Historia

Teodor Axentowicz. Admirator pięknych kobiet i ormiańskiej kultury

Ostatnia aktualizacja: 13.05.2023 05:40
- Ciekawa mieszanina paryżanina z Ormianinem. Ten wysoki pan z wielkim garbatym nosem miał wszystko czarne z wyjątkiem skóry: czarną brodę, oczy, brwi, czarny kapelusz z olbrzymim rondem, no i przepisową czarną pelerynę. W Zakopanem porzucał ją na rzecz serdaka – tak opisywała artystę młodopolskiego Teodora Axentowicza Magdalena Samozwaniec na antenie Polskiego Radia. 
Autoportret z paletą z 1898
"Autoportret z paletą" z 1898Foto: Teodor Axentowicz/Muzeum Narodowe w Warszawie/dp

Teodor Axentowicz urodził się 13 maja 1859 roku. Był malarzem, grafikiem, rysownikiem, a także jednym z czołowych twórców sztuki młodopolskiej.

Zawodowy kopista

Pochodził ze szlacheckiej rodziny polskich Ormian herbu Gryf. Jego ojciec był austriackim urzędnikiem, a matka wywodziła się z Węgier.

W latach 1879-1882 przyszły malarz studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, a kolejne trzy lata dokształcał się w Paryżu. We Francji zarabiał, ilustrując czasopisma "Le Monde Illustré", "Figaro" oraz "L'Illustration". Zajmował się również kopiowaniem obrazów znanych malarzy - między innymi Tycjana i Sandro Botticellego.

Axentowicz utrzymywał stałe kontakty z polskimi intelektualistami przebywającymi na emigracji w Paryżu – bywał w siedzibie stronnictwa Hôtel Lambert, domu najstarszego syna Adama Mickiewicza Władysława, a także w pracowni innego artysty, Józefa Chełmońskiego. Niektórych swoich przyjaciół - między innymi księcia Władysława Czartoryskiego, Cypriana Godebskiego czy Wiktora Osławskiego – uwiecznił zresztą na płótnie.

Portret Wiktora Osławskiego
Portret Wiktora Osławskiego

W latach 90. XIX wieku Axentowicz wielokrotnie podróżował do Rzymu i Londynu. W Królestwie Wielkiej Brytanii pracował jako portrecista. Tam też poznał Izę z Giełgudów, którą poślubił 12 lutego 1893 roku.

- Żona Axentowicza była bardzo przystojną kobietą i również silną brunetką. Wszystkie ich dzieci, których mieli mnóstwo, bo aż ośmioro, też były czarne jak kruki, a oczy miały niby węgielki – mówiła Magdalena Samozwaniec na antenie Polskiego Radia. 

Posłuchaj
04:00 malarze niezapomnianej pamięci___9425_tr_0-0_10187551ace68bdb[00].mp3 Teodora Axentowicza wspomina pisarka Magdalena Samozwaniec. Audycja "Malarze niezapomnianej pamięci" z cyklu "Proszę mówić, słuchamy". (PR, 07.02.1959)

Nie tylko artysta, lecz także pedagog 

Od 1895 roku artysta wraz z rodziną mieszkał w Krakowie. Tam został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych – stanowisko to piastował do lat 30. XX wieku. Axentowicz był też twórcą szkoły malarstwa dla kobiet, którą otworzył w 1897 roku, a także jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". W 1910 malarz został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Za swoje zasługi na polu sztuki Axentowicz otrzymał w 1923 roku Krzyż Komandorski Odrodzonej Polski I klasy, a w 1936 roku Krzyż Komandorski z Gwiazdą i Wielką Wstęgą Orderu Odrodzonej Polski.

Malarz zmarł 26 sierpnia 1938 roku w Krakowie i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Rakowickim. W 2011 roku – w dniu 160. urodzin Axentowicza – Sejm Rzeczpospolitej Polskiej upamiętnił artystę, przyjmując uchwałę, w której podkreślono jego zasługi dla ojczyzny.

Chłopi, piękne damy i insurekcja kościuszkowska

W twórczości Axentowicza zdecydowanie dominują portrety, szczególnie te kobiecie. Początkowo tworzył głównie za pomocą farb akwarelowych i olejnych, później przerzucił się na kredki pastelowe. Bohaterkami jego obrazów były nie tylko eleganckie damy z wyższych sfer ("Portret Marii Pilatowej", "Młoda dama w salonie", "Portret Zofii Brzeskiej", "Portret Pani P", "Dziewczyna z perłami" i wiele innych), lecz także chłopki. Malował je w ich tradycyjnych strojach ("Góralka" z 1890 roku i "Rusinka" z 1895), gdy wykonywały swoje codzienne obowiązki ("Dziewczyna huculska", "Gęsiarka" z 1883 roku), uczestniczyły w religijnych ceremoniach ("Hucułka ze świecą" z 1893 roku, "W drodze na święto Jordanu", "Po wyjściu z cerkwi" i "Na Gromniczną"), a także gdy brały udział w lokalnych świętach i zabawach ("Kołomyjka" 1895).

Artystę niezmiernie inspirowała także natura. Wielu bohaterów swoich obrazów umieszczał na plażach, zaśnieżonych pagórkach czy wśród wiosennych krajobrazów.

"Kołomyjka" Teodora Axentowicza. Obraz przedstawia chłopów tańczących kołomyjkę - taniec szczególnie popularny na terenach ukraińskich, mołdawskich i rumuńskich
"Kołomyjka" Teodora Axentowicza. Obraz przedstawia chłopów tańczących kołomyjkę - taniec szczególnie popularny na terenach ukraińskich, mołdawskich i rumuńskich

W 1894 roku Axentowicz pomagał Wojciechowi Kossakowi i Janowi Styce w pracach nad "Panoramą Racławicką". Ten olbrzymi obraz – płótno, które wykorzystano do jego stworzenia, liczy ponad 120 metrów – przedstawia bitwę pod Racławicami rozegraną podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. W latach 1911-1912 malarz pracował nad "Poselstwem polskim u Henryka Walezego".

Axentowicza żywo interesowała historia i kultura Ormian, co zaowocowało takimi dziełami, jak "Chrzest Armenii" (1900), szkicami "Ormianie u króla Jana Kazimierza" (1912, 1919) i "Ormianie w Polsce" (lata 30.). Był nawet członkiem Towarzystwa Ormiańskiego "Haiasdan" zajmującego się promowaniem ormiańskiej spuścizny.

Artysta prócz malarstwa projektował także grafiki. Tworzył plakaty promujące wydarzenia swojego Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka".

jb

Bibliografia:

1. Małgorzata Paluch-Cybulska, Teodor Axentowicz - twórca Młodej Polski, http://muzhp.pl/pl/c/2250/teodor-axentowicz-tworca-mlodej-polski. 

2. Irena Kossowska, Teodor Axentowicz, https://culture.pl/pl/tworca/teodor-axentowicz. 

Czytaj także

Józef Chełmoński. Mistrz polskiego pejzażu

Ostatnia aktualizacja: 07.11.2023 05:40
7 listopada 1849 roku urodził się najważniejszy przedstawiciel polskiego realizmu w malarstwie - Józef Chełmoński. Przez całe życie inspirował go głównie rodzimy krajobraz i sceny z życia chłopów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Brandt. Malarz chwały Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 12.06.2023 05:50
Brandt odtwarzał pieczołowicie świat, który w jego czasach istniał już tylko w zbiorowej wyobraźni mieszkańców dawnego polsko-litewskiego mocarstwa. – Tak, jak Sienkiewicz pisał, tak Brandt malował ku pokrzepieniu serc – oceniała prawnuczka artysty na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Janosik, góry i kawałek drewna, czyli twórczość Władysława Skoczylasa

Ostatnia aktualizacja: 08.04.2023 05:46
8 kwietnia 1934 roku w Warszawie zmarł Władysław Skoczylas. Był jednym z najważniejszych artystów dwudziestolecia międzywojennego w Polsce.  
rozwiń zwiń