Historia

Traktaty welawsko-bydgoskie. Przyszły zaborca wybija się na niezależność

Ostatnia aktualizacja: 06.11.2023 05:50
- Traktat był jedną z największych klęsk dyplomatycznych w dziejach nowożytnej Polski. Rzeczpospolita straciła wszelką zwierzchność nad Prusami Książęcymi. Kleszcze Brandenburskie jeszcze mocniej zacisnęły się wokół Pomorza Gdańskiego i ujścia Wisły – wskazywała historyk prof. Teresa Chynczewska-Hennel na antenie Polskiego Radia.
Jan Kazimierz i Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm
Jan Kazimierz i Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm Foto: Muzeum Narodowe w Warszawie; Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego (dp)

366 lat temu ratyfikowane zostały traktaty welawsko-bydgoskie.

 - Na mocy tego traktatu Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm i jego potomkowie w linii męskiej uzyskali pełne suwerenne prawa w Prusach Książęcych, zrzucili tym samym wszelką zależność od Polski. Dostał jeszcze Fryderyk Wilhelm Lębork i Bytów jako lenno, Drahim tytułem zastawu, Elbląg, który trzeba było odbić z rąk szwedzkich, na własność – wskazywała prof. Teresa Chynczewska-Hennel w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Historia Polski".  


Posłuchaj
07:27 historia polski (145).mp3 Audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Historia Polski" poświęcona drugiej fazie potopu szwedzkiego. (PR, 29.09.2003)

 

W ten sposób otworzyły się na oścież drzwi do wzrostu potęgi państwa brandenbursko-pruskiego. 115 lat po podpisaniu traktatów welawsko-bydgoskich Prusy stały się jednym z trzech mocarstw, które podzieliły między siebie Rzeczpospolitą.

Jak Brandenburczycy przejęli Prusy?

Starania o wybicie Prus na niezależność wobec Rzeczpospolitej rozpoczęły się zaledwie dwa pokolenia po hołdzie pruskim.

Rok 1525 wyznaczał koniec państwa zakonu krzyżackiego. Ostatni mistrz, Albrecht Hohenzollern, przeszedł na luteranizm i złożył hołd lenny królowi Polski Zygmuntowi Staremu. Traktat ustalał zasady sukcesji tronu pruskiego. Miał on znajdować się w rękach Hohenzollernów aż do wygaśnięcia dynastii. Szybko okazało się, że ten zapis doprowadził do niezwykle niebezpiecznej sytuacji. Syn i następca Albrechta - Albrecht Fryderyk - w 1572 roku zaczął chorować na umyśle. Kuratelę nad krewniakiem przejął elektor brandenburski Joachim Fryderyk Hohenzollern.

Po śmierci Albrechta Fryderyka doszło do połączenia pod jednym panowaniem pozostających w zależności lennej od Polski Prus i nieobciążonej taką zależności Brandenburgii. Było to sprzeczne z literą hołdu pruskiego: po wygaśnięciu linii Albrechta Prusy miały zostać inkorporowane do Korony. Prawa Brandenburczyków do pruskiego władztwa nadał im - w zamian za łapówkę, która była niezbędna, by zasilić pusty skarb Rzeczpospolitej - Zygmunt III Waza. Między ziemiami tych dwóch części składowych monarchii Hohenzollernów znajdował się tylko wąski pas ziem polskiego Pomorza.

Zdrada w najczarniejszej godzinie

W przyszłych latach jednym z priorytetów wzmocnionych po wojnie trzydziestoletniej Brandenburgii będzie szukanie okazji do zrzucenia polskiej zwierzchności nad Prusami. Okazja natrafiła się w 1655 roku, w konsekwencji potopu szwedzkiego. Polskie klęski w początkowej fazie konfliktu doprowadziły do podpisania układu w Ryńsku. Na jego mocy elektor Fryderyk Wilhelm I, za przyzwoleniem króla Jana Kazimierza i szlachty pruskiej, wprowadził wojska brandenburskie do miast pruskich. W zamyśle polskiego władcy posunięcie to miało wzmocnić obronę przed najeźdźcą, jednak w efekcie dawało Brandenburczykom pozycję gospodarzy na terenie Prus.

Gdy w 1656 roku szwedzki król Karol X Gustaw zdał sobie sprawę, że okupacja olbrzymich terenów Rzeczpospolitej przekracza jego możliwości, władca zawarł z Fryderykiem Wilhelmem układ, na mocy którego Prusy Książęce przestawały być lennem polskim i stawały się lennem szwedzkim. Co więcej, Szwedzi oddawali Brandenburczykom kontrolę nad znaczną częścią Wielkopolski. Nadania te potwierdził traktat w Radnot – pierwszy traktat rozbiorowy Rzeczpospolitej podpisany 6 grudnia 1656 roku.

Udział Brandenburgii w potopie nie ograniczał się do okupacji Wielkopolski. Wojska brandenburskie wspierały szwedzką armię, jak np. podczas stoczonej w dniach 28-30 lipca 1656 bitwy pod Warszawą – największego starcia potopu szwedzkiego, czy podczas skutkującej grabieżą Prus bitwą pod Prostkami

Ucieczka z uścisku

Wkrótce sytuacja międzynarodowa zaczęła jednak przybierać niekorzystny obrót dla Szwecji. Znajdująca się dotąd w stanie wojny z Rzeczpospolitą Rosja odwróciła sojusze, zawarła rozejm z Janem Kazimierzem i wystąpiła przeciwko Szwedom. Fiaskiem zakończyła się wyprawa księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego do Polski. Do wojny przeciwko Karolowi X Gustawowi przyłączyła się też Dania.

- Elektor brandenburski, widząc fiasko polityki z Radnot, postanowił zerwać sojusz z Karolem Gustawem i przejść do koalicji antyszwedzkiej. Bardzo wysoką cenę za tę zmianę musiała zapłacić Rzeczpospolita. We wrześniu 1657 roku podpisano w Welawie, na wschód od Królewca, traktat ratyfikowany następnie i uzupełniony w Bydgoszczy - wyjaśniała prof. Teresa Chynczewska-Hennel.

Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm uzyskał pełną niezależność i położył podwaliny pod przyszłą potęgę państwa. Już jego syn, Fryderyk, koronował się na króla w Prusach, co stanowiło ostateczne zerwanie wszelkich więzi łączących Prusy z Rzeczpospolitą.

bm

Czytaj także

Bitwa pod Cudnowem, czyli zwycięstwo nad Moskalami

Ostatnia aktualizacja: 04.11.2023 05:35
Wyczerpana buntem Chmielnickiego i potopem szwedzkim Rzeczpospolita musiała przeciwstawiać się także Rosji. Wojna nie była pasmem porażek. Dzięki zdolnym dowódcom udawało się odnosić spektakularne zwycięstwa nad Moskalami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Unia hadziacka i marzenia o stworzeniu Rzeczpospolitej Trojga Narodów

Ostatnia aktualizacja: 16.09.2023 05:40
16 września 1658 zostało zawarte porozumienie pomiędzy Rzeczpospolitą Obojga Narodów a hetmanem kozackim Iwanem Wyhowski zakładało powołanie do życia nowego państwa składającego się z Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego i kozackiego Księstwa Ruskiego. Planów tych nigdy nie udało się jednak zrealizować.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Prostkami i Tatarzy, którzy plądrowali Prusy

Ostatnia aktualizacja: 08.10.2023 05:38
Zwycięstwo nad wojskami szwedzkimi i brandenburskimi było całkowite, ale następstwem starcia był nie tylko sukces militarny. Po rozgromieniu przeciwnika sprzymierzone z wojskami litewskimi zagony tatarskie zaczęły niebagatelną grabież.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rzeź Trubeckiego. Krwawy epizod potopu moskiewskiego

Ostatnia aktualizacja: 22.07.2023 05:45
369 lat temu wojska moskiewskie pod dowództwem kniazia Aleksego Trubeckiego wkroczyły do Mścisławia, leżącego na wschodzie Rzeczypospolitej, i dokonały masakry mieszkańców miasta. Był to jeden z najbardziej krwawych epizodów potopu moskiewskiego, który w połowie XVII wieku doprowadził do ruiny Wielkie Księstwo Litewskie.
rozwiń zwiń