Historia

Stefan Czarniecki. Kontrowersyjny bohater "Mazurka Dąbrowskiego"

Ostatnia aktualizacja: 14.12.2023 05:45
14 grudnia 1658 roku kawaleria polska pod wodzą Stefana Czarnieckiego przeprawiła się przez cieśninę morską w Danii. Wydarzenie to, opisane przez Jana Chryzostoma Paska, zostało uwiecznione przez Józefa Wybickiego w "Mazurku Dąbrowskiego".
Czarniecki pod Koldyngą. Obraz Józefa Brandta z 1870 roku
Czarniecki pod Koldyngą. Obraz Józefa Brandta z 1870 rokuFoto: Wikipedia/domena publiczna

Stefan Czarniecki był postacią niezwykle kontrowersyjną. Wybitny dowódca jazdy, a jednocześnie niewykształcony i brutalny człowiek.

- W momencie, gdy Wybicki tworzył hymn, legenda Czarnieckiego narastała. Narastała dlatego, że dokonywano pewnego utożsamienia klęsk, jakie spadały na Rzeczpospolitą końca XVIII wieku z tym, co było w połowie wieku XVII. Na tle tych niepowodzeń Czarniecki rysował się jako zwycięski wódz, który ani na moment nie poddał się zwątpieniu – tłumaczył historyk, profesor Henryk Wisner w rozmowie z Andrzejem Sową, nadanej w 2001 roku. 


Posłuchaj
14:48 czarniecki w danii___1106_01_iv_tr_0-0_10329060648a09df[00].mp3 Audycja poświęcona postaci Stefana Czarnieckiego. Legenda narodowego bohatera, a wojenna XVII-wieczna rzeczywistość w trakcie wyprawy Czarnieckiego do Danii - z prof. Henrykiem Wisnerem rozmawia Andrzej Sowa. (PR, 14.03.2001)

 

To kwalifikowało go do wprowadzenia do panteonu narodowego. O tym, że grabił kościoły, nie płacił żołdu i mordował jeńców wtedy nie pamiętano. Jeśli postawa Czarnieckiego jako rycerza bez skazy jest mitem, to takim szczególnym mitem jest jego wyprawa do Danii.

Wyprawa duńska

W XVI wieku Szwedzi wyzwolili się spod panowania duńskiego. Duńczycy, nie mogąc się z tym faktem pogodzić, podejmowali kilka prób, by ponownie przejąć kontrolę nad Skandynawią. Wszystkie kończyły się dla nich tragicznie. W dobie potopu podjęli kolejną, wykorzystując zaangażowanie Szwedów w wojnę na terenie Polski.

Wtedy to powstał plan wspólnego działania Danii, Rzeczpospolitej oraz elektora branderburskiego, a zarazem księcia Prus Fryderyka Wilhelma. Jesienią 1658 roku, gdy ówczesna stolica Danii - Roskilde była oblegana przez Szwedów, z odsieczą ruszył polski hetman. Wojska Stefana Czarnieckiego, które przybyły na teren Półwyspu Jutlandzkiego liczyły ok. 5 tysięcy ludzi. Była to wyprawa dywersyjna, składająca się wyłącznie z jazdy konnej. Kampania duńska polegała na nieustannych oblężeniach z jednej strony i drobnych starciach oraz podjazdach z drugiej.

"Jak Czarniecki do Poznania"

Pomimo skromnej liczebności, wojska Stefana Czarnieckiego odnosiły sukcesy. Przy przeprawie na wyspę Alsen i zdobyciu twierdzy Koldyng Polacy wykazali się wielkim hartem ducha. Wydarzenia te przeszły do historii. W sposób wyidealizowany opisał je w swym pamiętniku uczestnik wyprawy, Jan Chryzostom Pasek.

Hymn Polski - zobacz serwis historyczny

Do legendy przeszło stwierdzenie: "Dla ojczyzny ratowania puścił się przez morze". Z pamiętnika Paska wyglądałoby jakby Polacy zimą przepłynęli cieśninę. W rzeczywistości Polacy płynęli łodziami, a w lodowatej wodzie konie były ciągnięte – zaznaczał prof. Wisner.

Jednak to niespodziewane przekroczenie cieśniny i determinacja w walce o twierdzę były nielicznymi plusami wyprawy duńskiej.

Od początku kampanii stosunki między dywizją Czarnieckiego a pozostałymi sojusznikami układały się źle. Na półwyspie Jutlandzkim Duńczycy jako najeźdźców traktowali Polaków, a nie Szwedów. Nie ulega wątpliwości, że ludność miejscowa miała powody by żywić wrogie zamiary. Oddziały dowodzone przez Czarnieckiego zasłynęły rabunkiem, gwałtami i paleniem wsi.

- W tym aspekcie wyprawa miała dwa oblicza. Dopóki oddziały szły przez ziemie branderburskie, Czarniecki trzymał je żelazną ręką. W momencie, kiedy wkroczono do Danii żołnierze uznali, że są w kraju nieprzyjacielskim. Potraktowali Duńczyków jak wrogów – tłumaczył prof. Henryk Wisner.

Poza sukcesami militarnymi, nic dobrego o wyprawie skandynawskiej Czarnieckiego powiedzieć nie można. Była to wstydliwa karta w naszych dziejach, ale to ją uwiecznił w hymnie Józef Wybicki.

Po powrocie do Polski Stefan Czarniecki zasłynął zwycięstwami na wschodzie. Były to zwycięstwa tak przekonujące, że grzechy z przeszłości szybko mu zapomniano.

mjm/im

Czytaj także

Stefan Czarniecki. Jeden z dwóch Polaków uwiecznionych w hymnie

Ostatnia aktualizacja: 16.02.2024 05:45
16 lutego 1665 roku zmarł Stefan Czarniecki, hetman polny koronny, wojewoda ruski, kijowski. W czasie potopu szwedzkiego wsławił się odważnymi działaniami przeciw wojskom króla Szwecji Karola X Gustawa. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Mazurek Dąbrowskiego" - utwór, który przeszedł do historii

Ostatnia aktualizacja: 20.07.2023 05:52
20 lipca 1797 roku po raz pierwszy publicznie zaśpiewana została "Pieśń Legionów Polskich". Utwór napisany przez Józefa Wybickiego w lipcu 1797 roku podczas pobytu polskich żołnierzy we włoskim Reggio Emilia, który na cześć gen. Jana Henryka Dąbrowskiego nazwano "Mazurkiem Dąbrowskiego".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Potop szwedzki powstrzymała Jasna Góra

Ostatnia aktualizacja: 26.12.2023 05:40
- Ogromną rolę w odpieraniu wroga, nie tylko militarną, ale również moralną, odegrał klasztor na Jasnej Górze z jego przeorem Augustynem Kordeckim, paulinami i innymi obrońcami twierdzy - mówiła w Polskim Radiu prof. historii Teresa Chynczewska-Hennel.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Cudnowem, czyli zwycięstwo nad Moskalami

Ostatnia aktualizacja: 04.11.2023 05:35
Wyczerpana buntem Chmielnickiego i potopem szwedzkim Rzeczpospolita musiała przeciwstawiać się także Rosji. Wojna nie była pasmem porażek. Dzięki zdolnym dowódcom udawało się odnosić spektakularne zwycięstwa nad Moskalami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rozejm w Dywilinie. Rzeczpospolita największa w swoich dziejach

Ostatnia aktualizacja: 11.12.2023 05:40
Na mocy podpisanego 11 grudnia 1618 roku rozejmu państwo polsko-litewskie osiągnęło największe w swoich dziejach terytorium. Zygmunt III Waza stał się królem kraju, którego powierzchnia wynosiła blisko milion kilometrów kwadratowych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Unia hadziacka i marzenia o stworzeniu Rzeczpospolitej Trojga Narodów

Ostatnia aktualizacja: 16.09.2023 05:40
16 września 1658 zostało zawarte porozumienie pomiędzy Rzeczpospolitą Obojga Narodów a hetmanem kozackim Iwanem Wyhowski zakładało powołanie do życia nowego państwa składającego się z Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego i kozackiego Księstwa Ruskiego. Planów tych nigdy nie udało się jednak zrealizować.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nie taki Szwed straszny, czyli bitwa pod Warką

Ostatnia aktualizacja: 07.04.2023 05:45
Polska jazda ścigała armię nieprzyjaciela przez trzy dni. Przybyła 170 kilometrów, by w otwartej bitwie rozgromić niezwyciężonych dotąd Szwedów. Wiktoria z kwietnia 1656 roku wpłynęła na przebieg "potopu". 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa nad Żółtymi Wodami - początek kryzysu Rzeczypospolitej

Ostatnia aktualizacja: 29.04.2023 05:50
Wiosną 1648 roku hetman Mikołaj Potocki zlekceważył powstańców kozackich. Zapłacił za to całkowitym zniszczeniem podległej mu armii, śmiercią syna i własną niewolą.
rozwiń zwiń