Historia Białorusi. Część 17: Ruch partyzancki podczas II wojny światowej

Białoruś w trakcie II wojny światowej stała się areną brutalnej walki kilku różnych partyzanckich organizacji oraz okupacyjnych sił niemieckich. Nierzadko określa się ją jako "wojnę wszystkich ze wszystkimi". Jej ofiarą, jak zwykle, zazwyczaj okazywała się bezbronna ludność cywilna.

Przysięga żołnierzy 2 kompanii 7 batalionu 77 Pułku Piechoty z Okręgu Nowogródek Armii Krajowej, 1944 roku. W środku stoi porucznik Jan Piwnik ps. Ponury, który na początku 1944 roku został przeniesiony na Grodzieńszczyznę z Gór Świętokrzyskich i objął dowództwo nad kompanią piechoty Nadniemeńskiego Zgrupowania Partyzanckiego.

Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

W trakcie II wojny światowej na ziemiach białoruskich działało aż siedem ruchów partyzantkich – sowiecki, polski, ukraiński, litewski, żydowski, łotewski i białoruski. Jedynymi liczącymi się siłami była jednak polska i sowiecka partyzantka.

Posłuchaj

09:26 ruch partyzancki ___283_99_iv_tr_0-0_1030787218dc5eaf[00].mp3 "Ruch partyzancki" - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś" z udziałem prof. Adama Dobrońskiego. (PR, 27.01.1999) 

Partyzantka sowiecka

Komunistyczny ruch partyzancki od samego początku był zorganizowany i kontrolowany przez NKWD i Armię Czerwoną. Pierwszymi jego członkami byli czerwonoarmiści oddelegowani do walki na niemieckich tyłach jeszcze latem 1941 roku.

– W miarę upływu czasu powstawały i samorzutne oddziały partyzanckie, złożone w większym stopniu z ludności miejscowej – mówił prof. Adam Dobroński w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś". – Przeprowadzono wówczas i większe akcje, między innymi atak na garnizon niemiecki w Słucku.

Historia Białorusi. Część 16: Okupacja niemiecka

Głównym zadaniem sowieckiej partyzantki była dywersja niemieckich linii zaopatrzeniowych. Ta działalność nasiliła się zwłaszcza w 1944 roku, kiedy Armia Czerwona wkraczała na tereny Białorusi. Walka z Niemcami nie była jednak jedynym obszarem zainteresowań sowieckiej partyzantki.

– Na początku okupacji niemieckiej dążyła do zmiany postawy chłopów, by nie mówili, a wielu tak twierdziło, że za Niemca jest lepiej jak za Sowieta – mówił prof. Adam Dobroński. – Innym wstydliwym faktem jest to, że od kwietnia 1943 roku partyzantka sowiecka przystąpiła do zwalczania Armii Krajowej.

Komunistyczna partyzantka była sporym problemem dla okupanta, który w walce z nią posuwał się do brutalnych pacyfikacji wsi i miasteczek. Niemcy stworzyli specjalne oddziały do walki z leśnym wrogiem. Jednym z ich dowódców był Oskar Dirlewanger, który już wtedy zyskał niesławę zbrodniarza wojennego.

Armia Krajowa

Drugą najważniejszą organizacją partyzancką była Armia Krajowa, która dysponowała 14 tysiącami żołnierzami na ziemiach białoruskich. Operowała przede wszystkim na obszarze wschodnich województw II Rzeczpospolitej, a jej głównym celem było wywalczenie niepodległości państwa polskiego.

Historia Białorusi. Część 14: 17 września 1939 roku

Była o wiele bardziej zżyta z mieszkańcami niż partyzantka sowiecka. Armia Krajowa uważała, że do jej zadań należy ochrona obywateli II Rzeczpospolitej – bez względu na narodowość – i dlatego starała się jak najmniej narazić cywilów na niemieckie akcje odwetowe oraz broniła miejscową ludność przed rabunkami i przestępstwami władzy okupacyjnej. Co więcej, wielu z żołnierzy Armii Krajowej było Białorusinami, a język białoruski był powszechnie używany w jej szeregach.

Armia Krajowa do wiosny 1943 roku okazyjnie prowadziła wspólnie z sowiecką partyzantką akcje zbrojne skierowane przeciwko Niemcom. Nierzadko oznaczało to walkę z samymi Białorusinami.

– Sytuacja Armii Krajowej stawała się rzeczywiście dramatyczna. Białorusini stanowili aż 60 procent policjantów, 80 procent pracowników administracji, również w wojsku istniały białoruskie formacje. Zatem walcząc z Niemcami siłą rzeczy walczono i z częścią Białorusinów – mówił prof. Adam Dobroński w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

Historia Białorusi. Część 15: Za pierwszego Sowieta

Skromna białoruska partyzantka narodowa

Osobną kwestią jest jeszcze niewielka białoruska partyzantka narodowa, organizowana przez konspiracyjną Białoruską Partię Niepodległościową, której członkowie jawnie tworzyli struktury kolaboracyjnych struktur białoruskiego quasi-państwa. Do tych struktur należeli ludzie, którzy uważali Związek Sowiecki za największe zagrożenie dla Białorusi i dlatego zdecydowali się na współpracę z Niemcami.

Białoruska partyzantka narodowa miała wystąpić przeciwko Niemcom w dogodnym momencie i podjąć próbę wywalczenia niepodległego państwa. W rzeczywistości istnienie tej formacji skończyło się jedynie na planach niewielkiej grupy białoruskich działaczy, którzy dodatkowo byli zinfiltrowani przez niemiecki wywiad.

Niewielkie grupy żołnierzy zostały jednak przeszkolone przez niemieckie wojsko i przerzucone na teren Białorusi pod koniec 1944 roku, gdzie mieli prowadzić dywersję przeciwko Sowietom.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa