiu Tomasz Pagaczewski, syn popularnego pisarza, autora książek o przygodach Baltazara Gąbki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Janusz Stanny. "Dzieci lepiej niż dorośli rozumieją moje ilustracje"

Ostatnia aktualizacja: 13.02.2024 05:45
- Przy tworzeniu ilustracji do książek dla najmłodszych nie muszę myśleć jakimiś specjalnymi kategoriami. Może dlatego, że sam jestem takim dużym dzieckiem – mówił Janusz Stanny w 1992 roku na antenie Polskiego Radia. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Franciszek Kostrzewski - prekursor polskiego komiksu

Ostatnia aktualizacja: 30.09.2023 05:35
112 lat temu, 30 września 1911 roku zmarł w Warszawie znany malarz i ilustrator Franciszek Kostrzewski. Drukowane w "Tygodniku Ilustrowanym" pierwsze polski komiksy już w 1859 roku przyniosły mu sławę prekursora tej dziedziny sztuki. 
rozwiń zwiń