Aldous Huxley urodził się 26 lipca 1894 roku w miasteczku Godalming na południu Anglii w rodzinie o tradycjach naukowych i literackich. Jego dziadek, Thomas Huxley, był biologiem i zagorzałym darwinistą, nazywanym przez złośliwych "buldogiem Darwina". Naukowcami zostali również dwaj bracia Aldousa – Andrew, biofizyk i laureat nagrody Nobla oraz Julian, biolog, jeden z założycieli organizacji WWF i pierwszy sekretarz generalny UNESCO.
Inną ścieżkę kariery obrał Aldous, który literackie zdolności odziedziczył po obu rodzicach. Leonard Huxley był pisarzem i wydawcą, natomiast jego żona Julia siostrą autorki wielu powieści Mary Augusty Ward i siostrzenicą poety Matthew Arnolda.
Poeta i satyryk
Aldous już w młodości został mocno doświadczony przez życie. W 1908 roku zmarła jego matka, a sześć lat później samobójstwo popełnił jego starszy brat Noel. Gdyby tego było mało, przyszły pisarz częściowo utracił wzrok z powodu zapalenia rogówki. Mimo tych problemów udało mu się ukończyć studia na Oxfordzie, czego dokonał w 1916 roku. W tym okresie publikował już pierwsze tomiki poezji.
Po I wojnie światowej Huxley dużo podróżował i przez siedem lat mieszkał we Włoszech. Swoją karierę literacką rozpoczął na początku lat 20. XX wieku. Jego pierwsze powieści takie, jak "Antic Hay" ("W cudacznym korowodzie") czy "Those Barren Leaves" ("Jak suche liście") były satyrą na otaczający go świat i ludzi z jego pokolenia. Autor przemycał w nich swoje przemyślenia, wykpiwał przedstawicieli angielskiej inteligencji, a także poruszał uniwersalne kwestie, jak poszukiwanie autentyczności i prawdy.
"Nowy wspaniały świat"
Pierwsze książki Huxleya spotkały się z pozytywnym odbiorem, jednak największą sławę przyniosła mu powieść wydana w 1932 roku. Mowa oczywiście o pracy "Brave New World" ("Nowy wspaniały świat"). Wbrew tytułowi powieść jest antyutopijną wizją przyszłości, w której ludzkość została zniewolona przez rozrywkę, przyjemności i środki odurzające.
09:18 nowy wspaniały świat 1976.mp3 O swoich spostrzeżeniach dotyczących "Nowego wspaniałego świata" mówi filozof i fizyk prof. Józef Werle. Audycja "Moje fascynacje literackie" prowadzona przez Jerzego Jeżewskiego (PR, 08.04.1976)
- Obraz ten jest przerażający. Antyutopia opisana jest tak realistycznie oraz sugestywnie i naukowo uzasadniona, że nie można jej traktować jak jednej z wielu zwariowanych powieści fantastyczno-naukowych, od których roi się literatura XX wieku - mówił na antenie Polskiego Radia filozof prof. Józef Werle.
Mieszkańcy fikcyjnej Republiki Świata, której hasłem przewodnim jest "Wspólność, Identyczność, Stabilność", pozbawieni są swojej indywidualności, a dzięki eugenice jeszcze przed porodem decyduje się o cechach charakteru człowieka. Te zależne są od tego, do której kasty należeć będzie dany obywatel.
- Społeczeństwo tego świata jest pozornie sprawiedliwie rządzone. Wszyscy obywatele są zadowoleni i szczęśliwi, więc nie buntują się przeciwko władzy. Ta wobec tego jest dobroduszna i wspaniałomyślna - mówił gość audycji z 1976 roku.
Jedynym zagrożeniem dla stabilności systemu są ludzkie uczucia.
- Dlatego wszelkie wielkie namiętności i cnoty, jak miłość, nienawiść, bohaterstwo, odwaga czy poświęcenie są niepotrzebne, wyszydzane, ośmieszane i wstydliwe, a ich sporadyczne pojawienie się tłumione jest w zarodku - wyjaśniał prof. Józef Werle.
Nieustanne otumanienie
"Nowy wspaniały świat" jest często porównywany z nieco późniejszym "Rokiem 1984" Georga Orwella. Obaj autorzy przedstawiają pesymistyczną wizję przyszłości, jednak wykreowane przez nich światy różnią się od siebie.
28:35 nowy wspaniały świat 30 lat później___v2018010943_tr_0-0_bc370cb7[00].mp3 Audycja poświęcona antyutopijnej powieści Aldousa Huxleya i esejowi napisanemu 30 lat później. Gośćmi byli historyk idei dr Jan Tokarski oraz Lech Jęczmyk, tłumacz i znawca literatury sci-fi. Audycja "O wszystkim z kulturą" prowadzona przez Michała Nowaka (PR, 18.07.2018)
- Trudno o dwie bardziej odległe od siebie wizje. Orwell jest genialnym analitykiem państwa totalitarnego, a Huxley prorokiem globalnego kapitalizmu i konsumpcjonizmu. Chodzi o to, żeby urządzić ludziom życie jako nieustające pasmo rozrywek. Myślę, że nasze społeczeństwa w dużej mierze tak działają - mówił w audycji Polskiego Radia z 2018 roku historyk idei dr Jan Tokarski.
W Republice Świata zarówno troski, jak i głębsze przemyślenia zwalczane są ciągłymi przyjemnościami i środkiem odurzającym - somą. W świecie pozbawionym religii, to właśnie zażywanie tego narkotyku przybiera formę rytuału.
W "Nowym wspaniałym świecie" ludzie otumanieni i nieustannie szczęśliwi nie mają potrzeb natury duchowej i nie tworzą sztuki.
- Huxley stawia tezę, że to, co wybitne, rodzi się z poczucia niespełnienia, a człowiek permanentnie szczęśliwy nie jest zdolny do stworzenia niczego, co ma duchową wartość - tłumaczył dr Jan Tokarski.
Aksamitne kajdany
Huxley pisał swoje dzieło na początku lat 30. XX wieku i niektóre jego założenia nie przetrwały próby czasu. W wizji autora na przykład przeceniona została rola państwa, które uznał za podmiot silniejszy od globalnych firm i koncernów, co w dzisiejszym świecie wcale nie jest tak oczywiste.
Niemniej jednak na część obserwacji autora warto zwrócić uwagę.
- Huxley mówi, że prawdziwe zniewolenie można stworzyć wtedy, kiedy będziemy zaspokajać ludzkie potrzeby, a nie kiedy je zdusimy - mówił dr Jan Tokarski.
Historyk literatury dr Marek Gumkowski podkreślił, że Huxley w swojej przerażającej wizji przedstawił demokratyczne społeczeństwo zachodnie, a nie państwo totalitarne.
31:00 antyutopie xx i xxi wieku.mp3 O utopiach i antyutopiach w litetaturze mówi historyk literatury dr Marek Gumkowski. Audycja "Kulturalna jedynka" prowadzona przez Michała Montowskiego (PR, 17.06.2018)
- To interesujące, ponieważ pokazuje, że miękkimi metodami też możemy zostać zniewoleni i te kajdany, które nam się nałoży, będą pokryte aksamitem, żebyśmy ich za bardzo nie czuli - mówił gość radiowej audycji.
Niemal trzy dekady po wydaniu antyutopii Huxley napisał esej pt. "Nowy wspaniały świat 30 lat później. Raport rozbieżności". Jak sama nazwa wskazuje, autor zrewidował w nim swoje poglądy, zawarł nowe spostrzeżenia i wskazał, co z jego wizji zaczęło się spełniać.
Filozofia i narkotyki
Aldous Huxley fascynował się religiami i filozofiami Wschodu, szczególnie hinduizmem. Nie stronił również od narkotyków, a swoje spostrzeżenia i metafizyczne doświadczenia opisywał w książkach i esejach m.in. "Syntetyczny bóg", "Niebo i piekło", "Filozofia wieczysta" czy "Drzwi percepcji". Od tytułu tej ostatniej (ang. "The doors of perception") nazwę wziął legendarny zespół The Doors.
Ostatnią pracą w życiu pisarza była utopijna powieść "Wyspa". Autor w przeciwieństwie do koszmarnej wizji "Nowego wspaniałego świata" przedstawił w niej społeczeństwo idealne. Pisarz zmarł 22 listopada 1963 roku w Los Angeles.
th/mc
