Historia

137. urodziny Karola Stryjeńskiego. Miłośnika Zakopanego i męża słynnej Zofii

Ostatnia aktualizacja: 19.01.2024 05:40
Karol Stryjeński urodził się 19 stycznia 1887 roku. Był dydaktykiem, przedstawicielem polskiej sztuki dekoracyjnej, a także utalentowanym architektem, autorem między innymi projektu Wielkiej Krokwi. Zapamiętany został jednak przede wszystkim dzięki swojej burzliwej relacji z żoną, znaną malarką Zofią Stryjeńską. 
Karol Stryjeński w 1932 roku
Karol Stryjeński w 1932 roku Foto: NAC/Domena publiczna

Meble, kilimy i Zofia Lubańska

Karol Stryjeński pochodził ze znanej i szanowanej w Krakowie rodziny. Jego matką była Maria z Bobrowskich, ojcem natomiast architekt Tadeusz Stryjeński, autor projektów wielu miejscowych budynków, w tym między innymi gmachu Fundacji Lubomirskich (obecnie jest to siedziba Uniwersytetu Ekonomicznego) i Muzeum Przemysłu Artystycznego. Miał młodszego brata Władysława - lekarza i jednego z prekursorów w dziedzinie higieny zdrowia psychicznego. 

Młodego Stryjeńskiego również cechowała niezwykła ambicja. Uzyskawszy w 1905 roku maturę, podjął studia architektoniczne na politechnice w szwajcarskim Zurychu. Po ukończeniu nauki, kolejne miesiące spędził pracując w firmie ojca. I chociaż jego umiejętności zaczynały być już doceniane (w 1912 roku Stryjeńscy otrzymali pierwszą nagrodę w konkursie na projekt mieszkań robotniczych w Krakowie), młody architekt porzucił dotychczasowe zajęcie. Wkrótce potem związał się ze środowiskiem miejscowej inteligencji i cyganerii i dołączył do nowo powstałych Warsztatów Krakowskich.

Organizacja zajmowała się promowaniem rodzimych produktów rzemieślniczych poprzez nadanie im wysokich walorów artystycznych. Jej członkowie, do których należeli m.in. malarze Karol Homolacs i Józef Czajkowski, wykorzystywali jedynie materiały, narzędzia i metody produkcji bliskie wytwórczości ludowej. Stryjeński skupił się na stolarce, projektował też meble, kilimy i zabawki, a także uprawiał grafikę – najbardziej upodobał sobie drzeworyty. To właśnie w jednej z należących do organizacji pracowni spotkał w 1916 roku obiecującą malarkę Zofię Lubańską, która kilka miesięcy później została jego żoną. 



Zofia Stryjeńska na zdjęciu z okresu międzywojennego. Źródło: NAC/Domena publiczna Zofia Stryjeńska na zdjęciu z okresu międzywojennego. Źródło: NAC/Domena publiczna

Jak mówiła pisarka Anna Dziewit-Meller na antenie Polskiego Radia, małżeństwo Stryjeńskich nie należało do udanych. Artystka często wpadała w złość i zazdrosna (zresztą nie bez powodu), nierzadko urządzała mężowi awantury, podczas których potrafiła na przykład pociąć nożyczkami wszystkie ubrania architekta. On nie pozostawał jej zresztą dłużny - aby pozbawić malarkę praw do opieki nad dziećmi (para doczekała się córki Magdaleny i bliźniąt: Jana i Jacka), dwa razy siłą zamykał ją w szpitalach psychiatrycznych. I chociaż wielokrotnie się rozstawali, ich małżeństwo ostatecznie zakończyło się rozwodem w 1927 roku. 

Posłuchaj
03:21 stryjeński.mp3 Dziennikarka i pisarka Anna Dziewit-Meller mówi o związku malarki Zofii Stryjeńskiej z Karolem Stryjeńskim. Fragment audycji Anny Hardej "Klucz Kulturowy". (PR, 14.10.2017) 

"Murowaniec" i "Wielka Krokiew"

Przez większą część lat 20. XX wieku Stryjeński był związany z Zakopanem. Jego miłość do tego miasta zaczęła się w 1922 roku, gdy wygrał rządowy konkurs na plan regulacji, czyli zagospodarowania przestrzennego miasta. Projekt architekta był ambitny i bardzo oryginalny: zakładał przekształcenie Zakopanego w nowoczesne uzdrowisko, którego zabudowa z jednej strony byłaby przystosowana do wypoczynku i uprawiania sportu, a z drugiej eksponowałaby tradycyjną architekturę podhalańską. I chociaż zamysł Stryjeńskiego nigdy nie został w pełni zrealizowany, jego wygrana przyczyniła się do powołania go wkrótce potem na stanowisko dyrektora miejscowej Szkoły Przemysłu Drzewnego. 

Funkcję te pełnił przez kolejne pięć lat, w tym krótkim czasie udało mu się jednak rozbudować placówkę i zreformować do tej pory obowiązujący w niej system nauczania. Przede wszystkim postawił na indywidualne rozwijanie umiejętności uczniów (do grona których należeli na przykład rzeźbiarze Antoni Kenar i Marian Wnuk), którzy dzięki niemu zaczęli również poznawać najnowsze nurty w sztuce - m.in. futuryzm, kubizm.  

Mauzoleum Jana Kasprowicza w Zakopanem na przedwojennym zdjęciu. Źródło: NAC/Domena publiczna
Mauzoleum Jana Kasprowicza w Zakopanem na przedwojennym zdjęciu. Źródło: NAC/Domena publiczna

Stryjeński pozostawił po sobie w Zakopanem również wiele budowli. Przede wszystkim należy wspomnieć o najsłynniejszej skoczni narciarskiej, nazwanej później "Wielką Krokwią". Plan jej budowy powstał w 1922 roku. Pracami kierował specjalnie w tym celu powołana przez architekta spółka "Park Sportowy", na której czele stał taternik ks. Jan Humpola. Uroczyste otwarcie obiektu odbyło się pod koniec marca 1925 roku. Stryjeński zaprojektował też mauzoleom Jana Kasprowicza na Harendzie (Zakopane), wnętrza "Murowańca" znajdującego się na Hali Gąsienicowej, a także nieistniejące już schronisko w Dolinie Pięciu Stawów.

Ostatnie lata życia architekt spędził w Warszawie. Początkowo wykładał w Szkole Sztuk Pięknych, a następnie objął funkcję dyrektora nowo powstałego Instytutu Propagandy Sztuki, promującego polską sztukę nowoczesną. Karol Stryjeński zmarł 21 grudnia 1932 roku i został pochowany na cmentarzu na Pęksowym Bzyzku w Zakopanem.

jb

Czytaj także

Tytus Chałubiński. Darował Polakom Tatry

Ostatnia aktualizacja: 29.12.2023 05:45
– Doskonale pamiętam, jak Sabała powiedział do mnie: "Pan profesor to nieziemski człek. Nogami on tu, ale serce jego w niebie" – wspominała pasierbica Chałubińskiego, Elżbieta Bończa-Tomaszewska. Tytus Chałubiński, nazywany królem Tatr, urodził się 29 grudnia 1820 roku. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bohdan Pniewski. Architekt warszawskich gmachów

Ostatnia aktualizacja: 26.08.2023 05:38
Twórca wielu warszawskich gmachów użyteczności publicznej. Najciekawsze jego projekty powstały przed wojną. Niestety w wiele jego późniejszych projektów ingerowała władza oczekująca od niego estetyki socrealistycznej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Janosik, góry i kawałek drewna, czyli twórczość Władysława Skoczylasa

Ostatnia aktualizacja: 08.04.2023 05:46
8 kwietnia 1934 roku w Warszawie zmarł Władysław Skoczylas. Był jednym z najważniejszych artystów dwudziestolecia międzywojennego w Polsce.  
rozwiń zwiń
Czytaj także

Antoni Dygat - wspaniały architekt dwudziestolecia międzywojennego

Ostatnia aktualizacja: 10.07.2021 05:30
72 lata temu, 10 lipca 1949 roku, zmarł na emigracji, w brazylijskim São Paulo, znany i ceniony architekt Antoni Leopold Dygat. Wielu kojarzy go również z jego dziećmi, którymi byli znany pisarz Stanisław Dygat oraz Danuta Lutosławska, żona wybitnego kompozytora Witolda Lutosławskiego. Myliłby się jednak ten, kto w dzieciach upatrywałby źródła sławy Antoniego Dygata.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Szkiełko, mydło i kawałek drutu. Ekscentryczna twórczość Władysława Hasiora

Ostatnia aktualizacja: 14.07.2023 05:41
Władysław Hasior zmarł 14 lipca 1999 roku. Był artystą oryginalnym, nowoczesnym, który nie bał się w swoich pracach wykorzystywać niekonwencjonalnych materiałów. Ta innowacyjność i kreatywność sprawiły, że jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych polskich artystów na świecie. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Gierkówka. Bubel na zamówienie pierwszego sekretarza

Ostatnia aktualizacja: 11.10.2023 05:40
47 lat temu Edward Gierek, Piotr Jaroszewicz i Wojciech Jaruzelski dokonali otwarcia świeżo ukończonej drogi Warszawa-Katowice, potocznie zwanej "gierkówką". Oficjalnie odtrąbiono wielki PRL-owski sukces, choć właściwie wszyscy byli świadomi, że słowo "sukces" niezupełnie pasowało.
rozwiń zwiń