Historia

Anioły, kamienne drzewa i serce Marszałka. 223 lata cmentarza na Rossie

Ostatnia aktualizacja: 06.05.2024 05:45
6 maja 1801 roku otworzono w Wilnie cmentarz na Rossie - jedną z czterech polskich nekropolii narodowych. To właśnie tam spoczęło serce marszałka Józefa Piłsudskiego, ciało Joachima Lelewela oraz poety Władysława Syrokomli.
Cmentarz na Wileńskiej Rossie, jedna z najbardziej znanych polskich nekropolii narodowych. Kwatera żołnierska, na której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919-1920 w walkach o Wilno, a także żołnierze Armii Krajowej polegli podczas operacji Ostra Brama w 1944 roku.
Cmentarz na Wileńskiej Rossie, jedna z najbardziej znanych polskich nekropolii narodowych. Kwatera żołnierska, na której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919-1920 w walkach o Wilno, a także żołnierze Armii Krajowej polegli podczas operacji Ostra Brama w 1944 roku.Foto: PAP/Jerzy Ochoński

Rys historyczny

Do końca XVIII wieku główny cmentarz wileński zlokalizowany był w okolicach Ostrej Bramy. W 1783 roku magistrat miasta zdecydował się zlikwidować nekropolię oraz kościół św. Józefa i Nikodema, do którego należał teren cmentarza, a uzyskane w ten sposób ziemie przeznaczyć pod zabudowę. Decyzja podyktowana była stanem, w jakim znajdował się cmentarz - był bardzo zaniedbany. Ponadto jego ówczesna lokalizacja przeszkadzała w planach rozbudowy Wilna.

W 1801 roku proboszcz kościoła Wniebowzięcia Pańskiego ks. Tymoteusz Raczyński rozpoczął starania o otworzenie nowej nekropolii - z tego powodu zwrócił się z prośbą do władz miasta o wydzielenie odpowiedniej działki. Cmentarz zdecydowano się zlokalizować na górzystych przedmieściach Wilna zwanych Rossą.

Nie do końca wiadomo skąd nekropolia i dzielnica wzięły swoją nazwę. Według najbardziej prawdopodobnej wersji słowo "Rossa" pochodzi od nazwiska dawnego właściciela tych terenów. Informacji tej, z powodu braku źródeł, nie da zweryfikować. Inne teorie mówią, że nazwa powstała w czasach, gdy Litwa była krajem pogańskim. Wówczas na wzgórzach obecnego cmentarza odbywały się obrzędy związane ze świętem bogini Rasy. 

W XIX wieku cmentarz został rozbudowany i wzbogacony o wiele ważnych zabytków architektonicznych. Powstała "Nowa Rossa", gdzie zaczęto grzebać ciała zmarłych żołnierzy i biednych mieszczan. W połowie stulecia - z inicjatywy ks. Józefa Bohdanowicza i profesora Uniwersytetu Wileńskiego Jana Waszkiewicza - rozpoczęła się budowa gotyckiej kaplicy. Pod koniec XIX wieku dr Hilary Raduszkiewicz wybudował w pobliżu oratorium z dzwonnicą, a w jej podziemiu swój grobowiec rodzinny. Aż do lat 50. XX wieku niedaleko kaplicy znajdowało się również wielkie kolumbarium, gdzie chowano znanych i zasłużonych dla miasta wilnian. 

W 1920 roku otworzono trzecią część wileńskiej nekropolii - Cmentarz Wojskowy. To właśnie tam 12 maja 1936 roku podczas uroczystości pogrzebowych z udziałem najważniejszych osób w państwie Polskim, w tym prezydenta Ignacego Mościckiego, w grobie matki Piłsudskiego złożono serce marszałka. 

Miejsce tam, gdzie leżą wybitni Polacy

- Był to pierwszy cmentarz miejski, gdzie chowano ludzi, nie zważając na ich wyznanie. Katolicy i prawosławni spoczywają razem, a trochę dalej żołnierze muzułmańscy – opowiadał Jan Boguszko.

Posłuchaj
15:32 2019_10_28 15_00_00_PR2_Kwadrans_bez_muzyki.mp3 O Cmentarzu na Rossie i innych wileńskich nekropoliach opowiadają przewodnicy. Audycja Kamila Zalewskiego "Kwadrans bez muzyki" (PR, 28.10.2019)

Od początku istnienia nekropolii grzebano na niej zarówno obywateli znanych i zasłużonych dla Wilna, jak i zwykłych mieszkańców. Na Rossie można znaleźć grób Joachima Lelewela, Euzebiusza Słowackiego (ojca Juliusza), poety Władysława Syrokomli, archeologa Eustachego Tyszkiewicza, fizyka Władysława Dziewulskiego, Marii Piłsudskiej (pierwszej żony Józefa Piłsudskiego) oraz architekta Tadeusza Rostworowskiego.

Cmentarz pełen jest budowli reprezentujących różne style architektoniczne. Historia sporej części z nich sięga połowy XIX wieku. Wtedy właśnie powstała klasycystyczna kaplica rodziny Kaszyców, pseudogotycka Jeleńskich, neorenesansowa Mączyńskich, eklektyczna Żylińskich i secesyjna Chądzyńskich. Nekropolia wyróżnia się również ciekawymi pomnikami o różnorodnej symbolice.

- Wycieczki z Polski często zatrzymują się przy nagrobkach w kształcie drzewa. Zawsze ich to interesuje, ponieważ w Rzeczpospolitej takie monumenty nie są popularne. Pomniki te oznaczają, że w grobie spoczywa ostatni członek rodu – opowiadał na antenie Polskiego Radia Jan Boguszko.

Od 1967 roku na cmentarzu nie ma już nowych pochówków. Pod koniec lat 60. XX wieku  nekropolia została uznana za zabytek kultury i objęta opieką państwa litewskiego.

jb

Bibliografia:

1. Halina Kamczycka, Wileńska Rossa w artykułach prasowych po 1989 roku, Media - Kultura - Komunikacja Społeczna 2, s.22-26. 

Czytaj także

Kłopot z ciałem marszałka Piłsudskiego, czyli konflikt wawelski

Ostatnia aktualizacja: 23.06.2020 05:45
23 czerwca 1937 roku kardynał Adam Sapieha zdecydował o przeniesieniu szczątków zmarłego dwa lata wcześniej Józefa Piłsudskiego z krypty św. Leonarda pod Wieżę Srebrnych Dzwonów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Cmentarz Powązkowski – zabytkowa nekropolia Warszawy

Ostatnia aktualizacja: 04.11.2023 05:45
Jak mówił Jerzy Waldorff, w audycji wyemitowanej na antenie Polskiego Radia 1 listopada 1990, w 200-lecie powązkowskiej nekropolii: - Przez ponad dwieście lat zeszło w piaski i glinę Powązek jedni mówią, że dwa inni, że trzy miliony warszawiaków. Trudno dociec, bo za częstych epidemii w mieście grzebano ich masowo, tysiącami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lwów, Wilno, Monte Cassino. Nekropolie ważne dla polskiej historii

Ostatnia aktualizacja: 30.10.2017 20:50
W audycji Historia na Dziś – w przededniu Wszystkich Świętych – o znajdujących się poza Polską nekropoliach, na których spoczywają nasi rodacy, zasłużeni dla kraju, w Polskim Radiu 24 mówił dr hab. Patryk Pleskot z Instytutu Pamięci Narodowej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Polskie cmentarze na obczyźnie

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 05:50
Pierwsze dwa dni listopada to czas szczególny w polskiej kulturze. Polacy masowo ruszą na cmentarze, by odwiedzać groby bliskich - nie tylko w Polsce, ale też i na świecie. Wiele nekropolii, na których pochowani są nasi rodacy, znajduje się poza granicami kraju.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tu leżą słynni Polacy. Najważniejsze polskie nekropolie

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 05:57
Leżą na nich doczesne szczątki koronowanych głów i przywódców narodu, najwybitniejszych artystów i polityków. Najsłynniejsze rodzime cmentarze są nie tylko miejscem pochówku, ale też niezwykłym pomnikiem polskiej historii i świadectwem naszej tożsamości. 
rozwiń zwiń