29 stycznia 1990 roku uczestnicy XI Zjazdu PZPR przyjęli uchwałę o zakończeniu działalności partii. Przyznawano w niej, że: "Zrodzony w powojennych warunkach ograniczonej suwerenności i stalinowskiej dominacji ustrój społeczno-ekonomiczny nie potrafił zaspokoić społecznych potrzeb, nie zapewnił realizacji wartości, których emanacją miał być. Nie stało w nim bowiem ani wolności, ani sprawiedliwości".
02:21 Sztandar wyprowadzić - Głosy naszej historii.mp3 "Głosy naszej historii" - Koniec PZPR, fragm. wystąpienia Mieczysława F. Rakowskiego. (PR, 29.01.1990)
Ostatni Zjazd PZPR
Po ponad 40 latach PZPR przestała istnieć. Powstała w 1948 roku z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Utrzymanie władzy za wszelką cenę – taka była przez lata dewiza komunistów. Stalinowski terror, krwawe pacyfikacje protestów społecznych w Poznaniu w 1956 roku, na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku, w Radomiu, Ursusie i Płocku w 1976 roku, represje stanu wojennego – przywódcy partyjni uzasadniali dobrem klasy robotniczej i całego narodu.
XI Zjazd PZPR rozpoczął obrady 27 stycznia 1990 roku w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Zabezpieczały go znaczne siły milicji, które przez kilka godzin pod PKiN brały udział w starciach z grupą kilkuset demonstrantów m.in. z Konfederacji Polski Niepodległej.
Stary skład, nowa nazwa
W czasie obrad zarysowały się dwie opcje: jedna zakładała utworzenie nowej partii, jednak bez odcinania się od przeszłości PZPR. Tę propozycję popierała większość działaczy. Pozostali uważali, że należy zbudować od podstaw nową partię i zerwać wszelkie związki z PZPR.
Prawie 1200 delegatów opowiedziało się za przekształceniem ostatniego zjazdu PZPR w kongres założycielski Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP). Przewodniczącym Rady Naczelnej nowego ugrupowania został Aleksander Kwaśniewski, a sekretarzem generalnym Leszek Miller. Podczas zjazdu podjęto też decyzję, że cały majątek PZPR zostanie przekazany SdRP.
- Jesteśmy z tymi ludźmi, którzy przekształcali Polskę, którzy tworzyli okrągły stół i opowiedzieli się za głębokimi reformami i którzy dzisiaj chcą tym wielkim, polskim reformom sprzyjać – mówił po nominacji na przew. Rady Naczelnej SdRP Aleksander Kwaśniewski. - Polsce potrzebny jest rząd szerokiej koalicji, Polsce potrzebny jest rząd posiadający szerokie poparcie społeczne, dlatego zachowując własną tożsamość, zachowując prawo do krytyki, chciałbym, abyśmy przyjęli, iż naszym, ponadpartyjnym, ale społecznym, narodowym, państwowym obowiązkiem jest wsparcie tych działań rządu, które służą walce z kryzysem, służą demokratycznym przekształceniom, służą stworzeniu demokratycznego ładu w Polsce.
02:18 Nowe partie lewicy.mp3 Nowe partie lewicy - fragm. "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 2.02.1990)
Majątek PZPR
Delegaci, którzy uznali, że trzeba całkowicie odciąć się od korzeni PZPR, utworzyli Unię Socjaldemokratyczną Rzeczypospolitej Polskiej. Na jej czele stanął Tadeusz Fiszbach. Później ugrupowanie przekształciło się w Unię Pracy. Na zjeździe podjęto decyzję o przekazaniu SdRP majątku PZPR.
- Wiązałem nadzieję, że Kwaśniewski i inni odetną się zarówno materialnie, jak i w ogóle od tamtej partii, nie będą się przemalowywać – komentował wydarzenia XI Zjazdu PZPR ówczesny przewodniczący Solidarności, Lech Wałęsa - a tak ta partia nie wytrzyma próby czasu, bo nie zrobiła tego, na co oczekuje społeczeństwo. Nie należy im się żaden majątek.
To jeszcze nie koniec
Po przyjęciu uchwały i odśpiewaniu "Międzynarodówki", kończący obrady XI Zjazdu, ostatni I sekretarz KC PZPR Mieczysław F. Rakowski zwrócił się do delegatów: "Szanowne Towarzyszki i Towarzysze! Chwila to szczególna. Przyjęliśmy uchwałę o zakończeniu działalności partii, która moim zdaniem (...) odegrała wielką historyczną rolę - czy się to komuś podoba, czy nie - w życiu narodu polskiego. Co więcej, wrosła w jego świadomość i dziś kończąc, żegnając się z nią, wcale nie uważam, że kładziemy ją do trumny. Zamykamy tylko pewien rozdział w historii, pogmatwanego wprawdzie, ale także bogatego w twórcze osiągnięcia polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego".
- Polska scena polityczna zaczęła się kształtować na nowo w roku 1989 i w 1990 – mówił historyk. - Przekształcenia dotknęły nie tylko PZPR, ale również Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, którego znaczna część działaczy utworzyła PSL.
09:36 Polska scena polityczna po 1989 - Dźwiękowy.mp3 Polska scena polityczna po 1989 r. - audycja Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej Polski", komentarz prof. Wojciecha Roszkowskiego. (PR, 25.06.1997)
