1 sierpnia 1944 roku Polska 1. Dywizja Pancerna licząca 16 tysięcy żołnierzy i dowodzona przez gen. Stanisława Maczka została przerzucona do Francji z Wielkiej Brytanii. Było to częścią jednej z największych operacji wojskowych w historii świata, czyli desantu aliantów w Normandii, który rozpoczął się 6 czerwca 1944 roku.
– Myśmy wylądowali na plażach w Normandii dopiero w sierpniu. Jednym z powodów tego było, dla naszego szczęścia, to że pancerna dywizja z ciężkim uzbrojeniem czołgów nie była, i nie powinna być, używana w pierwszym dniu lądowania. I to nam naturalnie zaoszczędziło wielkich strat, które mogliśmy ponieść – mówił porucznik Mieczysław Wartalski, jeden z żołnierzy gen. Maczka, którzy przeszli z nim cały szlak bojowy.
D-Day - posłuchaj archiwalnego przemówienia premiera Mikołajczyka
Bitwa pod Falaise
Zaraz po lądowaniu w Normandii polscy żołnierze wzięli udział w operacji, której celem było odcięcie drogi odwrotu siłom niemieckim. 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka odegrała ważną rolę w bitwie pod Falaise.
W wyniku niezwykle krwawych walk, które rozegrały się w dniach od 8 do 21 sierpnia 1944 roku przełamano obronę niemiecką w Normandii oraz doprowadzono do wyjścia aliantów na linię Sekwany, a później Renu. Generał Montgomery, który dowodził siłami lądowymi oceniając bitwę, powiedział: "Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy".
- Dywizja walczyła tutaj po prostu piekielnie, do ostatniego wysiłku i wyczerpania zasobów fizycznych i materialnych, aż wreszcie zatrzymała Niemców – wspominał Mieczysław Wartalski.
Resztki kolumny niemieckiej zniszczonej przez polskie czołgi
Powstanie 1. Dywizji Pancernej
Początki 1. Dywizji Pancernej sięgają 1938 roku. Pułkownik Stanisław Maczek został wtedy dowódcą 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej. Była to pierwsza jednostka tworzących się nowych sił pancernych Wojska Polskiego, która szybko stałą się chlubą Polskiej Armii. W 1939 roku wzięła ona udział w walkach z przeważającymi siłami niemieckimi na południu Polski.
19 września, po ataku sowietów na Polskę, formacja przekroczyła granicę węgierską, aby 21 października zameldować się u gen. Władysława Sikorskiego w Paryżu. Naczelny wódz powierzył wtedy Stanisławowi Maczkowi dowództwo w 1. Polskiej Dywizji Piechoty i awansował go do stopnia generała. Nowo mianowanemu generałowi udało się odtworzyć 10. Brygadę Kawalerii Zmotoryzowanej, która już w 1940 roku broniła Francji przed niemieckim najeźdźcą.
Posłuchaj wspomnień żołnierzy z 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka w serwisie - Radia Wolności >>>
Po kapitulacji Paryża gen. Maczek ukrywał się wraz z wieloma swoimi żołnierzami w Marsylii, skąd przedostał się potem do Maroka, a stamtąd przez Portugalię do Wielkiej Brytanii. Tutaj otrzymał dowództwo 2. Brygady Strzelców przemianowanej na 10. Brygadę Kawalerii Pancernej.
D-Day - posłuchaj wspomnień Polaków, którzy brali udział w inwazji
W 1942 roku dowodzona przez gen. Maczka jednostka została przekształcona w 1. Dywizję Pancerną. W jej szeregach znaleźli się polscy żołnierze, którzy, tak jak generał, po kampanii wrześniowej przedostali się na Zachód by dalej walczyć o Polskę.
Dywizja gen. Maczka na frontach Europy
Dywizja gen. Maczka wyzwalała północno-wschodnią Francję, Belgię i Holandię. Polacy odegrali ważną rolę w bitwie pod Falaise, zdobyli Abbeville, Saint-Omer i Cassel we Francji, Ypres i Gandawę w Belgii, Antwerpię, kończąc swój szlak bojowy w Niemczech. 1. Dywizja Pancerna w Wilhelmshaven przyjęła kapitulację dowództwa niemieckiej twierdzy.
Dowódca I Dywizji Pancernej Wojska Polskiego gen. Stanisław Maczek (pierwszy od prawej) podczas ćwiczeń przed wyruszeniem na front (Szkocja, 14.07.1944 r.). fot.: PAP/CAF/Datko
Wyzwalając miasta francuskie, belgijskie i holenderskie 1. Dywizja Pancerna gen. Maczka dokładała starań, by ich nie niszczyć i nie powodować ofiar cywilnych za co zdobyła sobie wdzięczność i uznanie setek tysięcy ludzi. Na całym szlaku bojowym dywizja straciła prawie 5 tys. żołnierzy, liczba zabitych i wziętych do niewoli Niemców była czterokrotnie wyższa.
W 1945 roku gen. Maczek został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej, a później awansowany do stopnia generała dywizji, do demobilizacji dowodził polskimi oddziałami w Wielkiej Brytanii.
Zapomniany bohater
Po zakończeniu II wojny światowej gen. Stanisław Maczek nie wrócił do Polski, osiadł na stałe w Edynburgu w Szkocji. Podobnie jak wielu jego towarzyszy broni, którzy walczyli na Zachodzie, wiedział co może go spotkać w komunistycznej Polsce. W 1946 roku pozbawiony został obywatelstwa polskiego, które zostało mu przywrócone w 1971 roku.
Ponieważ z powodu zbyt krótkiej służby w Angielskiej Armii nie przysługiwała mu angielska emerytura, a komunistyczna Polska się go wyparła, zmuszony był w podeszłym wieku pracować na utrzymanie rodziny. Podjął się pracy barmana w jednym z hoteli w Edynburgu.
Dopiero w 1992 roku w setną rocznice urodzin dowódca 1. Dywizji Pancernej został uhonorowany orderem Orła Białego.
Stanisław Maczek zmarł w wieku 102 lat w 1994 roku w Edynburgu. Zgodnie z wolą generała jego ciało zostało przewiezione do Bredy na cmentarz gdzie spoczęło wielu jego żołnierzy.
mk
