Jan Karpiński. Opiekun żubrów i Białowieskiego Parku Narodowego

136 lat temu urodził się w Piotrkowie Trybunalskim wybitny leśnik i etnolog Jan Jerzy Karpiński, orędownik zachowania w jak najlepszym stanie Puszczy Białowieskiej. W historii najpiękniejszego polskiego lasu zapisał się działaniami ratującymi naturalny drzewostan. Był też opiekunem zwierząt, wierząc, że są nierozerwalną częścią ekosystemu puszczy. Stąd ratunek dla żubra był jednym z głównych priorytetów Karpińskiego.

Żubry w Puszczy Białowieskiej

Foto: PAP/Maciej Musiał

Warto też wiedzieć, że oprócz tych niewątpliwych osiągnięć był także dziennikarzem i pisarzem, a ilustracje do wielu książek, nawet tych dla dzieci i młodzieży, wykonywał osobiście. Dla wielu jego postać już zawsze kojarzyć się będzie z Puszczą Białowieska, w której rośnie jeden z jej największych dębów - Dąb prof. Karpińskiego. Do tych zdobyczy znanego naukowca zaliczyć trzeba wydawnictwa popularno-naukowe, m.in. "Dzieci Słońca i dzieci mroku" oraz opracowania "Puszcza Białowieska".

W trosce o Puszczę Białowieską

Młody Karpiński, po skończeniu gimnazjum w Kałudze (obecnie Rosja), ok. 150 kilometrów na południowy zachód od Moskwy, rozpoczął studia w Katedrze Entomologii Instytutu Leśnego. Podczas tych studiów ożenił się z Anną z Domaszwiczów. Po skończeniu studiów w 1919 roku, uciekając nielegalnie do Finlandii, młode małżeństwo wraca stamtąd do Polski, do Piotrkowa Trybunalskiego.

Okres po powrocie do ojczyzny ciekawie opisuje Encyklopedia Puszczy Białowieskiej: "Dyplom J.J. Karpiński nostryfikował w grudniu 1925 roku w SGGW w Warszawie. W 1919 roku podjął pracę w administracji lasów państwowych. Najpierw pracował na stanowisku młodszego referendarza w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Publicznych, później jako leśniczy i nadleśniczy w Zakrzewie k. Kłobucka. Był też jednocześnie zastępcą kierownika oraz nauczycielem zoologii i ochrony lasu w Państwowej Szkole dla Leśniczych w Zagórzu".

Na jesieni 1928 roku zdarzyły się fakty będące niezwykle ważnymi dla Białowieży i przyszłości tej polskiej części puszczy. To właśnie wtedy rodzina przeniosła się i zamieszkała w Krzyżach. Wtedy też przyszłość Parku Narodowego nabrała właściwego kształtu. Jak podaje Piotr Bajko, jeden z encyklopedystów białowieskich, bez wizji Karpińskiego przyszłość tego rezerwatu byłaby niewiadoma. "29 stycznia 1929 roku J.J. Karpiński został powołany przez Ministra Rolnictwa na stanowisko nadleśniczego Nadleśnictwa Rezerwat (...) Karpiński okazał się godnym kontynuatorem linii wytyczonej przez swego poprzednika. W jego życiu rozpoczął się prawdziwy złoty okres, który przyniósł piękne owoce w różnych dziedzinach. Dzięki usilnym staraniom Karpińskiego, Nadleśnictwo Rezerwat w 1932 roku zostało przemianowane w Park Narodowy w Białowieży".

Co istotne, to właśnie Karpiński przeprowadził pierwszą tak kompleksową inwentaryzację przyrodniczo-leśną Parku Narodowego w Białowieży.

Opieka nad rezerwatem

Działania jego były bardo dobrze przemyślane i zakrojone na szeroką skalę. Nie ograniczał się jedynie do dbania o zasób leśny - wiedział, że dla właściwego dobrostanu Puszczy należy zadbać o wiele innych działań: zorganizował opiekę naukową dla Parku - bibliotekę, laboratorium, także to wspomagające hodowlę zwierząt chronionych, określił zasady i działania łowieckie, zadbał o Muzeum Przyrodniczo Leśne. Od początku swoich rządów w Parku kierował także Szkołą dla Leśniczych w Białowieży. Wysiłek dla zachowania tego miejsca i odpowiedniej ochrony jego znaczenia w 1935 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela gminy Białowieża.

Posłuchaj

30:38 Eureka 7.08.2016 Puszcza Białowieska Puszcza Białowieska pod naukową lupą. (PR, 2016)

 

Okres ten opisuje także Encyklopedia: "Prowadził również prace nad restytucją żubra, niedźwiedzia, tarpana i łosia na terenie Puszczy Białowieskiej. Kierował Państwową Szkołą dla Leśniczych, która funkcjonowała przy Parku w latach 1929-36. Zainicjował i rozwinął na terenie Puszczy ruch turystyczny i jego bazę, udzielał się jako przewodnik. Stworzył przy Parku placówką wyrobów przemysłu ludowego. Dzięki jego inicjatywie powstało w Białowieży nowe muzeum przyrodniczo-leśne, w którym znalazły pomieszczenia zbiory zoologiczne, botaniczne i bartnicze. Dbał też o powiększanie zbiorów biblioteki naukowej, tworzył laboratoria biologiczne do obsługi zwierząt chronionych".

"W końcu zrezygnował z Białowieży"

Okres wojny profesor spędził wraz z rodziną pod Kiejdanami na Litwie. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Białowieży i na nowo zaczął organizować pracę w Parku i powiązane z nią działania naukowe,  między innymi poznanie wszystkich odmian kornika i wpływu tego szkodnika na drzewostan Puszczy. W 1951 roku władze państwowe odwołały profesora z jego funkcji w Białowieży. Zdarzenie to tak opisywała później jego córka, profesor Zofia Pokacka: "Mój Ojciec natrafiał na wiele przeszkód. Tak było i kosztowało Go to wiele zdrowia i dlatego w końcu zrezygnował z Białowieży, przeniósł się do Warszawy i zajął się w szerszym zakresie pisaniem książek. Może nie zmarłby przed emeryturą, gdyby miał lżejsze życie. Ale Ojciec, niestety, oprócz przyjaciół miał też wrogów, bo ludzie nie lubią słuchać i nie lubią (na ogół) dyscypliny, a Ojciec był wymagający (też w stosunku do siebie)".

Od tych wydarzeń profesor Karpiński poświęcił się pracy pisarskiej, dalszym pracom badawczym i uczestnictwu w wielu naukowych gremiach, także Polskiej Akademii Nauk. Wielokrotnie odznaczany nigdy nie wstąpił do partii. Zmarł w połowie listopada 1965 roku w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. Jak podaje encyklopedysta Piotr Bajko: "Na zakończenie warto podać ciekawostkę – prof. Karpiński posiadał naprawdę tylko jedno imię – Jan. Jerzego wymyślił sobie jako pseudonim literacki, który pozostał z nim już na zawsze".

PP