Dla zbadania i osądzenia niemieckich nazistowskich zbrodni popełnionych na Majdanku powołano polsko-radziecką komisję, która zabezpieczyła materiały dowodowe i postawiła w stan oskarżenia sześciu oprawców zatrzymanych podczas wyparcia Niemców z Lublina. 2 grudnia 1944 roku wyrokiem śmierci dla pięciu esesmanów zakończył się pierwszy proces załogi Majdanka. Szósty popełnił samobójstwo trzy dni wcześniej. Wyroki śmierci wykonano publicznie.
Dalsze procesy miały miejsce w pierwszych latach po wojnie. Z 1037 znanych z nazwiska funkcjonariuszy SS na Majdanku, tylko 170 poniosło odpowiedzialność karną.
Jesienią 1944 roku na terenie dawnego obozu powstało Państwowe Muzeum Majdanka. Było pierwszą tego typu instytucją na świecie. Muzeum gromadzi eksponaty, prowadzi archiwum i badania naukowe. Odbywają się tam lekcje muzealne, spotkania z byłymi więźniami, odczyty i projekcje filmów. Corocznie we wrześniu są organizowane Dni Majdanka.
Jan Karski - zobacz serwis specjalny
Początek obozu
Budowę obozu koncentracyjnego na Majdanku Niemcy rozpoczęli 27 lipca 1941 roku. Obóz koncentracyjny w Lublinie, zwany potocznie Majdankiem, był drugim co do wielkości, po Auschwitz, nazistowskim obozem zagłady w Europie. Posiadał on sześć podobozów: w Bliżynie, Budzyniu, Lublinie, Puławach, Radomiu i Warszawie.
Pierwszymi więźniami byli jeńcy radzieccy, potem kierowano tam transporty jeńców cywilnych, początkowo z terenów Lubelszczyzny, później z innych województw, a także różnych krajów okupowanej Europy. Trafiali tam ludzie z łapanek, przesiedleń i pacyfikacji. Od wiosny 1942 roku obóz stał się ośrodkiem zagłady Żydów.
German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny
Miejsce masowej zagłady
Na terenie obozu w Majdanku znajdowało się krematorium i 7 komór gazowych, gdzie mordowano więźniów cyklonem B i tlenkiem węgla.
Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania obozu przeszło przez niego od 300 do 360 tysięcy więźniów 30 narodowości. Wśród osadzonych najwięcej było Żydów i Polaków. Liczbę pomordowanych w Majdanku dotychczas oceniano na 230-300 tysięcy, z czego 100 tysięcy stanowili Żydzi. Ostatnie badania wskazują jednak, że ofiar mogło być mniej. Według ustaleń Tomasza Kranza dyrektora Państwowego Muzeum na Majdanku, zostało tam zamordowanych około 80 tysięcy, z czego 59 tysięcy stanowili Żydzi.
Pierwszej masowej egzekucji na Majdanku dokonano w grudniu 1941 roku. Rozstrzelano wówczas 2 tysiące jeńców radzieckich. W czerwcu 1942 roku uruchomiono pierwsze krematorium. Pierwszy transport mieszkańców z "aryjskiej" strony Warszawy trafił do Majdanka w styczniu 1943 roku. W czerwcu tego samego roku znaleźli się tu mieszkańcy warszawskiego i białostockiego getta oraz ofiary pacyfikacji Zamojszczyzny.
Akcja Erntefest
3 listopada 1943 roku w obozie na Majdanku miała miejsce największa masowa egzekucja tzw. krwawa środa, w ramach akcji eksterminacyjnej Erntefest (Dożynki). Hitlerowcy rozstrzelali wtedy ponad 18 tysięcy Żydów, więźniów Majdanka i obozów pracy na terenie Lublina.
Likwidacja obozu
Likwidację obozu na Majdanku hitlerowcy rozpoczęli już w kwietniu 1944 roku.
- Niemcy bali się, kiedy front wschodni zbliżał się do Bugu, zaczęli wtedy rozbierać baraki i demontować różne urządzenia, ale krematorium ciągle dymiło. Jeszcze 20 i 21 lipca 1944 roku, kiedy słychać już było radzieckie samoloty, zwozili z Zamku w Lublinie więźniów do likwidacji – wspomina jeden z ocalonych więźniów obozu na Majdanku.
18:30 zerwane druty - majdanek___12686.mp3 Zerwane druty - Majdanek. Historia obozu koncentracyjnego na Majdanku, jego wyzwolenie i likwidacja. (PR, 6.03.1975 )
22 lipca, kiedy wojska radzieckie już zbliżały się do Lublina hitlerowcy przystąpili do ostatecznej likwidacji obozu. Ponad 1 tys. więźniów zostało wtedy wyprowadzonych do obozu Auschwitz-Birkenau. Tych słabszych, którzy nie mieli siły iść, rozstrzeliwano po drodze.
Tego samego dnia w południe wywołano więźniów na apel, po którym zapędzono ich z powrotem do bloków. - Nie wolno nam było wychodzić z bloku, ale patrzyliśmy przez okno. Paliło się krematorium i Niemcy palili papiery. Tak zacierali ślady – mówi świadek zdarzenia.
Gdzieś około godz. 18.00 miał miejsce nalot, po którym została wycofana cała niemiecka straż obozowa, a więźniowie zostali sami. – Strach było wyjść, dopiero w nocy zbadaliśmy, że naprawdę nikogo nie ma, że Niemcy uciekli – relacjonuje jeden z więźniów.
Tragiczna historia lubelskiego obozu koncentracyjnego dobiegła końca 23 lipca 1944 roku, po wkroczeniu do Lublina Armii Czerwonej. W obozie znajdowało się wtedy jeszcze ok. 1000 więźniów, którymi zajął się lubelski PCK.
Sierpień 1944 – żołnierze radzieccy w oswobodzonym Majdanku. Fot. Wikipedia/domena publiczna
Niestety koszmar tego miejsca nie skończył się jeszcze wtedy. Rosjanie wykorzystali teren i infrastrukturę hitlerowską, by na Majdanku utworzyć obóz filtracyjny NKWD dla żołnierzy AK i NSZ. Więziono tam oficerów i podoficerów, później przetransportowanych do obozów w ZSRR.
mk/im