16 lutego 1731 roku w Rzymie urodził się Marcello Bacciarelli. 35 lat później został nadwornym malarzem  króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Gdyby nie Stanisław August…

Król Stanisław August Poniatowski znany był ze swojego zamiłowania do sztuki, nie dziwiło więc to, że nadwornego malarza sprowadził sobie z samych Włoch.

– Był to element ówczesnej mody, wizerunku oświeconego władcy, który był zobowiązany wspierać naukę, sztukę, kulturę – mówiła Hanna Małachowicz z Ośrodka Sztuki Zamku Królewskiego w Warszawie. – Stanisław August nie różnił się w tym niczym od innych władców europejskich.

Nz: Stanisław August Poniatowski, aut. Marcello Bacciarelli (1786), źr. Lwowska Narodowa Galeria Sztuki, Wikipedia/dp

Poniatowski jeszcze zanim został królem wiele podróżował po Europie. Zamiast jednak studiować taktyki wojenne wolał odwiedzać pracownie artystyczne.

– Najprawdopodobniej Marcello Bacciarelli i Stanisław August spotkali się jeszcze w Dreźnie, podczas jednej z młodzieńczych podróży przyszłego monarchy – mówiła Izabela Zychowicz w rozmowie z Hanną Marią Gizą w 2012 roku. – Stąd wypłynęło zaproszenie go dla Marcello Bacciarellego, kiedy Stanisław August został wybrany na króla.

Przyjaciel króla

– Bacciarelli nie zrobił jakiejś oszałamiającej kariery przed przyjazdem do Polski, ani w Dreźnie, ani wcześniej w Rzymie – zaznaczała Hanna Małachowicz. – Propozycja Stanisława Augusta była dla niego z pewnością szalenie atrakcyjna.

Poniatowski wybrał niewiele znaczącego Bacciarellego, żeby łatwiej było mu wpływać na pracę swojego malarza. Innym atutem, który skłonił króla do jego zatrudnienia było pochodzenie. – Baccarelli był Włochem, miał bardzo wiele znajomości artystycznych w Rzymie – przypominała Izabela Zychowicz. – Dla króla Italia była prawie mitycznym krajem, do którego nigdy, przez całe życie nie udało mu się wyjechać. Marcello Bacciarelli był substytutem tychże Włoch i dzieł sztuki tam zgromadzonych.

Bacciarelli oprócz tego, że był malarzem Stanisława Augusta, jego pośrednikiem podczas kolejnych zakupów dzieł sztuki oraz w sprowadzaniu artystów z zagranicy to to z królem się po prostu przyjaźnili.

Nz: Portret Izabeli Lubomirskiej (Elżbiety Czartoryskiej) "Błękitnej markizy" (1770), aut. Marcello Bacciarelli, źr. Muzeum w Wilanowie, Wikipedia/dp

Prawa ręka władcy

Ze stanowiskiem nadwornego artysty wiązała się stała pensja oraz inne przywileje, np. stałe miejsce w teatrze, czy utrzymanie własnych koni. Przed abdykacją król zlecił inwentaryzację zbiorów dworu. Inwentarz ten wykazywał 2289 obrazów, które były prywatną własnością króla. Po jego śmierci spadkobiercy zaczęli wyprzedawać kolekcję, do dziś odnaleziono zaledwie 15% zbioru.

Malarz nie towarzyszył królowi na wygnaniu. Poniatowskiemu bardziej zależało na tym, aby Bacciarelli trzymał pieczę nad  jego kolekcją. Pod jego nieobecność wypłacał nawet pensje pracownikom.

Mistrz portretu

– Cechą charakterystyczną Bacciarellego jest pewna idealizacja wizerunków osób przedstawianych – zaznaczała Izabela Zychowicz. – Nie dostrzeżemy nigdzie nieprzyjemnych fizjonomii.

Na polecenie króla włoski malarz wykonywał dzieła ukazujące sceny historyczne. Sam jednak najlepiej czuł się w portretach i w tym gatunku się wyspecjalizował. Tych przedstawiających Stanisława Augusta namalował ponad trzydzieści. Bohaterami jego dzieł była cała rodzina królewska i polska arystokracja.

Bacciarelli założył (w 1766) i prowadził Malarnię Królewską, w której uczyli się kolejni portreciści. – Istnieje takie przekonanie, że nie byłoby dzisiejszej sztuki w Polsce, gdyby nie malarnia i poczynania Stanisława Augusta w XVIII wieku – podkreślała Izabela Zychowicz.

Przed Stanisławem Augustem po objęciu władzy w kraju stanęło zadanie zorganizowania życia artystycznego od nowa. Wraz z nim wyzwania tego podjął się Marcello Bacciarelli. – Udało im się wychować pokolenia artystów, którzy przenieśli ten klasycystyczno-oświeceniowy styl epoki stanisławowskiej w wiek XIX – podsumowała Hanna Małachowicz.

mb/im

303 lata temu, 30 stycznia 1721 roku, urodził się wybitny malarz Bernardo Belotto, zwany Canalettem. W latach 1767-1780 pracował dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W latach młodzieńczych terminował w pracowni swojego wuja Canala, którego zwano zdrobniale Canalettem. To właśnie od niego Bellotto przejął pseudonim. Wenecka pracownia wuja specjalizowała się w produkcji wedut, czyli widoków miasta.

Wędrówka po Europie

Kiedy Bernardo miał 27 lat, opuścił wraz z rodziną Wenecję, by szukać pracy na północy Europy. Było tam mniej malarzy niż we Włoszech, więc Belotto uznał, że być może dzięki temu łatwiej znajdzie pracę w zawodzie. Początkowo mieszkał w Dreźnie, jednak kiedy w wyniku wojny siedmioletniej zostało doszczętnie zniszczone jego mieszkanie, postanowił przenieść się do Petersburga. Po drodze na krótki postój zatrzymał się w Warszawie. Postanowił, że uda się na dwór polskiego monarchy, by poprosić o listy polecające do carycy Katarzyny II. Wtedy jeszcze nie wiedział, że to właśnie z Polską zwiąże resztę swojego życia.

Dzięki innemu artyście - Marcellemu Baciarellemu, który już wtedy był zaufanym malarzem króla Stanisława Poniatowskiego, Canaletto został przedstawiony królowi. Oczarowany malarstwem Włocha władca zaproponował mu 13-letni, hojnie opłacany kontrakt. Canaletto postanowił przyjąć propozycję i osiedlić się z rodziną w Warszawie.

Portrecista Warszawy

Początek jego życia w Polsce był nietypowy. Canaletto otrzymał wprawdzie stałą posadę, ale nie mógł zaaklimatyzować się w nowym kraju. Z zaciekawieniem obserwował gwarne warszawskie ulice, na których kwitł handel, a jej mieszkańcy spacerowali po nich w barwnych strojach. Jego przyjazd zbiegł się w czasie z momentem, w którym Polska wkraczała w oświecenie. Skrupulatnie uwieczniał rozrastające się Krakowskie Przedmieście, na którym pojawiały się nowe budynki, pierwsze kawiarnie i restauracje, a warszawiacy stopniowo zamieniali szlachecki kontusz na francuski frak.

Malował pełne sceny z życia miasta, na których przepych arystokratów kontrastował z uliczną biedotą. Jego obrazy cechowały się zachowaniem wielu, nawet najdrobniejszych detali. Zachował obiektywizm pomimo tego, że jako nadworny malarz miał zajmować się upiększaniem stolicy. Na płótna trafiły sytuacje, które świadczyły o próbach naprawy Rzeczpospolitej.

Warsztat pracy

Sławę Canaletta przyniosły weduty. W Warszawie był znany ze swej pracowitości. Kiedy chciał namalować dany obiekt, najpierw wybierał się na miejsce ze szkicownikiem. Najważniejsza część obrazu powstawała w pracowni. W końcowej fazie malarz udawał się w plener i porównywał obraz ze stanem faktycznym. W ten sposób stworzył 70 obrazów, w tym 26 widoków Warszawy i Wilanowa. Ponadto Stanisław August Poniatowski zlecił mu także wykonanie obrazów olejnych i ściennych, jednak nie przetrwały one do współczesności. Cechą charakterystyczną jego malarstwa było to, że nigdy nie uwieczniał protektorów.

Bellotto zmarł nagle na udar serca 17 listopada 1780 roku. Pochowano go w kościele kapucynów przy ulicy Miodowej w Warszawie. Zachowały się zapiski świadczące o tym, że król nie szczędził pieniędzy na utrzymanie jego grobowca. Niestety, miejsce pochówku artysty nie przetrwało.

Wskazówka dla architektów

Weduty Canaletta są zarówno źródłami historycznymi, jak i dziełami sztuki. Nikt wcześniej tak wiernie nie odwzorował stolicy. Po II wojnie światowej wzorowali się na nich architekci pracujący nad odbudową Warszawy.

– Nie ma w Warszawie zabytkowej budowli, która po wojnie nie zostałaby chociażby porównana z obrazami Canaletta. Stanowiły bardzo dobre materiały np. do Zameczka Ostrowskiego, który został wspaniale sportretowany – mówił prof. Andrzej Rottermund w audycji "Canaletto" z 1987 roku.

– Kiedy porównujemy obrazy Canaletta uwieczniające Warszawę XVIII wieku z obrazami innych miast, okazuje się, że ta seria warszawska jest o wiele piękniejsza. To szczytowe osiągnięcie jego malarstwa – dodał prof. Piotr Biegański w audycji "Canaletto".

Jakie stołeczne budynki odbudowano, wspomagając się obrazami Canaletta? Gdzie oprócz Warszawy tworzył ten artysta? Dowiedz się tego, słuchając audycji "Canaletto i inni".

seb/im

Łazienki Królewskie już z samej nazwy kojarzą się z monarchią, a zatem z dawnymi dziejami naszej historii. Tymczasem odgrywały one ważną rolę również w kolejnych wiekach, a zwłaszcza w okresie międzywojennym. W odrodzonej Polsce, która powróciła na mapy Europy po 123 latach zaborów, dawną rezydencję królewską wyznaczono na jedną z siedzib naczelnych władz. Łazienki urosły tym samym do rangi symbolu ciągłości państwa - po odzyskaniu niepodległości rezydencja Stanisława Augusta zaliczona została w poczet Gmachów Reprezentacyjnych Rzeczypospolitej.

- Józef Piłsudski, w kaplicy, która dziś nie istnieje, wziął ślub. Natomiast po przewrocie majowym korzystał z Ogrodu Romatycznego - wyliczał w PR24 dr Mariusz Kolmasiak.

Józef Piłsudski, Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki - tym najważniejszym postaciom międzywojennej Polski i ich związkom z letnią rezydencją Stanisława Augusta poświęcony jest nowy cykl wykładów, który startuje w lutym i będzie trwał do czerwca.

Więcej w nagraniu.

Gospodarzem Rozmowy Kulturalnej była Maja Kluczyńska.

Data emisji: 19.02

Godzina emisji: 23.35

PR24