Józef Dietl urodził się 220 lat temu, 24 stycznia 1804 roku, w Podbużu niedaleko Sambora w Galicji.
Pochodził z niezamożnej rodziny urzędniczej, której status materialny pogorszył się po śmierci głowy rodziny w 1819 roku. Mimo straty ojca i problemów finansowych Józef dwa lata później wyjechał do Lwowa, gdzie ukończył studia filozoficzne, utrzymując się z udzielania lekcji matematyki.
Zainteresowanie naukami ścisłymi zaprowadziło go w 1823 roku do Wiednia, gdzie po sześciu latach nauki na miejscowym uniwersytecie otrzymał stopień doktora medycyny. Dietl w stolicy Austrii spędził niemal trzydzieści kolejnych lat. Po ukończeniu studiów objął posadę asystenta w katedrze mineralogii i zoologii. Bezskutecznie też starał się o podobne stanowisko w Pawii (ob. Włochy, wówczas Austria), przygotowując pracę konkursową w języku włoskim. Pracował też jako lekarz oddziałowy w szpitalu na przedmieściach Wiednia, powstałym z jego inicjatywy, a w 1848 roku został dyrektorem tego zakładu.
Powrót do Galicji
Józef Dietl na ziemie polskie wrócił w 1851 roku, aby objąć kierownictwo Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
07:29 józef dietl - uczony, prezydent krakowa___2454_02_iv_tr_0-0_10801236216664f0[00].mp3 Gawęda prof. Andrzeja Notkowskiego na temat prof. Józefa Dietla w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków". (PR, 12.08.2002)
- Dietl zwalczał szerzące się jeszcze wtedy masowe choroby, różnego rodzaju epidemie, przede wszystkim epidemię cholery - mówił prof. Andrzej Notkowski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".
Był zwolennikiem postępu w medycynie. Krytykował dawne metody leczenia np. ciągle praktykowane upuszczanie krwi, wydając na ten temat pracę pt. "O leczeniu zapalenia płuc bez upustu krwi" (1852). Swoją praktykę lekarską streścił w haśle "ścisłe rozpoznanie, proste leczenie".
Powiew świeżości na krakowskiej uczelni przysporzył mu dużą sympatię studentów i przyczynił się do rozwoju uniwersytetu. Również klinika, nad którą Dietl sprawował pieczę, otrzymała nowy sprzęt i dodatkowe łóżka. W rozwoju zakładu z pewnością pomogła mu służbowa podróż po Europie, po odbyciu której napisał i wydał w języku niemieckim krytyczny opis szpitali europejskich.
Rektor, poseł, patriota
Po kilku latach spędzonych w Krakowie działalność Dietla została doceniona. W latach 1856-1860 pełnił funkcję dziekana wydziału lekarskiego, a w 1861 roku przyjął stanowisko rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym samym roku dostał się jako poseł do Sejmu Krajowego.
Energiczny profesor był nie tylko szanowanym lekarzem i wykładowcą, ale także aktywnym działaczem społecznym.
- Poświęcał się działalności społecznej nie tylko w dziedzinie medycyny, ale także niestrudzenie walczył w obronie języka polskiego na uczelni, repolonizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz całego szkolnictwa galicyjskiego - mówił prof. Andrzej Notkowski.
Ta patriotyczna działalność nie przypadła do gustu austriackim władzom państwowym, które nie pozwoliły Dietlowi sprawować funkcji rektora w kolejnym roku akademickim.
- W 1865 roku na mocy specjalnego dekretu cesarskiego Dietla usunięto z katedry na wydziale lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego i przeniesiono na emeryturę. Fakt ten był świadectwem konsekwentnej postawy patriotycznej Józefa Dietla - tłumaczył w audycji z 2002 roku historyk.
Prezydent Krakowa
Nieprzychylne stanowisko austriackich władz nie zniechęciło Dietla do dalszej aktywności społecznej. W 1866 roku, ponad sześćdziesięcioletni naukowiec, został członkiem rady miejskiej Krakowa, a następnie prezydentem miasta. Dietl przyczynił się do zreformowania i unowocześnienia gospodarki miejskiej, a okres jego rządów uznawany jest za jeden z najbardziej owocnych w historii dawnej stolicy Polski.
- Dokonał gruntownego przeorgranizowania magistratu krakowskiego, co gruntownie usprawniło pracę tej instytucji. Przełożył radzie projekty wszechstronnego uporządkowania miasta, które w sposób energiczny i konsekwentny starał się, z dobrym skutkiem, realizować. Tak więc wystąpił z projektem uregulowania Wisły, dokończenia budowy kanalizacji i uruchomienia nowoczesnych wodociągów. Planował też wzniesienie wielu budynków użyteczności publicznej - wyliczał prof. Andrzej Notkowski.
Do projektów Dietla, mających poprawić jakość życia mieszkańców Krakowa, zalicza się również tworzenie nowych dzielnic i ulic, budowę tanich mieszkań dla najbiedniejszych, stworzenie przytułku dla osób starszych i kalekich czy powołanie straży ogniowej.
Józef Dietl rozpoczął także remont Sukiennic, ale chciał, by Kraków nie kojarzył się tylko z zabytkami i dawną świetnością Polski. Dążył do tego, aby miasto tętniło życiem i rozwijało się na polu nauki, sztuki, przemysłu.
Rozwój balneologii
Poza swoją działalnością naukową i samorządową przez wiele lat rozwijał balneologię, czyli dziedzinę medycyny, badającą właściwości wód i gazów leczniczych.
- Dietl dokonał klasyfikacji wód leczniczych całej Galicji, przyczynił się do rozbudowy uzdrowisk galicyjskich, w tym Krynicy - wyjaśniał prof. Andrzej Notkowski.
W 1858 roku wydał pracę pt. "Uwagi nad zdrojowiskami krajowymi". Poza Krynicą spopularyzował także takie uzdrowiska jak: Szczawnica, Iwonicz, Żegiestów czy Rabka.
***
Dietl, po długich namowach, zgodził się pełnić urząd prezydenta miasta przez kolejną kadencję. Jednak podeszły wiek i problemy zdrowotne utrudniały mu sprawowanie urzędu z wcześniejszą werwą, co wykorzystali jego przeciwnicy polityczni, zasiadający w radzie miejskiej.
- Kiedy opozycja coraz bardziej utrudniała mu działalność na stanowisku prezydenta, postanowił z tego urzędu ustąpić. Nastąpiło to w roku 1874, gdy profesor miał już 70 lat - mówił historyk w radiowej audycji.
Józef Dietl zmarł cztery lata później, kilka dni przed 74. urodzinami. Jego pogrzeb miał charakter manifestacyjny. Wzięło w nim udział 20 tys. osób.
th
Przy opracowywaniu tego tekstu korzystałem z pracy:
J. Oettinger, Józef Dietl. Rys biograficzny, Kraków 1878.
