I powstanie śląskie - odwet za masakrę górników

95 lat temu w reakcji na masakrę przed kopalnią w Mysłowicach wybuchło I powstanie śląskie. Zryw zorganizowany przez Polską Organizację Wojskową Górnego miał na celu przyłączenie Górnego Śląska do Polski.

Powstańcy śląscy, Wikimedia Commons

I powstanie śląskie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. i objęło tereny powiatu rybnickiego i pszczyńskiego oraz część okręgu przemysłowego. Na jego czele stanął śląski działacz polityczny Alfons Zgrzebniok, który kierował zrywem z Sosnowca.

Masakra w "Mysłowicach"

Powstanie wybuchło po tym, jak władze niemieckie dokonały masakry górników z kopalni "Mysłowice", którzy domagali się zaległych wypłat. Gdy 15 sierpnia 1919 r. tłum wtargnął przez bramę na teren zakładu, niemieckie wojsko otworzyło ogień. Zginęło siedmiu górników, dwie kobiety i trzynastoletni chłopiec.

Była to kropla, która przelała czarę goryczy, bo nastroje na Śląsku były już wcześniej gorące. W maju na konferencji wersalskiej podjęto decyzję, że o przynależności państwowej Śląska zdecyduje referendum, a ponadto w regionie panowała trudna sytuacja gospodarcza – wobec kryzysu pracę przerwało 40 kopalń. Górnicy nie otrzymywali pensji. Zaczął się strajk generalny.

Nz.: Niemiecki plakat propagandowy z okresu I powstania śląskiego. 1919. "Polski wilk pragnie waszej ojczyzny". Autor: Stahl, E Leo . Wikimedia Commons/dp. Źr.: Brytyjskie Muzeum Wojny

Pierwsze potyczki

Walki zaczęły się w nocy 16 sierpnia od ataków na posterunki Grenschutzu - niemieckiej straży granicznej. Jedne z pierwszych potyczek stoczono wokół Czułowa i Tychów. Powstańcy opanowali m.in. Tychy, Radzionków, Piekary i część Katowic, w tym dworzec kolejowy w Katowicach-Ligocie. Niemcom udało się wkrótce odbić te punkty.

Szybko okazało się, że przewaga Niemców jest zbyt duża, a powstanie nieprzygotowane. 24 sierpnia dowódcy powstania wstrzymali walki. Pomimo klęski militarnej o Śląsku zrobiło się głośno na świecie. Pod naciskiem opinii międzynarodowej Niemcy ogłosili amnestię dla uczestników powstania.

Kolejna próba

Nie był to koniec walki o Śląsk – rok później, 19 sierpnia 1920 roku wybuchło II powstanie śląskie. Tym razem było zaplanowane i zostało ogłoszone przez Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i Polski Komisariat Plebiscytowy. Głównym celem było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego i zastąpienie jej strażą obywatelską, a następnie - nowo utworzoną policją plebiscytową. 24 sierpnia 1920 r. Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Powstańcy uzyskali też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tam po 1 sierpnia 1919 r.

Powstańcy z Katowic przed wyjściem na front w maju 1921 r. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Eligiusz Kozłowski, Mieczysław Wrzosek "Dzieje oręża polskiego 1794-1938" Warszawa 1973 Wyd. MON

Gorzkie zwycięstwo

Trzecie powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921. Było reakcją na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej - Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. W wyniku powstania Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z terenu objętego plebiscytem do Polski przyłączono jedynie 29 proc. obszaru i 46 proc. ludności.

Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach. Największy i najcięższy pomnik w Polsce, postawiony w 1967r. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Lestat (Jan Mehlich)

Posłuchaj komentarza historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat powstań śląskich i roli Wojciecha Korfantego w tych wydarzeniach.

pap/mjm