Kaligula urodził się 31 sierpnia 12 roku, jego ojcem był Germanik, a matką wnuczka Oktawiana Augusta Agrypina Starsza. Mały Gajusz Juliusz Cezar spędził dzieciństwo w obozach wojskowych nad Renem i w Antiochii. Już od najmłodszych lat ubierany był przez rodziców w wojskowe szaty oraz buciki wykonane na wzór butów żołnierskich. Stąd też wziął się przydomek Kaligula (Bucik) nadany mu przez żołnierzy jego ojca.
Kiedy przyszły cezar miał 19 lat zmarł jego ojciec, pozostawiając żonę i sześcioro dzieci. Od tego momentu nieszczęścia nie chciały opuścić tej rodziny. Po przeprowadzce do Rzymu matka została zesłana na wygnanie na Pandaterię, a dwóch starszych braci uwięziono. Po pewnym czasie wszyscy oni zmarli.
Kaligula zdołał przypodobać się ówczesnemu cesarzowi Tyberiuszowi, który zabrał go na swój dwór na Capri. Z czasem nadarzyła się okazja, by pozbyć się Tyberiusza i przejąć władzę. Kaligula podał mu truciznę, a gdy ta nie zadziałała dokończył dzieła, dusząc umierającego poduszką lub własnymi rękami. Świadka tego zdarzenia kazał ukrzyżować.
Wtedy jeszcze Kaligula cieszył się dużą popularnością, a Rzymianie nie ubolewali zbytnio nad śmiercią Tyberiusza, którego darzyli wprost nienawiścią. Chłopak zdobył też poparcie prefekta pretorianów Newiusza Sutoriusza Makrona i 18 marca 37 dwudziestoczteroletni Gajusz Juliusz Cezar Kaligula został prawowitym władcą Rzymu. Objął władzę ku ogólnemu zadowoleniu. W początkach swoich rządów utrzymywał dobre stosunki z senatem i przeprowadził wiele reform, m.in. wprowadził ulgi podatkowe i umorzył wszystkie trwające procesy.

Druga twarz Kaliguli
Po kilku miesiącach urzędowania cesarz przeszedł ciężką chorobę, która całkowicie go odmieniła. Wszystkich zaczął podejrzewać o spiski. Oskarżył o zdradę swego kuzyna, wnuka Tyberiusza – Gemellusa oraz byłego teścia Marka Juniusza Silanusa. Z obawy przed coraz większymi wpływami Makrona, zmusił prefekta pretorianów do samobójstwa.
Po śmierci swojej siostry Druzylli, Kaligula ogłosił żałobę państwową, zakazał śmiania się, zażywania kąpieli oraz ucztowania, nawet w gronie rodzinnym. Druzyllę uznano za bóstwo i wybito na jej cześć monety.
Cesarz planował wprowadzić monarchię absolutną. Ośmieszał tradycję rzymską, wprowadził do senatu konia i mianował go konsulem. Kaligula wydawał olbrzymie kwoty na rozrywki, organizował igrzyska, liczne uczty i imprezy publiczne. Budował wielkie okręty, wille oraz domy wiejskie. Na skutek polityki szalonego władcy w ciągu pół roku skarb państwa został kompletnie ogołocony.
Świadom coraz gorszej sytuacji finansowej państwa, Kaligula rozpoczął serię procesów o zdradę, konfiskował majątek skazanych na śmierć, co zwiększyło liczbę egzekucji. Niektórych obywateli zmuszał, aby ustanowili go swym spadkobiercą, a potem wysyłał im zatrute przysmaki.
Cesarz skazywał na śmierć z najbłahszych powodów albo w ogóle bez powodu. Nakazał zabicie swego brata Tyberiusza. Stryj cesarza Klaudiusz został oszczędzony podobno tylko dlatego, że uważano go za nieszkodliwego głupca, osobę, którą interesuje wyłącznie historia i kultura Etrusków.
Sytuacja w Rzymie stawała się coraz poważniejsza, z powodu zamknięcia spichlerzy w mieście panował głód. Zachowanie cesarza stawało się coraz bardziej nieobliczalne. Organizował zawody z udziałem chorych dzikich zwierząt i okaleczonych lub zniedołężniałych ludzi. Przestępcami kazał karmić lwy, twierdził bowiem, że są oni tańszą strawą niż mięso od rzeźnika.
Senatorów, których z jego rozkazu pozbawiano życia dyskretnie, wzywał przed swoje oblicze, a po pewnym czasie ogłaszał, że popełnili oni samobójstwo. Ludziom o wysokim statusie społecznym wypalano piętno i zamykano ich w klatkach jak dzikie zwierzęta.
Doszło do tego, że cesarz ogłosił się bogiem, kazał oddawać sobie stosowną dla boga cześć, budował dla siebie świątynie i zamawiał własne posągi.
Występki pomylonego władcy ukrócił spisek na jego życie. 24 stycznia 41, w wieku 28 lat cesarz Kaligula został zamordowany. Oficerowie jego gwardii, m.in. Kasjusz Cherea i Korneliusz Sabinus zadali mu około trzydzieści pchnięć noża. Życie straciła też jego żona Cezonia oraz córeczka.
mk

W ramach wspierania polskiej humanistyki Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej prowadziła w latach 2008-2010 nabory do wieloletniego programu stypendialnego "Międzynarodowe Projekty Doktoranckie". Adresatem tego programu były polskie instytucje naukowe współpracujące z zagranicznym partnerem przy realizacji studiów doktoranckich.
Grant 4. edycji programu MPD trafił na Uniwersytet Wrocławski, do zespołu prof. Krzysztofa Nawotki - historyka starożytności. Pod jego naukową pieczą doktoranci piszą prace dotyczące wschodnich rejonów basenu Morza Śródziemnego – od IV w. p.n.e po schyłek antyku.
- Jedna z prac dotyczy uchwały w niewielkim państwie greckim, w Delfach, które funkcjonowało w cieniu wielkiej, ogólnoświatowej wyroczni jednego z najważniejszych bóstw. Inna praca będzie dotyczyła konsumpcji wina greckiego w Italii. Do rozwiązania w tym temacie jest cały szereg problemów - opowiada prof. Nawotka.
Imienne stypendia przyznane przez FNP w ramach programu MPD finansują młodym badaczom cztery semestry nauki na Uniwersytecie w Liverpoolu, z którym Uniwersytet Wrocławski wszedł w naukową kooperację.
Doktorant, Maciej Daszuta spędził w Wielkiej Brytanii dwa semestry. - Moim promotorem jest profesor Davis, światowej sławy autorytet, jeżeli chodzi o grecką starożytność - opowiada - Jest on za mnie szczególnie ważnym mentorem i parterem w rozmowach o rodzinie spartańskiej, sam jest autorem dwóch publikacji o rodzinie ateńskiej. Niewątpliwie mam duże szczęście, że mogę pracować właśnie z nim.

usc

Krwawe walki o władzę, rozpad cesarstwa na rywalizujące prowincje, coraz silniejsze tendencje odśrodkowe podbitych ludów, wyniszczające wojny z potężnymi sąsiadami, to w wielkim skrócie dzieje Rzymu przed objęciem panowania przez dwóch wybitnych władców: Dioklecjana i Konstantyna.

Konstantyn I Wielki (Caius Flavius Valerius Constantinus), urodzony 27 lutego 272 roku, objął władzę cesarza rzymskiego w 306 roku. Okazał się godnym spadkobiercą  Dioklecjana, był jednym z najwybitniejszych polityków w dziejach świata. Swoje rządy sprawował do 337 roku.

- Wszyscy jesteśmy jego spadkobiercami. Chcemy, czy nie chcemy, musimy się z jego dokonaniami liczyć, bo one trwały przez wieki i do dzisiaj pośrednio działają - mówił o Konstantynie I Wielkim w audycji z cyklu "Prawdy i mity o dawnych władcach" historyk prof. Aleksander Krawczuk.

Epokowe rządy

W czasie swojego panowania Konstantyn przeprowadził wiele reform: administracyjną i sądowniczą, rozbudował system podatkowy, rozdzielił władzę cywilną od wojskowej, podzielił wojsko na polowe i graniczne, zmienił system monetarny (wprowadził nową jednostkę - solidus). To Konstantyn pierwszy wprowadził ustawowo niedzielę jako dzień wolny od pracy. Postać tego cesarza kojarzona jest przede wszystkim z przyznaniem chrześcijanom wolności wyznania. Dzięki niemu ustały prześladowania, a chrześcijaństwo zostało uznane jako religia dopuszczona.

- Konstantyn, podejmując ten krok, decydował się na niezwykłe ryzyko, bo zmienił zupełnie prąd polityczny. Do czasów Dioklecjana włącznie chrześcijan prześladowano i nagle Konstantyn szuka oparcia właśnie w chrześcijaństwie - mówił prof. Aleksander Krawczuk.

Władca Rzymu występował przeciw herezjom, w 325 roku zwołał pierwszy w dziejach chrześcijaństwa sobór powszechny w Nicei. - Uchwalono tam credo (wyznanie wiary), które w gruncie rzeczy obowiązuje do dnia dzisiejszego, niemal w tych samych sformułowaniach - dodał historyk.

Do najbardziej kontrowersyjnych decyzji Konstantyna należała ta o przeniesieniu swojej siedziby daleko od Rzymu. W 330 roku nową stolicą imperium i siedzibą cesarza stał się Konstantynopol.

Sam cesarz nie został od razu chrześcijaninem, chrzest przyjął dopiero na kilka dni przed swoją śmiercią w 337 roku.

mk

2060 lat temu, 15 marca 44 roku p.n.e. w idy marcowe (święto rzymskiego boga wojny Marsa) w gmachu senatu w Rzymie zabito Juliusza Cezara. Zadano mu 23 ciosy sztyletami, z czego tylko jeden był śmiertelny. Zbrodni dokonała grupa spiskowców pod przywództwem Marka Brutusa i Gajusza Kasjusza.

Czy Juliusz Cezar musiał zginąć w tak okrutny sposób? Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy oraz Andrzeja Sowy poświęconych Juliuszowi Cezarowi.

Na pewno miał świadomość, że wcześniej czy później ktoś wyciągnie sztylet w jego stronę.

Gajusz Juliusz Cezar (urodzony 12 lipca 100 p.n.e. lub 13 lipca 102 p.n.e.) był rzymskim politykiem, wodzem, dyktatorem, mężem stanu i pisarzem. W 68 p.n.e. został mianowany kwestorem i rozpoczął karierę senatorską. Swoje talenty przywódcze i organizacyjne ujawnił, gdy pełnił funkcję namiestnika Hiszpanii Dalszej. Po powrocie do Rzymu zawarł porozumienie z Pompejuszem i Krassusem (tzw. I triumwirat) i stał się konsulem.

Kości zostały rzucone

Jego wojenne sukcesy i wzrastająca potęga zaczęły niepokoić senat, który chciał ograniczyć jego wpływy, przekazując pełnomocnictwa wojskowe Pompejuszowi. Wtedy Cezar zdecydował się na zamach stanu. Po przekroczeniu Rubikonu (wypowiadając przy tym słynne słowa: "alea iacta est") zajął Rzym. Trwająca 4 lata wojna domowa (walki toczyły się m.in. w Egipcie, Afryce Północnej i Hiszpanii) zakończyła się triumfalnym powrotem Cezara do Rzymu.

Dyktator Rzymu

W październiku 45 p.n.e. został obwołany dyktatorem, funkcję tę miał sprawować dożywotnio, objął też rolę trybuna i zwierzchnictwo nad prowincjami i wojskiem. Przeprowadził szereg reform, m.in. nadał większą autonomię miastom italskim, wprowadził kontrolę przeciw nadużyciom w prowincjach, w których nakazał założenie kolonii rzymskich, zatwierdził kilka ustaw agrarnych. Wprowadził też kalendarz juliański.

Zabójstwo Cezara

Rządy Cezara przerwał zamach na jego życie. Zginął od ciosów zadanych sztyletem 15 marca 44 p.n.e., w idy marcowe. Na czele spiskowców stali Kasjusz i przyjaciel Cezara Brutus. Spiskowcy nie godzili się ze sposobem sprawowania rządów, który zmieniał republikę w monarchię, pozbawiał ich praw i wysokich pozycji na rzecz mieszkańców prowincji. Po śmierci Cezara wybuchła nowa wojna domowa.

Juliusz Cezar był jedną z najważniejszych postaci historycznych. Stał się synonimem jednowładztwa. Od jego imienia pochodzi najwyższy tytuł używany przez panującego w państwie monarchicznym – cesarz. Był erudytą, pozostawił po sobie cenną spuściznę literacką, m.in. poezję i dramaty, gramatykę oraz prace historiograficzne. Powstało wiele jego biografii. Cezar jest również bohaterem licznych utworów literackich.

mk

Neron zmarł 9 czerwca 68 roku w Rzymie. Popełniając samobójstwo, miał powiedzieć: "Jaki artysta ginie we mnie".

Tyran i despota – to pierwsze skojarzenia z osobą jednego z najkrwawszych cesarzy rzymskich Nerona. Jego losy przedstawiła Elżbieta Kollat w audycji z cyklu "Akademia młodych" w 1995 roku.

- Wydawać by się mogło, że Neron żył długo. Opis jego rządów w zasadzie wypełnia całą powieść "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza, ale w chwili śmierci miał zaledwie 31 lat - mówiła we wstępie autorka programu, którego gościem był filolog klasyczny, Jerzy Kaczyński.

Pod bacznym okiem Seneki

Wychowawcą Nerona, syna Gnejusza Domitiusza Ahenobarbusa i Agrypiny Młodszej, późniejszej żony cesarza Klaudiusza, był pisarz, poeta i filozof Seneka Młodszy. Z chłopcem wiązano wielkie nadzieje. Urodzony 15 grudnia 37 Neron objął władzę, mając zaledwie 17 lat. Okres jego rządów to nieustanna rywalizacja z senatem o wpływy i dążenie do podniesienia znaczenia cesarza i wykazania boskiej natury sprawowanej przez niego władzy.

Oceniany był i do dziś jest bardzo różnie.

- Pamiętajmy, że historia starożytna, to co się z niej zachowało, była pisana z pozycji ludzi z założenia wrogich władzy cesarskiej i takich, którzy byli narażeni na wszelkiego rodzaju kaprysy cezarów – komentował Jerzy Kaczyński. -  Trzeba wziąć pod uwagę fakt, że historiografia rzymska jest pisana z punktu widzenia senatorów. Pozytywne zapiski dotyczą tych władców, którzy sprzyjali senatowi. Neron do nich nie należał.

Brytanik – konkurent do tronu

Poprzednikiem Nerona był Klaudiusz, opisany w słynnych powieściach Roberta Gravesa: "Ja, Klaudiusz" oraz "Klaudiusz i Messalina". Ze związku Klaudiusza i Messaliny narodził się Brytanik, pretendent do cesarskiego tronu.

Nie dane mu jednak było na nim zasiąść. Najpierw otruty został jego ojciec, jego też spotkała podobna śmierć. Brytanik został z rozkazu Nerona otruty podczas uczty na oczach wszystkich biesiadników na dwa dni przed czternastymi urodzinami.

Wrogowie i przyjaciele

Klaudiusz i Brytanik nie byli jedynymi, którzy stracili życie w brutalnej walce o władzę prowadzonej przez Nerona.

- Zarówno Agrypina, jak i starsza siostra Brytanika, Oktawia, która została żoną Nerona, zostały przez niego zamordowane - mówił gość audycji.

Cesarz pozbywał się po kolei wszystkich bliskich mu ludzi. Ogromne wpływy zyskał opisywany przez Henryka Sienkiewicza w "Quo vadis" Tygellin, jeden z dwóch prefektów pretorianów.

Pożar Rzymu

Przez wieki obarczano Nerona winą za wielki pożar Rzymu, jaki wybuchł w lipcu 64 r. n. e. Ogień pojawił się w arkadach Circus Maximus – Wielkiego Cyrku u stóp Pallatynu i bardzo szybko się rozprzestrzenił po mieście. Tezę o tym, jakoby to sam Neron podpalił miasto, całkowicie podważył Jerzy Ciechanowicz, gość audycji Bożeny Helbrecht "Spór o Neronie".

- O ile sam pożar jest faktem historycznym, o tyle domniemanie, że to Neron był tym, który kazał podpalić Rzym, jest oczywiście zwykłą fantazją – powiedział Jerzy Ciechanowicz. - Dla współczesnych historyków jest rzeczą oczywistą, że Neron Rzymu nie podpalił.

Domus Aurea

Po pożarze miasta Neron rozkazał odbudowywać Rzym i to w sposób niesłychanie nowatorski jak na ówczesne czasy. Architekci zaprojektowali szersze ulice, więcej miało być przestrzeni między budynkami. Cesarz zaczął też budować słynną rezydencję - Domus Aurea (Złoty Dom).

- Ze Złotego Domu pozostało do dziś tylko jedno skrzydło, które znajduje się na wzgórzu Eskwilinu – powiedział Jerzy Kaczyński. - To przykład nowatorstwa architektów Nerona.

Artystyczna dusza

Jerzy Ciechanowicz podkreślił w programie, że Swetoniusz przedstawił fałszywy obraz rzymskiego władcy. Jego zdaniem Neron był osobą niezwykle wrażliwą, wielkim mecenasem sztuki, człowiekiem, którego życie potoczyłoby się zupełnie inaczej, gdyby tylko mógł zrealizować swe prawdziwe marzenie.

bs/mk

- Wszyscy politycy czasów republiki rzymskiej byli ludźmi oszalałymi i pragnącymi sprawować władzę, walczącymi ze sobą o pierwszeństwo. To była obsesyjna cecha tej grupy społecznej. Cezar wzrastał w tej tradycji, to było dla niego oczywiste – mówiła w audycji "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" w 2006 roku wybitna badaczka dziejów starożytnych, prof. Ewa Wipszycka.

Po dyktaturze Sulli i reformach roku 70 p.n.e. nastąpiło trwające kilka lat ożywienie życia politycznego w Rzymie. Znów mogli działać trybuni ludowi i wzmogła się aktywność plebsu miejskiego. W tym czasie wzrastała już nadzwyczajna, będąca zagrożeniem ustroju republikańskiego, pozycja Pompejusza - wodza rzymskiego, który odznaczył się wielkimi podbojami na wschodzie Imperium.

Kilka lat później na scenę polityczną wkracza Juliusz Cezar. Wojna między nim a Pompejuszem staje się walką o jedynowładztwo. Obaj wodzowie opierali się na armii, a różnił ich jedynie odmienny stosunek do tradycji. Pompejusz wolał nie zrywać dobrych stosunków z senatem w przeciwieństwie do Cezara, który szukał szerszego oparcia w masach społecznych.

- Jeśli się czyta historię republiki, poczynając od lat 80. p.n.e. albo i wcześniej, to jest ciągłe wrzenie i szukanie nowych form władzy – mówiła mgr Iwona Żółtowska z Instytutu Filologii Klasycznej UW.

Potwór trójgłowy

Cezar w 60 roku p.n.e. doprowadził do pojednania między Pompejuszem a Markiem Krassusem – najbogatszym człowiekiem republiki rzymskiej. Porozumienie tych dwóch potężnych ludzi oraz Cezara jest nazywane przez współczesnych pierwszym triumwiratem. Była to tajna, prywatna umowa trzech polityków, którzy razem mieli rządzić Rzymem.

Pierwszym i jednocześnie najdonioślejszym w skutkach postanowieniem było doprowadzenie do wyboru Cezara na konsula, a następnie przyznanie mu namiestnictwa w Galii.

Wojna galijska

Po wojnie galijskiej Cezar miał do swej dyspozycji 13 legionów świetnie wyćwiczonych i całkowicie oddanych żołnierzy.

Pozycja Cezara i siła jego armii wydawały się coraz większym zagrożeniem dla oligarchii senatorskiej w Rzymie, która w obawie przed zdobywcą Galii straciła zdolność politycznego myślenia. Zarządzenia konsulów godziły w pozycję Cezara i faworyzowały jego głównego przeciwnika, niedawnego sojusznika, Pompejusza, któremu powierzono dowództwo nad armią. Odrzucając kompromisowe rozwiązania Cezara, senat zażądał jego rezygnacji z dowództwa i powrotu do Rzymu w charakterze człowieka prywatnego.

Alea iacta est

10 stycznia 49 p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon – rzekę na granicy Italii z Galią Przedalpejską. Przekroczył ją wraz ze swoją armią, co było równoznaczne z wybuchem wojny domowej.

Wojska Cezara szybko złamały opór nielicznych obrońców Rzymu. Większość sił Pompejusza przebywała w tym czasie poza Półwyspem Apenińskim. Gajusz Juliusz rozprawił się z nimi ostatecznie w bitwie pod Farsalos w 48 r. p.n.e. Mimo wyeliminowania głównego rywala do władzy, wojna domowa trwała jeszcze przez następne trzy lata.

Boski Juliusz

W 45 r. p.n.e. Cezar został obwołany dyktatorem, którą to funkcję miał sprawować dożywotnio. Objął też rolę trybuna ludowego, najwyższego kapłana i zwierzchnictwo nad prowincjami i wojskiem. Marginalizując znaczenie senatu, oparł swoją władzę na armii. Przeprowadził szereg reform. Nadał większą autonomię miastom italskim, wprowadził kontrolę przeciw nadużyciom w prowincjach, w których nakazał założenie kolonii rzymskich, zatwierdził kilka ustaw agrarnych. Wprowadził też kalendarz juliański.

Et tu Brute contra me

Rządy Cezara przerwał zamach na jego życie. Zginął od ciosów zadanych sztyletem 15 marca 44 p.n.e. Na czele spiskowców stali Kasjusz i przyjaciel Cezara Brutus. Spiskowcy nie godzili się ze sposobem sprawowania rządów, który zmieniał republikę w monarchię, a ich pozbawiał praw i wysokich pozycji na rzecz mieszkańców prowincji.

Po krótkim panowaniu Cezara zaczął się nowy okres wojen domowych (44-30 r. p.n.e.). Była to już agonia republiki. Państwo mogło tylko wybrać któregoś z rywalizujących wodzów na jedynowładcę. Został nim Oktawian August.

mjm/im

"I ty, Brutusie, przeciwko mnie?" - tak miały brzmieć ostatnie słowa Juliusza Cezara. Jednym z zabójców okazał się jego najbliższy przyjaciel, który za zdradę zapłacił klęską w wojnie domowej. 23 października 42 roku p.n.e. samobójstwo popełnił Marek Juniusz Brutus.

Koniec zabójcy Cezara

Po śmierci Cezara rozpoczęła się krwawa wojna domowa. O schedę po dyktatorze walczyli po jednej stronie spiskowcy, na czele z Brutusem, pragnący utrzymać ustrój republikański, po drugiej - Marek Aureliusz i Oktawian August. Gdy ci drudzy zwyciężyli wojska republikańskie w bitwie pod Filippi, Brutusowi pozostało tylko jedno.

- Rzucił się na swój miecz, popełnił samobójstwo - mówiła Barbara Strycharczyk, filolog klasyczny, w audycji "Widnokrąg. Prywatnie u starożytnych".

Syn Cezara?

Brutus, zapamiętany został przez historię jako przywódca spiskowców, którzy w idy marcowe 44 roku p.n.e. zasztyletowali Juliusza Cezara . Nie był to pierwszy raz, kiedy Marek Juniusz stanął po przeciwnej stronie barykady, co dyktator. W wojnie domowej między Cezarem a Pompejuszem, wraz z przyjacielem Cyceronem, popierał tego drugiego. Zwycięski Cezar przebaczył jednak zdradę Brutusowi i polityków połączyła przyjaźń.

- Wspomina się często matkę Brutusa, Serwilię, z którą podobno Cezar związany był wielką przyjaźnią, a niektórzy twierdzą, że nie tylko - wyjaśniała Barbara Strycharczyk w audycji Katarzyny Kobyleckiej z 1995 roku. - Podkreśla się, że być może Brutus był jego synem.

Ciężar dziedzictwa Tępaków

Dlaczego zatem przyjaciel Cezara stanął na czele wymierzonego w dyktatora spisku? Na Brutusa wpływ miał teść i zarazem przyrodni brat jego matki, Katon - zagorzały przeciwnik Cezara i zwolennik ustroju republikańskiego.

Historycy wymieniają jeszcze inny powód. Brutus urodził się około 85 roku p.n.e. i pochodził z jednego z najstarszych rodów rzymskich, którego historia sięga końca Rzymu królewskiego i początków Republiki. Przydomek rodu, oznaczający tyle, co  "Tępy", otrzymał drugi z linii Brutusów.

- Nadano mu ten przydomek z tego powodu, że ponoć chcąc uniknąć śmierci i prześladowań z rąk króla Tarkwiniusza Pysznego udawał głupca. Jemu przypisuje się zasługę doprowadzenia do wypędzenia ostatniego króla z Rzymu - wyjaśniała Barbara Stolarczyk.

Dziedzictwo rodu, który przyczynił się do powołania Republiki, nie pozwoliło Brutusowi stać z założonymi rękami, gdy Juliusz Cezar jawnie zmierzał do przywrócenia monarchii. - Lud rzymski przypomniał mu w pewnym momencie jego pochodzenie - wyjaśniała filolog. - Ponoć na krześle pretorskim pojawiały się tajemnicze napisy: "I ty, Brutusie, śpisz?".

bm

7 grudnia 43 roku p.n.e. zginął Cyceron, wybitny rzymski polityk, mąż stanu, obrońca Republiki.

Wielki mówca
Zasłynął jako mówca, który w bystrości myśli i ciętości języka nie miał sobie równych. Nie obawiał się krytykowa najpotężniejszych ludzi swoich czasów.  Za swoje mowy - "Filippiki" - wymierzone przeciw Markowi Antoniuszowi został na jego polecenie zamordowany.

Cicero znaczy "groch"

Przydomek rodu: "cicero", oznacza po łacinie "groch". Protoplasta Tuliuszów został tak nazwany ze względu na brodawkę na nosie. Gdy Marek Tuliusz rozpoczynał karierę polityczną przyjaciele odradzali mu posługiwanie się tym nazwiskiem. - Cyceron oburzony tym faktem mówił, że postara się, żeby ten przydomek traktowany był od tej pory nie z pogardą, a z uznaniem - wyjaśniała  filolog klasyczna Barbara Strycharczyk w audycji z cyklu "Widnokrąg.Prywatnie u starożytnych".

Trudne początki

Jak na rzymskie standardy, Cyceron karierę polityczną rozpoczął późno, bo w wieku 25 lat. -Pochodził z rodu ekwitów, więc pochodził z tak zwanej arystokracji finansowej w Rzymie - wyjaśniała Barbara Strycharczyk w audycji z cyklu Katarzyny Kobyleckiej. - Natomiast urzędy zarezerwowane były dla tych, którzy pochodzili z rodów senatorskich.
Mimo trudności związanych z pochodzeniem, Cyceron szybko wspinał się po szczeblach drabiny politycznej kariery. W roku 75 roku p.n.e. został kwestorem (publicznego oskarżyciela w sprawach karnych) na Sycylii. Następnie pełnił funkcję edyla (pomocnika trybuna ludowego) i pretorem (zastępcą konsulów).

"Ojciec ojczyzny"
W 63 roku p.n.e. doszedł do najwyższej godności w republikańskim Rzymie - został konsulem. Udaremnił wówczas spisek Katyliny, który chciał przejąć władzę w Wiecznym Mieście. - Za swe zasługi otrzymał tytuł "pater patriae" ("ojciec ojczyzny") - mówiła gość audycji Katarzyny Kobyleckiej.

"Cyceron demaskuje Katylinę", Cesare Macciari, źr. Wikimedia Commons/dp

Cyceron skazał bez sądu spiskowców na śmierć, za co został później wygnany. Na banicji przebywał w latach 58-57 p.n.e.  Powrócił tryumfalnie do Rzymu dzięki wstawiennictwu Pompejusza. To właśnie za nim opowiada się w trakcie wojny domowej z Cezarem. Ten, po zwycięstwie, ułaskawił Cycerona. Po śmierci Cezara w 44 roku p.n.e. mówca i filozof związał się ze stronnictwem Oktawiana, upatrując w nim ratunku dla ustroju republikańskiego.
Cyceron w życiu publicznym i prywatnym - posłuchaj audycji Katarzyny Kobyleckiej.

bm

22 grudnia 244 urodził się Dioklecjan, późniejszy cesarz Imperium Rzymskiego.

Cień dawnej potęgi

Dioklecjan objął władzę w sposób typowy dla cesarzy późnego okresu Imperium: przy poparciu wojska i dzięki zamordowaniu głównego przeciwnika politycznego. Cesarstwo Rzymskie w chwili objęcia przez niego władzy, w 284 roku, było już tylko cieniem dawnej potęgi.

- Cesarstwo Rzymskie miało za sobą 50 lat koszmaru - mówiła prof. Ewa Wipszycka-Bravo w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Lekcja historii". - Był taki moment, dokładnie w połowie wieku, kiedy doszło do porozumienia między Gotami, którzy atakowali Cesarstwo Rzymskie na granicy bałkańskiej. Zbudowali flotę, potrafili przepłynąć przez cieśniny i wejść na Morze Egejskie i atakować porty położone na brzegu. W tym samym czasie nastąpił zmasowany atak perski na Azję Mniejszą.

Konserwatywna rewolucja

- Wyraźnie Dioklecjan chciał powrócić do starej tradycji cesarskiej adopcji najlepszych, stworzyć ekipę, która będzie w stanie prowadzić wojnę na granicach - wyjaśniała prof. Ewa Wipszycka-Bravo.

Plan się powiódł: współrządzący kwartet uporał się z chaosem wewnętrznym w państwie i utrzymywał wrogów imperium poza granicami cesarstwa. Wśród reform wewnętrznych wymienić należy  między innymi wprowadzenie nowego podziału administracyjnego kraju, ustalenie cen maksymalnych i stałych podatków.

Prześladowca chrześcijan

Dioklecjan upatrywał siłę państwa w jego pogańskim charakterze. Za jego czasów nastąpił powrót do akcentowania kultu dawnych bogów, który słabł na rzecz nowych religii: manicheizmu i chrześcijaństwa. Politeistyczną religię Rzymu wykorzystał jako instrument umocnienia władzy. W myśl opracowanej przez niego zasady dominatu, władca był przedstawiany i traktowany jako istota półboska.

Obie monoteistyczne religie zdobywające rzesze nowych wyznawców nie zezwalały na oddawanie czci cesarzowi, dlatego w 303 roku Dioklecjan zarządził prześladowania. Dwa lata później reformator dobrowolnie abdykował i osiadł w ukochanej Dalmacji, gdzie pozostał do śmierci w 313 lub 316 roku.

Posłuchaj audycji o rządach Dioklecjana.

bm

7 grudnia 1987 roku zmarł Robert Graves. Jego twórczość to ponad 20 tomów poezji, prawie tyle samo powieści oraz wiele książek z zakresu historii i teorii literatury oraz krytyki literackiej.

Twórczość

W Polsce pisarz najbardziej znany jest z książek "Ja, Klaudiusz" i "Klaudiusz i Messalina" oraz serialu telewizyjnego zrealizowanego na ich podstawie przez BBC w 1976 roku.

W 1969 roku dziennikarz sekcji polskiej radia BBC, Bolesław Taborski odwiedził twórcę  w jego domu, w małej miejscowości Deià na Majorce.

- Graves jest krytykiem i filozofem, historykiem, eseistą, biografem i dramaturgiem, redaktorem klasyków i tłumaczem - mówił Taborski. - Zakres jego zainteresowań obejmuje starożytność Wschodu, Grecji, Rzymu, studia biblijne, szereg epok angielskiej literatury i historii.

Majorka – nowy dom

Robert Graves urodził się w Wimbledonie 24 lipca 1895 roku. Wprost ze szkoły poszedł do wojska i lata I wojny światowej spędził na froncie. Po wojnie studiował na uniwersytecie w Oksfordzie, w latach 20. wykładał literaturę angielską w Kairze. W roku 1932 roku osiadł na Majorce i z wyjątkiem okresu II wojny światowej mieszkał tam do końca życia.

Dom Roberta Gravesa w Deiá na Majorce. Wikimedia Commons

- Graves mieszka w domu, który zbudował przed trzydziestu kilku laty w wiosce Deià, położonej na stoku pasma gór, ciągnących się wzdłuż całego północnego brzegu wyspy – opowiadał autor audycji. - Dom pisarza urządzony bez ostentacji, pełen jest dzieł sztuki z wielu epok. Etruska statuetka na półce sąsiaduje z greckim kijem pasterskim w kącie i nowoczesnym obrazem na ścianie.
W rozmowie z Bolesławem Taborskim, pisarz przyznał, że aby lepiej odczuć i wyobrazić sobie epokę, o której pisze, musi mieć i widzieć jakiś fizyczny przedmiot dla pobudzenia wyobraźni.

Od Cezara do Kaliguli

Graves znany był polskim czytelnikom jeszcze przed II wojną światową. Jego powieści ukazały się ponownie na naszym rynku w roku 1957. Wtedy wydano książki: "Ja Klaudiusz" oraz "Klaudiusz i Mesalina". 10 lat później ukazały się "Mity greckie".
"Ja, Klaudiusz" - to książka z 1934 roku, napisana w formie autobiografii cesarza rzymskiego, Klaudiusza. Akcja powieści toczy się za panowania kolejnych cesarzy: Augusta, Tyberiusza i Kaliguli. Robert Graves w niezwykle barwny i sugestywny sposób pokazał działalność dynastii julijsko-klaudyjskiej.

Obraz imperium

Opowiadający swe losy Klaudiusz jest członkiem cesarskiej rodziny. Kuternoga i jąkała, przystosowuje się do sytuacji udając głupca, dzięki czemu walcząca o władzę i mordująca się nawzajem rodzina pozostawia go przy życiu. Wydrwiwany i pogardzany przez wszystkich jest bystrym obserwatorem rzeczywistości i stosunków panujących na dworze cesarskim. Po morderstwie Kaliguli to właśnie on, nieoczekiwanie, zostaje obwołany Cezarem. Powieść Roberta Gravesa znalazła się na liście 100 najlepszych dzieł wszech czasów ogłoszonej przez tygodnik "Time".

Poeta mało znany

Ale Robert Graves to nie tylko powieściopisarz, o czym przekonywał w swej audycji Bolesław Taborski.  
- Graves uważa się przede wszystkim za poetę – słyszymy w programie – i poezję traktuje jako najważniejszy element swej twórczości. W poetyckiej twórczości konsekwentnie opiera się wszelkim modom.

- Pozorna prostota stylu Gravesa, przy jednoczesnej wieloznaczności i skomplikowanych treściach jego poezji, grozi banalnością w przekładach na języki obce - komentował Taborski. - Być może to jest jedna z przyczyn, dla których ta bogata ilościowo i ciekawa twórczość poetycka nie była przez tak długi czas przedstawiana polskiemu czytelnikowi.

Robert Graves odwiedził Polskę dwukrotnie.