Historia

Antoni Pajdak - konspirator z urodzenia

Ostatnia aktualizacja: 20.03.2024 05:41
20 marca 1988 roku zmarł Antoni Pajdak, legionista Piłsudskiego, w II RP samorządowiec i obrońca działaczy PPS-u. W czasie II wojny światowej drugi zastępca delegata Rządu RP na Kraj. Jeden ze skazanych w procesie szesnastu w Moskwie. W PRL-u jeden z założycieli Komitetu Obrony Robotników i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
Działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela Antoni Pajdak.
Działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela Antoni Pajdak.Foto: Wikipedia/domena publiczna

Pochodził z rodziny robotniczej. Jako uczeń gimnazjum związał się z niepodległościową Polską Partią Socjalistyczną. W 1912 roku przystąpił do konspiracyjnego Związku Walki Czynnej. W czasie I wojny światowej był żołnierzem Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego i członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej.

- PPS-owcy to byli konspiratorzy z urodzenia. Ich działalność polegała na tym, by pozostawić po sobie jak najmniej śladów, dlatego trudno znaleźć konkretne informacje na temat ich działalności. Dotyczy to też samego Pajdaka - powiedział prof. Andrzej Friszke w audycji "Nie-patroni".

Samorządowiec

Po zakończeniu wojny skończył prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Aktywnie angażował się w działalnosć partii będąc pod wielkim wpływem Ignacego Daszyńskiego. Po zamachu majowym 1926 roku, w odróżnieniu od innych kolegów z partii, nie angażował się w antyrządowe demonstracje. Zdecydował się na karierę samorządowca. Pracował w różnych miastach Polski. W latach 30. był burmistrzem Radomska i wiceprezydentem Krakowa. Jako adwokat bronił działaczy PPS-u w procesach sądowych.

Jak wyglądała przedwojenna działalność Antoniego Pajdaka? Dowiedz się tego z audycji "Nie-patroni".

Polskie Państwo Podziemne

W czasie II wojny światowej był Komendantem Milicji Robotniczej. Od 1943 piastował stanowisko drugiego zastępcy Delegata Rządu na Kraj, a w latach 1944-45 był członkiem czteroosobowej Krajowej Rady Ministrów.

- Do Delegatury nie wybierano działaczy partyjnych tylko ludzi, którzy mieli doświadczenie administracyjne i mogli w tej materii coś wnieść do pracy podziemnego urzędu – wyjaśnił prof. Andrzej Friszke.


Posłuchaj
29:36 Prof. Andrzej Friszke i dawni współpracownicy przybliżyli postać Andrzeja Pajdaka w audycji Bartosza Panka pt. "Nie-patroni". (PR, 15.11.2017) Prof. Andrzej Friszke i dawni współpracownicy przybliżyli postać Andrzeja Pajdaka w audycji Bartosza Panka pt. "Nie-patroni". (PR, 15.11.2017)

 

Proces szesnastu

Po upadku Powstania Warszawskiego wrócił na krótki czas do Krakowa, gdzie przebywał z rodziną. W 1945 roku został aresztowany przez NKWD jako jeden z szesnastu przywódców Polski Podziemnej i przewieziony do Moskwy.

- Jego przeszłość miała ogromne znaczenie w okresie wojny i powojennym. Gdyby nie był tak znanym działaczem, nie znalazłby się w tzw. procesie szesnastu w Moskwie – dodał prof. Andrzej Friszke.

- Za szybko ujawnił się z tym co myśli i co chce powiedzieć na procesie. Przesłuchujący go śledczy uznali, że skoro w trakcie śledztwa twierdzi, że ujawni, jak się zachowywała wkraczająca na teren Polski Armia Czerwona, to zrobi to samo na procesie. To wystarczyło, by ojca odsunąć od procesu, na którym mieli być obecni zachodni dziennikarze – mówiła córka Antoniego Wanda Pajdak - Śmiechowicz.

Pajdak został skazany na pięć lat więzienia w osobnym procesie. Po odbyciu kary powinien wyjść na wolność, jednak władze wysłały go na Syberię. Do Polski wrócił dopiero po 1955 roku dzięki staraniom rodziny.

Powrót do kraju

- Na dworcu w Krakowie zobaczyłam starego człowieka w jakimś zniszczonym ubraniu, z workiem na plecach, który stał i bezradnie rozglądał się dookoła. Nie rozpoznałam go od razu - wspominała Wanda Pajdak - Śmiechowicz.

Jak wyglądało spotkanie po latach z córką? Posłuchaj audycji "Nie-patroni".

Po powrocie z ZSRR nie dopuszczono go do wykonywania zawodu adwokata. Przez wiele lat pracował jako radca prawny w Instytucie Wydawniczym PAX.

- Paradoks polegał na tym, że to było środowisko ideowo bardzo odległe od przekonań Pajdaka. Trzeba przyznać PAX-owi, co by się o nim nie myślało, że oni próbowali ratować takich ludzi. Dzięki nim miał podstawę utrzymania – prof. Andrzej Friszke.

- Mnie najbardziej uderzyła twardość postawy Pajdaka po ogromnych tragediach rodzinnych. Śmierć żony w ubeckiej katowni, aresztowanie córki i trwanie przy tych wartościach, za które można było stracić życie – wspominał działacz opozycyjny Mirosław Chojecki.

Opozycjonista

W latach 60. przeszedł na emeryturę. W 1976 roku był jednym z założycieli Komitetu Obrony Robotników. Jako obserwator jeździł na rozprawy do Radomia. W ramach organizacji Pajdak był współautorem licznych komunikatów i dokumentów KOR.

Komitet Obrony Robotników - zobacz serwis historyczny

- Nie zważając na cenzurę, dzielił się z innymi swoją oceną komunizmu i ZSRR. Według niego było to imperialistyczne państwo i wrogi reżim. Jasno i wyraźnie opowiadał o porwaniu z Pruszkowa i procesie w Moskwie - wspominał Mirosław Chojecki.

Czym głównie zajmował się na zebraniach KOR-u? Dowiedz się tego z audycji "Nie-patroni".

W 1977 roku był jednym z założycieli Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, którego celem była ochrona praw człowieka w rzeczywistości PRL-u. 

W latach 80. odnalazł się w "Solidarności" i podczas tworzenia niezależnych związków zawodowych, które uważał za zbieżne z hasłami PPS. Pracował przy powstawaniu Klubów Rzeczpospolitej Samorządnej w 1981 roku.

- Za naczelną wartość uważał podmiotowość człowieka i realizację inicjatyw wspólnotowych. Wcielenie tych ideałów odnalazł po sierpniu 1980 roku - wspominał Mirosław Chojecki.

W 1981 roku został dotkliwie pobity przez "nieznanych sprawców". Pomimo napadu nie przestał angażować się w działania opozycyjne. W 1986 roku wystapił z apelem do Michaiła Gorbaczowa o sprowadzenie z ZSRR prochów skazanych w "Procesie szesnastu".

- Dla ludzi, którzy odtwarzali PPS w 1987 roku, Pajdak był legendarna postacią. Był wyznacznikiem tego, co powinniśmy byli robić – mówił działacz opozycyjny Cezary Miżejewski.

Śmierć i upamiętnienie

Antoni Pajdak zmarł 20 marca 1988 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. W 2006 został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

seb

Czytaj także

44 lata temu KOR złamał monopol komunistów

Ostatnia aktualizacja: 23.09.2020 05:50
Represje wobec robotników Radomia i Ursusa zmobilizowały do działania środowiska opozycyjnej inteligencji, które miały za sobą pewne doświadczenia polityczne np. protesty przeciwko zmianom wprowadzonym do konstytucji PRL – mówił prof. Rafał Habielski w audycji Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zbigniew Romaszewski - legenda opozycji

Ostatnia aktualizacja: 13.02.2023 05:49
9 lat temu, 13 lutego 2014 roku, zmarł Zbigniew Romaszewski, działacz opozycji w PRL, obrońca praw człowieka, polityk, kawaler Orderu Orła Białego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aniela Steinsbergowa. Niezłomna obrończyni człowieka

Ostatnia aktualizacja: 22.12.2023 05:40
22 grudnia 1988 roku zmarła Aniela Steinsbergowa, adwokat, obrońca w procesach politycznych. Niezwykle ważna postać dla wszystkich walczących o prawa człowieka w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

40 lat od powstania Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela

Ostatnia aktualizacja: 25.03.2017 12:57
Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela to była jawnie działająca w okresie PRL organizacja opozycyjną. - Zakres dziania ROPCiO miał być szerszy niż Komitetu Obrony Robotników, chodziło o kwestie formalne, jak i ideowe. Działaczom ROPCiO nie odpowiadała w KOR obecność ludzi, którzy mieli przeszłość we władzach PRL. ROPCiO był jednoznacznie narodowo-niepodległościowy i katolicki – powiedział w Polskim Radiu 24 profesor Antoni Dudek, politolog i historyk z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Barańczak: poeta musi mówić prawdę

Ostatnia aktualizacja: 13.11.2023 05:57
– Nie odrzucam polityki czy spraw społecznych jako tematu wiersza, raczej staram się zawsze widzieć je jako fragment wszystkich tych uwikłań, w których się człowiek znajduje – mówił Stanisław Barańczak w 1981 roku. 13 listopada mija 77. rocznica urodzin poety.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Komunikat KOR. Jawna obrona robotników przed represjami władz PRL

Ostatnia aktualizacja: 29.09.2023 05:45
29 września 1976 roku ukazał się pierwszy numer Komunikatu Komitetu Obrony Robotników - organu prasowego Komitetu Obrony Robotników. Poświęcony był represjom po wydarzeniach czerwcowych oraz pomocy dla rodzin prześladowanych robotników, jednak najważniejszymi informacjami były nazwiska, adresy i telefony członków KOR. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

47 lat temu KOR złamał monopol komunistów

Ostatnia aktualizacja: 23.09.2023 05:50
- Represje wobec robotników Radomia i Ursusa zmobilizowały do działania środowiska opozycyjnej inteligencji, które miały za sobą pewne doświadczenia polityczne np. protesty przeciwko zmianom wprowadzonym do konstytucji PRL – mówił prof. Rafał Habielski w audycji Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zbigniew Herbert, Halina Mikołajska i Stanisław Lem – inwigilowani przez SB

Ostatnia aktualizacja: 17.11.2022 05:45
Instytut Pamięci Narodowej poinformował, że w uzupełnionym katalogu osób inwigilowanych przez organy represji PRL znalazły się wpisy dotyczące poety Zbigniewa Herberta, aktorki Haliny Mikołajskiej oraz pisarza Stanisława Lema.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wojciech Ziembiński. Stróż pamięci ofiar Wschodu

Ostatnia aktualizacja: 13.01.2024 05:45
– Dla nas, żołnierzy II Rzeczpospolitej, walka o niepodległość zaczęła się pierwszego i siedemnastego września 1939. Naszym obowiązkiem było wykonać ten imperatyw zawarty w przykazaniach żołnierzy dawnej Rzeczpospolitej: nie spoczniesz, dopóki kraj twój wolny nie będzie – mówił opozycjonista.
rozwiń zwiń