Historia

Kto mieszkał w Pałacu Saskim? W połowie XIX wieku spotkać tu można było śmietankę towarzyską Warszawy

Ostatnia aktualizacja: 16.12.2022 05:50
Przez ponad dwadzieścia lat Pałac Saski tętnił życiem. Przyczynili się do tego liczni najemcy, którzy tworzyli barwną mozaikę wyższych sfer dziewiętnastowiecznej Warszawy.
Pałac Saski w XIX wieku.
Pałac Saski w XIX wieku. Foto: Polskie Radio na podstawie fotografii Karola Beyera (zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie

Pałac Saski został gruntownie przebudowany w pierwszej połowie XIX wieku. Wiązało się to ze zmianą właściciela. Po powstaniu listopadowym gmach był w fatalnym stanie, jego renowacja kosztowałaby krocie, ale działka była jedną z najatrakcyjniejszych w Warszawie, dlatego rząd zdecydował się sprzedać pałac w prywatne ręce pod warunkiem dokonania przebudowy. Nabywcą okazał się Jan Skwarcow, rosyjski kupiec z Brześcia Litewskiego. Dawny barokowy pałac zburzono, a na jego fundamentach wzniosła się budowla klasycystyczna, złożona z dwóch skrzydeł połączonych kolumnadą wspierającą się na arkadach prowadzących do Ogrodu Saskiego. Przebudowę zakończono w 1842 roku.

Wnętrze Pałacu podzielono na szereg mieszkań i lokali użytkowych. Jan Skawarcow czerpał zyski z wynajmu. Na parterze pałacu znajdowały się sklepy i zakłady. Wśród nich był skład cygar, magazyn siodlarski, a nawet dwie fabryki: Fabryka Obić Papierowych Rahn Sukces et Vetter oraz Fabryka Perfum i Mydeł Toaletowych Fryderyk Puls. Wielopokojowe luksusowe apartamenty wynajmowali w pałacu arystokraci. Można było tu spotkać przedstawicieli najznamienitszych polskich rodów: Radziwiłłów, Ossolińskich i Lubomirskich.

Skrzydło północne 

W skrzydle północnym, nieopodal wejścia do pałacu znajdującego się pod kolumnadą głównego wejścia do Ogrodu Saskiego, swoje podwoje otwierał sklep Handel Win Antoniego Bysieńskiego. Można tu było nabyć pierwszej jakości wina węgierskie, francuskie, reńskie i szampany, ale też cytrusy, ostrygi i śledzie. Tuż obok znajdował się Magazyn Mody Francuskiej Adeli Hoffman. Ulubiony sklep wytwornych warszawskich dam, oferował eleganckie stroje, nierzadko sprowadzane aż z Paryża.

W tym samym skrzydle, na pierwszym piętrze, mieszkał Antoni Rembiewski, zarządca domu. Jego żona Wiktoria była jedną z najaktywniejszych konspiratorek niepodległościowych w Królestwie Polskim. W mieszkaniu Rembiewskich odbywały się tajne spotkania, podczas których czytano i rozprowadzano objęte cenzurą wydawnictwa. 

Na tym samym piętrze mieszkał dentysta Stanisław Loewenstein, który zaskarbił sobie uznanie warszawiaków tym, że leczył bezpłatnie najuboższych mieszkańców miasta. Loewenstein to niejedyny lekarz zamieszkujący w prawym skrzydle pałacu. Jego sąsiadem na pierwszym piętrze był Jan Oczapowski, autor polskiej nazwy pierwiastka "tlen" i pionier używania stetoskopu w diagnostyce. 

Na drugim piętrze znajdowała się galeria obrazów Alberta Wilczka, gdzie w godzinach 11-16 można było oglądać płótna mistrzów szkoły włoskiej. 

Skrzydło południowe 

Na piętrze południowego skrzydła budynku, od strony Ogrodu Saskiego, mieszkali państwo Łuszczewscy. W swoim apartamencie urządzili salon literacki, w którym błyszczała ich córka Jadwiga zwana Deotymą.

Mieszkanie Łuszczewskich nie było jedynym, w którym kwitło kulturalne życie stolicy. Konkurował z nim apartament państwa Karskich znajdujący się na pierwszym piętrze, w którym bywał m.in. pisarz Józef Ignacy Kraszewski. 

W lewym skrzydle rozbrzmiewała też muzyka. Znajdowała się tutaj sala koncertowa, a jedno z mieszkań zajmował Apolinary Kątski, skrzypek, kompozytor i pedagog, założyciel Instytutu Muzycznego w Warszawie. W piątki organizował on dla przyjaciół wieczory muzyczne.  

Apolinary Kątski. Fot.: Polona.pl/dp Apolinary Kątski. Fot.: Polona.pl/dp

Przez pięć lat w pałacu znajdował się też konsulat austriacki, prowadzony przez konsula Karla von Hein-Valdora. Dyplomata był posiadaczem budzącej zazdrość wiedeńskiej karety, ale zaskarbił sobie sympatię Polaków, organizując zbiórkę pieniędzy na ofiary pożaru w Krakowie.  

Choć Liceum Warszawskie przeniosło się w 1817 roku do Pałacu Kazimierzowskiego, to w Pałacu Saskim nadal nauczano. Działała tu pensja dla dziewcząt pani Laury Guérin, gdzie wykładowcą był znany bajkopisarz Stanisław Jachowicz.

Stanisław Jachowicz. Fot: Polona.pl/dp Stanisław Jachowicz. Fot: Polona.pl/dp

W rękach wojska 

Najemcy mieszkali i robili interesy w Pałacu Saskim zaledwie przez 22 lata. W 1864 roku spadkobiercy Jana Skwarcowa sprzedali gmach rządowi rosyjskiemu. Wiązało się z tłumieniem powstania styczniowego - insurekcja doprowadziła do wzmocnienia rosyjskiej obecności nad Wisłą. Aż do wybuchu I wojny światowej znajdowało się tutaj dowództwo Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Już wcześniej - jeszcze przed powstaniem styczniowym - na placu Saskim zdarzało się stacjonować rosyjskim żołnierzom, co udokumentował Karol Beyer. 


Żołnierze rosyjscy stacjonujący na placu Saskim. Fotografia z 1861 roku. Fot.: Muzeum Narodowe w Warszawie Żołnierze rosyjscy stacjonujący na placu Saskim. Fotografia z 1861 roku. Fot.: Muzeum Narodowe w Warszawie

***

Polskie Radio we współpracy ze Spółką Celową Pałac Saski przygotowało multimedialną i interaktywną platformę wiedzy na temat utraconych skarbów Warszawy – Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej. Zobacz stronę odkryjpalacsaski.pl

Odkryjpalacsaski.pl bm
Korzystałem z książki Joanny Borowskiej "Niezwykła historia Pałacu Saskiego"
Czytaj także

Pałac Saski na początku był rezydencją autora erotyków

Ostatnia aktualizacja: 06.12.2022 06:00
Zanim okazała barokowa budowla w centrum Warszawy stała się ulubioną rezydencją królów z dynastii Wettynów, gmach należał do słynnego poety, magnata i… francuskiego agenta – Jana Andrzeja Morsztyna.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pałac Saski - tu pracował i... pomieszkiwał Piłsudski

Ostatnia aktualizacja: 13.12.2022 05:55
Marszałkowi, w czasie gdy pełnił funkcję Szefa Sztabu Generalnego, przysługiwało służbowe mieszkanie w gmachu Pałacu Saskiego. Piłsudski spędził tu ponad pół roku życia. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pałac Brühla - wizytówka odrodzonej Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 09.12.2022 05:55
Siedziba Ministerstwa Spraw Zagranicznych miała wyrażać ambicje odrodzonego państwa na arenie międzynarodowej. Dlatego tuż po odzyskaniu niepodległości MSZ wprowadziło się do Pałacu Brühla, cieszącego się opinią jednego z najpiękniejszych gmachów w kraju.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Odkryj Pałac Saski. Wyjątkowy projekt internetowy Polskiego Radia

Ostatnia aktualizacja: 05.12.2022 08:00
Wyrusz w multimedialną, interaktywną podróż przez dzieje utraconych skarbów Warszawy dzięki nowoczesnej narracyjnej stronie internetowej odkryjpalacsaski.pl. Setki ilustracji, dziesiątki ciekawostek, animacji i infografik oraz łamigłówki, których rozwiązanie daje dostęp do treści premium – to wszystko czeka na odwiedzających edukacyjną platformę przygotowaną przez Polskie Radio i Spółkę Celową Pałac Saski.
rozwiń zwiń