Stanisław Pigoń - jeden z najbardziej znanych historyków polskiej literatury

137 lat temu, 27 września 1885 roku urodził się Stanisław Pigoń, jeden z najwybitniejszych znawców i historyków literatury polskiej, ze szczególnym uwzględnieniem epoki romantyzmu i twórczości Adama Mickiewicza.

Stanisław Pigoń

Foto: NAC

Zauroczony Mickiewiczem

Ten urodzony w chłopskiej i ubogiej rodzinie uczony miał w swoim młodzieńczym okresie dość duże trudności w skompletowaniu właściwego wykształcenia. Rodzice chcieli, by kontynuował ich rolniczy dorobek, ale jego ciągnęło do książek. Nie dziwi więc, że ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim z filologii polskiej (1912). Od tej pory literatura pozostawała w jego głównym spektrum zainteresowania. Nie pozostawał też bierny wobec ważnych wojennych wydarzeń XX wieku, a wszystkie przeżycia dokumentował w swoich pamiętnikach i szkicach.

Stanisław Pigoń w swojej karierze był profesorem i rektorem Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, a od 1931 roku profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego - aż do roku 1960, z przerwą na lata II wojny światowej. Znany literaturoznawca Kazimierz Wyka tak mówił o nim: "uchodził on słusznie za najbardziej wszechstronnego i zasłużonego znawcę twórczości, ideologii i biografii Adama Mickiewicza".

Natomiast Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego tak rozpoczyna, słowami Zdzisława Bernata, biogram wielkiego uczonego: "Profesor Stanisław Pigoń urodził się 27 września 1885 roku we wsi Kombornia koło Krosna, w rodzinie chłopskiej. Ojciec, Jan Pigoń był rolnikiem i po trosze kowalem, rusznikarzem, stolarzem a nawet zegarmistrzem. Matka, Katarzyna z Rymarzów, kobieta niezwykle pracowita i oczytana, dzieliła swój czas miedzy obowiązkami gospodyni a wychowaniem dzieci. Rodzice wpoili więc synowi szacunek dla rzetelnej pracy". Dokładnie z tej rzetelnej pracy zasłynął w swoich badaniach i opracowaniach.

Sumienny i dokładny badacz

W Encyklopedii Teatru Polskiego pojawia się wielce znaczący opis najważniejszych cech jego charakteru: "Pryncypialista, zarówno w sprawach zawodowo-naukowych, jak i etyczno-moralnych. Sumiennie i skrajnie w swej dokładności oddawał kult udokumentowanym faktom, które zawsze stawiał ponad wszelką interpretacją. Należał do pierwszego pokolenia inteligencji polskiej chłopskiego pochodzenia (stąd znany jako "profesor z Komborni")". Jednak ten krótki opis nie oddaje pełni jego oddania zasadom honoru i pielęgnowania pięknych cech patriotyzmu.

Grzegorz Wołowiec w swoich szkicach o wielkim uczonym (Instytut Badań Literackich) wskazuje te właśnie cechy Pigonia. Odnosi się do okresu II wojny światowej i po niej, nawiązując również do słów innego historyka Franciszka Ziejki: "O publicznym, obywatelskim aspekcie biografii uczonego, więźnia niemieckiego obozu koncentracyjnego, uczestnika antyhitlerowskiego ruchu oporu, ofiary represji w czasach Polski Ludowej pisał natomiast, między innymi, Franciszek Ziejka: W okresie powojennym, mimo ponawianych ataków na Jego osobę, mimo poddania Go inwigilacji ze strony służb bezpieczeństwa PRL, zachował godność. Nigdy też nie ugiął się przed tymi, którym udało się złamać niejednego z Jego kolegów. Pozostał do końca swych dni niezłomny, jako przewodnik duchowy swojego i następnych pokoleń. Zyskał pozycję niepodważalnego autorytetu moralnego, człowieka odważnego, nieuciekającego przed rozwiązywaniem spraw trudnych".

Doświadczenie II wojny światowej

O tym trudnym okresie wojennym pisze także Bernat: "Pierwszego września 1939 roku Profesor Pigoń opuścił Kraków z zamiarem wstąpienia do wojska, nie było już jednak takiej możliwości. Szóstego listopada został aresztowany na Uniwersytecie Jagiellońskim wraz ze 183 profesorami i pracownikami naukowymi krakowskiej uczelni (Sonderaktion Krakau) i wywieziony do obozu w Sachsenhausen. Przebywał tam do lutego 1940 roku, skąd powrócił do Krakowa w pierwszym transporcie zwolnionych profesorów. W obozie nabawił się ciężkiej choroby serca, która prześladowała go do końca życia. Już wiosną następnego roku podjął tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną w kręgach Stronnictwa Narodowego. Bezpośrednio po wyjściu Niemców z Krakowa, w styczniu 1945 roku, zaczął organizować polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim".

Ten charakter wielkiego badacza literatury polskiej, w szczególności okresu romantyzmu i twórczości naszego wieszcza Adama Mickiewicza, ale też wielkiego patrioty, człowieka niezłomnych zasad, ma także swoje kolejne oblicze - to związane z osobą profesora i wykładowcy. Izabela Mikułą, na lamach portalu Niedziela.pl, wskazuje dokładnie te cechy: "Stanisław Pigoń urodzony w 1885 r. w Komborni należy do pierwszego pokolenia inteligencji polskiej chłopskiego pochodzenia. Poświęcił się nauce. Był wybitnym znawcą polskiej literatury okresu romantyzmu. Pracował w Poznaniu, Wilnie i w Krakowie. Osiągnął tytuł profesora i piastował godności rektorskie. Kiedy się uczył i uczył innych, kiedy konspirował i walczył, chciał najowocniej służyć Narodowi. Serce miał otwarte dla ludzi młodych, a szczególną troską otaczał młodzież chłopską. W działaniach był nieustraszony. W czasie okupacji, po okrutnym doświadczeniu obozu w Sachsenhausen, włączył się w tajne działanie Uniwersytetu, ryzykując życie. Zmarł w Krakowie 18 grudnia 1968".

Wykształcił rzeszę polonistów

Dorobek naukowy profesora jest przeogromny. Zaskarbił sobie także rzesze wielu naukowców - szczególnie tych, których samodzielnie wychowywał w duchu literatury polskiej. Niech na zakończenie wybrzmią słowa biogramu Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego: "Bogaty dorobek Profesora Stanisława Pigonia liczy ponad 1200 prac. Wykształcił wielką rzeszę polonistów pracujących w szkołach i na uczelniach całej Polski. Wielu z nich weszło do świata nauki kontynuując pracę swojego Profesora. Wśród nich można wymienić takie nazwiska, jak: profesorowie Czesław Zgorzelski, Irena Sławińska, Tadeusz Ulewicz, Czesław Kłak czy najznamienitszy z nich Karol Wojtyła - Ojciec Święty Jan Paweł II. Po przejściu na emeryturę w roku 1961, Profesor Pigoń nadal kontynuował swoją pracę badawczą aż do śmierci. Zmarł w trakcie pisania rozprawy o III części Dziadów, wieczorem w środę, 18 grudnia 1968 roku w Krakowie".

PP