Historia

Polenaktion. Żydzi wypędzeni z III Rzeszy

Ostatnia aktualizacja: 28.10.2023 05:40
Pod koniec października 1938 roku niemieckie władze przeprowadziły deportację Żydów polskiego pochodzenia. Była to zapowiedź tego, co miało dopiero nadejść po rozpoczęciu II wojny światowej.
Wysiedleńcy zgromadzeni na terenie ujeżdżalni dawnych koszar wojskowych z Zbąszyniu, 29 października 1938
Wysiedleńcy zgromadzeni na terenie ujeżdżalni dawnych koszar wojskowych z Zbąszyniu, 29 października 1938Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

28 października 1938 roku władze III Rzeszy deportowały do Polski około 17 tys. Żydów z polskimi dokumentami. Najwięcej z nich – około 9,5 tys. – zmuszono do przekroczenia polskiej granicy w rejonie Zbąszynia.

Tzw. Polenaktion była wykorzystaniem sytuacji stworzonej przez polski Sejm, który 31 marca 1938 roku uchwalił ustawę o pozbawieniu obywatelstwa Polaków przebywających nieprzerwanie na obczyźnie przez dłużej niż pięć lat po odzyskaniu niepodległości. To prawo miało powstrzymać powrót polskich Żydów, którzy byli zagrożeni antysemickimi prześladowaniami w Niemczech i Austrii.

Posłuchaj
08:51 antysemityzm___282_98_iv_tr_0-0_99856053c1c4130[00].mp3 Antysemityzm - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Niemcy". (PR, 28.01.1998) 

Pomoc polskich ambasadorów

Akcja wysiedleńcza została zapowiedziana już dwa dni przed rozpoczęciem działań. 26 października Reinhard Heydrich, szef służby bezpieczeństwa Rzeszy, wydał rozporządzenie, które zapowiadało wydalenie z Niemiec wszystkich Żydów z polskim obywatelstwem. Niemal natychmiast zostały wystosowane nakazy deportacji osób nim objętych.

W dniach 28-29 października została zorganizowana akcja wysiedleńcza, która objęła 17 tysięcy polskich Żydów. Deportowani często nie mieli nawet czasu, aby zabrać ze sobą dobytek. Musieli wyruszyć w stronę polskiej granicy w specjalnych pociągach jedynie z paroma ubraniami i drobną ilością pieniędzy.

Ambasadorowie 1200.jpg
Sprawiedliwi ambasadorzy. Polscy dyplomaci, którzy pomagali Żydom

Deportowanym z pomocą ruszyła polska dyplomacja. Ministerstwo Spraw Zagranicznych zagroziło, że na działania III Rzeszy odpowie wysiedleniem niemieckich obywateli z obszaru II RP. Z kolei polski konsul w Lipsku, Feliks Chiczewski otworzył drzwi siedziby konsulatu dla wypędzonych. Ponadto wydawał polskie paszporty, co pozwalało Żydom legalnie przekroczyć  granicę. Chiczewski nie ograniczał się tylko do tego i osobiście wyszukiwał w Lipsku przypadki dręczenia Żydów przez niemiecką policję i bojówki SA i podejmował w ich sprawie interwencje.

Obóz w Zbąszyniu

Większość przesiedleńców została przetransportowana do stacji kolejowej w Neu Bentschen (dzisiejszy Zbąszynek) – ostatniego przystanku przed polską granicą. Ci, którzy posiadali polskie dokumenty, mogli przekroczyć granicę i znaleźć schronienie w obozie przejściowym w Zbąszyniu. W gorszej sytuacji znaleźli się Żydzi o statusie bezpaństwowców, którzy musieli koczować na pasie ziemi niczyjej pomiędzy niemiecką a polską granicą.

Metalowe skrzynki i bańki po mleku, w których znaleziono po wojnie archiwum Ringelbluma
Archiwum Ringelbluma - niezwykłe świadectwo Zagłady

W pomoc dla wysiedleńców przebywających w obozie w Zbąszyniu zaangażowały się polskie i żydowskie organizacje charytatywne. Jednym z najbardziej zasłużonych w niesieniu pomocy dla uchodźców był Emanuel Ringelblum, historyk i przyszły twórca organizacji Oneg Szabat, która gromadziła materiały dokumentujące życie w warszawskim getcie.

Pretekst do pogromu nocy kryształowej

Polenaktion miała duże znaczenie dla wydarzeń tzw. nocy kryształowej, największego pogromu w III Rzeszy. Został przeprowadzony w nocy z 9 na 10 listopada 1938 w większych miastach niemieckich i austriackich. Jego nazwa pochodzi od potłuczonych szyb witryn żydowskich sklepów i prawdopodobnie została wymyślona przez ministerstwo propagandy Rzeszy.

noc kryształowa Burning_Synagoge_Kristallnacht_1938 663x364.jpg
Noc kryształowa - niemiecka noc hańby

Pretekstem do pogromu stało się morderstwo Ernest vom Ratha, niemieckiego dyplomaty w Paryżu. Jego sprawcą był Herszel Grynszpan, młody Żyd polskiego pochodzenia, którego rodzina w 1911 roku osiedliła się w Niemczech.

Grynszpan od 1936 roku przebywał w stolicy Francji, gdzie pod koniec października dotarły do niego wiadomości o wysiedleniu z Rzeszy Żydów polskiego pochodzenia. Wśród nich znaleźli się jego rodzice, co wywołało wściekłość u siedemnastolatka.

Posłuchaj
09:48 noc kryształowa.mp3 Prof. Eugeniusz Król opowiada o pogromach nocy kryształowej oraz antyżydowskich represjach w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Niemcy". (PR, 2.02.1998) 

– Kierując się motywem zemsty i pragnąć zwrócić uwagę międzynarodowej opinii publicznej na prześladowanie Żydów w III Rzeszy, Grynszpan chciał właściwie zastrzelić ambasadora niemieckiego. Wskutek pomyłki kule trafiły Ratha, który w dwa dni później zmarł – mówił prof. Eugeniusz Cezary Król w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Niemcy".

sa

Czytaj także

Ustawy norymberskie – w Niemczech zapanował rasizm

Ostatnia aktualizacja: 15.09.2023 05:45
Eskalacja antysemityzmu nastąpiła w 1935 roku. Ustawy norymberskie odsłoniły rzeczywiste zamiary Hitlera. Niemieckie społeczeństwo bardzo szybko uległo zarazie antysemityzmu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konferencja w Wannsee, czyli urzędowa decyzja o masowym ludobójstwie europejskich Żydów

Ostatnia aktualizacja: 20.01.2024 05:55
20 stycznia 1942 roku, w reprezentacyjnej willi w berlińskiej dzielnicy Wannsee spotkało się piętnastu niemieckich urzędników. W ciągu niecałych dwóch godzin ustalili prawne i logistyczne aspekty wymordowania 11 milionów ludzi. Planów tych Niemcy nie zrealizowali w całości. Do końca wojny zdążyli jednak zamordować 6 milionów Żydów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adolf Hitler zapowiada eksterminację Żydów – zlekceważone słowa

Ostatnia aktualizacja: 30.01.2024 06:00
Hitler jeszcze przed wybuchem II wojny światowej zapowiadał "zniszczenie rasy żydowskiej w Europie". Na najwyższym szczeblu nazistowskiej władzy "ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej" zostało ustalone na początku 1942 roku na konferencji w Wansee.
rozwiń zwiń