Historia

Rzeź wołyńska 1943. Korzenie zbrodni

Ostatnia aktualizacja: 11.07.2022 05:55
Nie sposób pojąć tak niewyobrażalnej zbrodni, jaką była rzeź wołyńska, bez nakreślenia krajobrazu polityczno-społecznego Wołynia i Galicji Wschodniej, a przede wszystkim sytuacji ludności Ukraińskiej w II RP i w czasie okupacji.
baner promocyjny do serwisu o rzezi wołyńskiej
baner promocyjny do serwisu o rzezi wołyńskiejFoto: PR

Ukraińcy bez własnego państwa

Nie tylko Polacy upatrywali szansę na odzyskanie niepodległości po I wojnie światowej. Utrata Lwowa w wyniku konfliktu z Polską na przełomie 1918 i 1919 roku i przede wszystkim najazd bolszewicki od wschodu w 1919 i 1920 roku przekreśliły szanse Ukraińców na posiadanie suwerennego państwa.

Kliknij w obrazek i dowiedz się o wojnie polsko-bolszewickiej:

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

W efekcie 5 milionów Ukraińców znalazło się w granicach państwa polskiego. To czyniło z nich największą mniejszość w kraju. Wedle spisu powszechnego z 1921 roku, narodowość ukraińską zadeklarowało 14 proc. populacji kraju. Zamieszkiwali oni głównie Galicję Wschodnią i Wołyń. W 1931 roku w województwach stanisławowskim i wołyńskim język ukraiński jako swój ojczysty zadeklarowało niemal 70 proc. mieszkańców województw.

Postępowanie polskich władz wobec ludności ukraińskiej trudno uznać za sprawiedliwe. Rząd polski nie  wywiązał się z obietnicy powołania uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie, utrudnione było funkcjonowania ukraińskich szkół. Postawę pojednawczą przyjął dopiero wojewoda wołyński Henryk Józewski w latach 30. Polityk wierzył w polsko-ukraińskie współistnienie nawet mimo dwóch głośnych zabójstw politycznych – morderstwa zwolennika pojednania polsko-ukraińskiego, posła Tadeusza Hołówki oraz ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego.

Czytaj także:

Tadeusz Hołówko. Ofiara ukraińskiego nacjonalizmu

Zamach na ministra Bronisława Pierackiego. Zabójstwo, które zmieniło historię II RP

OUN – jak zrodziło się zło

Za obie zbrodnie odpowiedzialni byli członkowie formacji o nazwie Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, która później odegra kluczową rolę w organizacji i przeprowadzeniu rzezi wołyńskiej.

Organizacja powstała w 1929 roku. Szeregi OUN zasilali głównie młodzi Ukraińcy. Młodzieńczy zapał, kontestacja starszego pokolenia, obwinianego o utratę państwowości i ślepe zapatrzenie w skrajnie nacjonalistyczną ideologię podpatrzoną na Zachodzie, stanowiły mieszankę wybuchową. Już na początku lat 30. członkowie organizacji marzyli o wywalczeniu niepodległego państwa ukraińskiego, co miało zostać osiągnięte w sprzyjających okolicznościach na drodze powstania połączonego z czystką etniczną.

W 1938 roku Mychajło Kołodzinskyj, jeden z ideologów ruchu, zakończył "Ukraińską doktrynę wojenną", ideologiczną deklarację przyszłego powstania. Pracę można uznać za "dokument założycielski" rzezi. Kołodzinskyj zakładał w niej bezwzględność i okrucieństwo wobec wrogów – Polaków, Rosjan i Węgrów. Echa jego postulatów można odczytać w przerażającej retoryce OUN w dobie rzezi wołyńskiej:

"Kto nie Ukrainiec na ukraińskiej ziemi – temu śmierć. Historycznym naszym wrogom – Polakom, Węgrom i Żydom – im wszystkim śmierć". (fragment ulotki Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, kolportowanych w kwietniu 1944 roku w Małopolsce Wschodniej.); "Likwidować ślady polskości. […] a) zniszczyć wszystkie ślady kościołów i innych polskich budynków kultowych, b) zniszczyć drzewa przy zabudowaniach, tak aby nie pozostały nawet ślady, że tam kiedykolwiek ktoś żył (ale nie niszczyć drzew owocowych przy drogach), c) do 21 września 1944 r. zniszczyć wszystkie polskie chaty, w których poprzednio mieszkali Polacy […]" (fragment rozkazu OUN z 9 lutego 1944 roku).

Zagłada Żydów jako preludium rzezi

Godny odnotowania jest również wysoki w województwie wołyńskim odsetek ludności żydowskiej (10 proc. niezasymilowanych Żydów według spisu z 1931 roku). Po wkroczeniu na tereny w połowie 1941 roku, Niemcy zaczęli systematyczny mord społeczności żydowskiej za pomocą Einsatzgruppen i ukraińskiej policji ochotniczej. Ofiary były mordowane na miejscu – nie wywożono ich do obozów zagłady. Do października 1942 roku zamordowano 97 proc. wołyńskich Żydów (ok. 250 tys.).

Doświadczenie masowych mordów jednej grupy narodowościowej, bezkarności w likwidowaniu "innego", musiało pogłębić antagonizm wobec kolejnej grupy "innych" – Polaków. W połowie 1943 roku z policji pomocniczej zdezerterowało – zabierając ze sobą broń i amunicję - blisko 5 tys. Ukraińców. Wielu z tych ludzi, przesiąkniętych skrajnie nacjonalistyczną ideologią, zdemoralizowanych udziałem w ludobójstwie Żydów, zasiliło oddziały partyzanckie UPA, które później odgrywały decydującą rolę w eksterminacji Polaków.

Zbrodnia kainowa

11 i 12 lipca 1943 roku UPA dokonała skoordynowanego ataku na polskich mieszkańców 150 miejscowości na Wołyniu. Była to kulminacja trwającej już od początku 1943 roku fali mordowania i wypędzania Polaków z ich domostw, w wyniku której na Wołyniu i w Galicji Wschodniej zginęło ok. 100 tys. Polaków.

Według szacunków historyków z Instytutu Pamięci Narodowej ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 100 tysięcy Polaków. 40-60 tysięcy zginęło na Wołyniu, 20-40 tys. w Galicji Wschodniej, co najmniej 4 tysiące na terenie dzisiejszej Polski. Terror UPA spowodował, że setki tysięcy Polaków opuściły swoje domy, uciekając do centralnej Polski. Zbrodnia Wołyńska spotkała się z polskim odwet, w wyniku którego zginęło ok 10-12 tys. Ukraińców, w tym 3-5 tys. na Wołyniu i w Galicji Wschodniej.

W 2016 roku Sejm ustanowił 11 lipca Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II RP. Sejm - głosi uchwała - oddaje hołd "wszystkim obywatelom II Rzeczypospolitej bestialsko pomordowanym przez ukraińskich nacjonalistów".

bm/im/PAP

Czytaj także

Stepan Bandera – ukraiński bohater, wróg Rzeczypospolitej

Ostatnia aktualizacja: 15.10.2022 05:35
15 października 1959 roku ukraiński nacjonalista Stepan Bandera został zamordowany w Monachium przez agenta KGB Bohdana Staszyńskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Trzeba terroru – uczyńmy go piekielnym!" Powstanie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów

Ostatnia aktualizacja: 27.01.2023 05:38
Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), która bezwględnym terrorem miała walczyć o niepodległe państwo ukraińskie, powołano do życia 27 stycznia 1929 roku w Wiedniu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Uwolnić się od goryczy przeszłości". Jan Paweł II o pojednaniu Polaków i Ukraińców

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 05:58
Papież Polak odegrał bardzo znaczącą rolę w procesie dialogu i pojednania polsko-ukraińskiego. Świadomy skomplikowanych, sięgających kilka stuleci w głąb, relacji między Polakami i Ukraińcami, pamiętający o tragicznych wydarzeniach z najnowszej historii, nie ustawał w próbach przypominania o fundamentalnej ewangelicznej zasadzie przebaczenia. Bo tylko ono, mówił, jest drogą do pokoju.
rozwiń zwiń