Maria Konopnicka przyszła na świat 23 maja 1842 roku w Suwałkach, w rodzinie prawnika i miłośnika literatury Józefa Wasiłowskiego. Jako nastolatka podjęła naukę na pensji sióstr sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Elizę Pawłowską, znaną później jako Elizę Orzeszkową. Wraz z koleżanką lubiła deklamować poezję, szczególnie zakazanych poetów, m.in. Adama Mickiewicza. Znajomość ze szkolnej ławki przerodziła się w przyjaźń na całe życie.

Krótko po ukończeniu szkoły wyszła za mąż za ziemianina Jarosława Konopnickiego. Małżeństwo jednak nie było udane. Dziesięć lat po ślubie, Konopnicka postanowiła odejść od męża i wyjechać do Warszawy. Od tego czasu sama wychowywała szóstkę dzieci. W stolicy związała się z konspiracyjnym ruchem niepodległościowym.

- Życiorys Marii Konopnickiej przeczy stereotypowemu wizerunku, że kobiety w II połowie XIX wieku były stłamszone i żyły w cieniu swoich mężów. Zaangażowanie patriotyczne czyniło z kobiet niezwykle ważne postacie życia społecznego. Ta rola służyła politycznej emancypacji kobiet w Polsce - mówił prof. historii Andrzej Nowak w audycji "Historia żywa".

Konopnicka w swej twórczości pochylała się nad losem ludzi biednych i wykluczonych. Interesowała się sytuacją osób pozbawionych środków do godnego życia. Postulowała, że literatura powinna podejmować aktualne tematy społeczne, a bohaterowie powinni być postaciami wziętymi z życia codziennego. Sama często brała udział w różnych akcjach dobroczynnych.

Choć większość jej utworów stanowiły liryki, została zapamiętana jako znakomita nowelistka. W swoich utworach podejmowała tematykę społeczną i patriotyczną. Współcześni zarzucali jej pisanie utworów patriotycznych za pieniądze. Sama poetka podkreślała, że co prawda pisze je z potrzeby serca, jednak musi też myśleć o utrzymaniu rodziny. Jej talentem zachwycał się sam Henryk Sienkiewicz.

- Jej twórczość była nie tylko pochwałą narodowej martyrologii. Ona rozliczała się też z duchem powstania. Krytykowała rozmaite patologie. Bliski był jej realizm, zejście do opisu rzeczywistego życia różnych grup społecznych – dodał prof. Andrzej Nowak.

Jej najsłynniejszym utworem została "Rota", która urosła do roli hymnu narodowego. Wiersz został opublikowany po raz pierwszy w czasopiśmie "Przodownica".

- Choć to nie było pierwsze nawiązanie do prześladowania polskości w zaborze pruskim, to właśnie ten tekst stał się tak szanowanym i uznawanym za głos całego społeczeństwa utworem. Przed nim szła sława jej innych wierszy patriotycznych i skierowanych do dzieci – powiedział prof. Andrzej Nowak.

Zobacz jeden z pierwszych przedruków "Roty" na łamach gazety "Gwiazdka Cieszyńska" z 1908 roku.

Sama Konopnicka była postacią wzbudzającą kontrowersje. Popularne były plotki o licznych związkach łączących ją ze sporo młodszymi mężczyznami. Pod koniec życia zamieszkała we dworku wraz z malarką Marią Dulębianką. Niektórzy podejrzewali, że panie mógł łączyć romans. Angażowała się w walkę o przyznanie kobietom praw wyborczych. Była atakowana przez kler i środowiska konserwatywne. Zastanawiano się, czy jest praktykującą katoliczką.

Zmarła 8 października 1910 roku we Lwowie, kilka miesięcy po śmierci Orzeszkowej. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim. Jej pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną.

- Osiągnęła ten sam poziom autorytetu co Eliza Orzeszkowa. Obie cieszyły się tym samym poziomem uznania społecznego w ostatniej dekadzie swojego życia - podsumował prof. Andrzej Nowak.

Więcej o związkach pisarek posłuchasz w audycji "Historia żywa".

seb

- Zapaleniec, wieczny rewolucjonista, patriota, obrońca ukraińskich chłopów, konspirator – tak charakteryzował postać Apolla Korzeniowskiego Wacław Zbyszewski w felietonie dla Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Apollo był przedstawicielem polskiej szlachty na Ukrainie. Rewolucyjny zapał odziedziczył po ojcu, weteranie wojen napoleońskich. Jako mieszkaniec tych naznaczonych bratobójczymi walkami ziem uświadomił sobie, że to właśnie przepaść dzieląca stany Rzeczpospolitej była powodem, dla którego Polska zginęła. To pchnęło go w kierunku popierającego reformy społeczne stronnictwa Czerwonych.

W twórczości Korzeniowskiego przewijał się motyw krytyki dotychczasowych stosunków panujących na Ukrainie. Jego "Komedia" była skandalizującą, fabularyzowaną satyrą na szlachtę polską na Ukrainie (było to jedno z niewielu dzieł, które za życia poety ukazały się w druku, większość – zatrzymana przez cenzurę – krążyła w "drugim obiegu"). Nic dziwnego, że Apollo dał się poznać jako jeden z tych, którzy obok Orła i Pogoni widzieli w godle powstańczym także Archanioła Michała – symbol Rusi.

Ojciec Conarada

Ze stronnictwem Czerwonych związana była też bogata rodzina Bobrowskich - dość powiedzieć, że jej członek, Stefan Bobrowski, był w czasie Powstania Styczniowego przewodniczącym Tymczasowego Rządu Narodowego. Siostra Stefana, Ewelina (Ewa) Bobrowska, została żoną Apolla. Z tego związku przyszedł na świat przyszły klasyk literatury światowej – Joseph Conrad, czyli Józef Konrad Korzeniowski.  

Joseph Conrad - zobacz serwis specjalny

"Dziecię, synu powiedz sobie żeś bez ziemi, bez miłości, bez ojczyzny, bez ludzkości, póki Polska – matka w grobie" pisał Apollo Korzeniowski w dniu chrztu syna Józefa Konrada. W tym duchu Apollo wychowywał Konrada. 

Człowiek, którego pamiętano

Autor "Jądra Ciemności" miał zaledwie pięć lat, gdy wybuchło Powstanie Styczniowe. Jego ojciec nie był jego świadkiem, choć gotów był wzniecić insurekcję jeszcze w latach 1853-1856, gdy Rosja zaangażowana była w wojnę krymską. Nim powstanie wybuchło, jego  Apollo został aresztowany za pracę konspiracyjną i po półtorarocznym pobycie w więzieniu, zesłany na Sybir.

Lata 1862-1866 rodzina Korzeniowskich spędziła na zesłaniu. W 1865 roku zmarła matka Konrada, która na zesłaniu nabawiła się gruźlicy. Lata zsyłki odbiły się także na zdrowiu Apolla. Nigdy nie odzyskał młodzieńczego wigoru, zmarł cztery lata po żonie.

Opiekę nad osieroconym Konradem przejęła jego babka, Teofila Bobrowska, a później wuj Tadeusz Bobrowski. Od 1873 roku Józef Konrad mieszkał w Krakowie, którego – w uznaniu zasług ojca – został honorowym obywatelem w wieku lat 12. Pomnik na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie wystawili Apollowi mieszkańcy miasta.

- Dla współczesnych nie był on postacią nieznaną, o czym świadczy chociażby jego pogrzeb, który stał się wspaniałą manifestacją narodową. Cały Kraków szedł za trumną poety i zesłańca – mówił Wacław Zbyszewski. – Co zaś najważniejsze, to fakt, który podkreślili sprawozdawcy. Mianowicie, że ludzie idący za trumną, mianowicie ludzie, którzy stali w oknach na ulicy i wyglądali z okien, płakali.

bm

2 sierpnia 1897 roku zmarł Adam Asnyk, działacz patriotyczny, publicysta, autor wierszy i dramatów, ze względu na wykształcenie i problematykę swoich utworów zwany "poetą-filozofem".

Gen buntownika

Na paryskim bruku, czyli jak powstał "Pan Tadeusz"

Adam Asnyk był synem Konstancji z Zagórowskich i Kazimierza Asnyka, szlachcica zesłanego na Syberię za udział w powstaniu listopadowym. Ojciec po odbyciu kary osiadł w Kaliszu i wbrew tradycjom swojej warstwy zajął się handlem. Dorobił się majątku, sprzedając najpierw skóry, a następnie otwierając hotel i księgarnię. Rodzina Asnyków nie narzekała na brak pieniędzy.

Chłopiec odebrał świetną edukację i należał do elity młodzieży. Nic nie stało na przeszkodzie, by rozwijał swą karierę - oprócz wielkiego marzenia Adama, by, tak jak wcześniej jego ojciec, wziąć udział w walce o niepodległość. Marzenie to zaprowadziło go w okresie studiów do podziemnego świata polskich spiskowców.

Mieszkał w Warszawie i we Wrocławiu. W ciągu dnia pobierał nauki - najpierw z zakresu rolnictwa, potem zaś medycyny - a po godzinach angażował się w działalność nielegalnych stowarzyszeń studenckich. Wkrótce został pochwycony przez Rosjan i uwięziony w warszawskiej cytadeli. Po zwolnieniu w 1860 wyjechał najpierw do Paryża, a potem do Heildelbergu, gdzie studiował filozofię, historię i prawo. Do Warszawy wrócił w 1862 roku i przystąpił do tzw. czerwonych, radykalnego ugrupowania patriotycznego, które dążyło do narodowego zrywu. Już wkrótce stało się to, czego młodzieniec tak pragnął.

Entuzjazm i rozczarowanie

Emilia Plater chciała być drugą Joanną d'Arc

W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe. We wrześniu tego roku Adam Asnyk wszedł w skład Rządu Narodowego, a po jego rozwiązaniu wstąpił w szeregi wojsk powstańczych. Nie wiemy nic na temat tego, czy spełnił swe marzenie o walce. Być może słabe zdrowie trzymało go z dala od pierwszych szeregów powstańców. Z tajnych raportów austriackich wynika jednak, że Asnyk należał do grupy spiskowców szykujących w Warszawie słynny zamach na carskiego namiestnika Fiodora Berga.

Po upadku powstania ponownie udał się na Zachód. Był rozgoryczony klęską zrywu, która dla niego stała się także bolesną konfrontacją z młodzieńczymi ideałami. Po latach napisał o tej katastrofie: "rozpadło się w gruzy tęczowe państwo romantycznej Muzy". Pogrążony w depresji, w latach 1864-1865 podróżował po Niemczech, Holandii i Włoszech. I zaczął pisać wiersze.

Adam Asnyk - romantyk czy pozytywista?

Pierwsze utwory Asnyka były wyrazem kryzysu światopoglądowego, który przeżywał były powstaniec. Poeta dokonał m.in. rozrachunku z ideami politycznego romantyzmu, które przez swój radykalizm doprowadziły do ruiny dążenia niepodległościowe. Wyrzuciwszy z siebie żale, twórca zaczął szukać własnego stylu, by po pewnym czasie osiągnąć literacką dojrzałość. Jej dowodem był powstały w latach 1883–1894 cykl "Nad głębiami", który przyniósł Asnykowi miano "poety-filozofa".

Za życia składano mu hołdy jako najwybitniejszemu poecie nurtu pozytywistycznego, historycy literatury są jednak skłonni umieścić go w szeregach drugiej generacji romantyków. Dzisiaj jego twórczość jest jednak prawie nieznana, z wyjątkiem kilku fragmentów wierszy, które z upodobaniem cytuje się jako tzw. skrzydlate słowa. Tak jest bez wątpienia z poniższymi linijkami:

"Daremne żale, próżny trud,
Bezsilne złorzeczenia!
Przeżytych kształtów żaden cud
Nie wróci do istnienia.
(...)
Trzeba z Żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe:
A nie w uwiędłych laurów liść
Z uporem stroić głowę!"

Redakcja, rodzina, melancholia

Wojtyła, pistolet i rysunki z Nilu. Sekrety "Balladyny" i Słowackiego

Po powrocie do kraju resztę życia Adam Asnyk spędził w Galicji, najpierw we Lwowie, potem w Krakowie. Wydawał i redagował czasopismo "Nowa Reforma", był radnym miejskim, a także posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Angażował się w wiele przedsięwzięć pod znakiem pracy organicznej. Pisał nie tylko poezję i dramaty, lecz także nowele i teksty publicystyczne.

Lata 70. to początek nowej epoki depresji w życiu Asnyka. W 1871 roku umarła ukochana matka poety. W 1875 roku, zaledwie rok po ślubie, zmarła jego żona Zofia z Kaczorowskich. Asnyk popadł w melancholię, którą zaczął leczyć jedynym znanym sobie sposobem - podróżami. W kolejnych latach zwiedził m.in. Sycylię, Maltę, północne wybrzeże Afryki, Francję, następnie zaś Indie i Cejlon. Nie zaniedbywał ojczystych szlaków. Jako jeden z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego odbywał wyprawy wysokogórskie w Tatry.

Ironią losu jest to, że "lecznicze" podróże doprowadziły w końcu do jego śmierci. W 1897 roku Asnyk przez kilka miesięcy podróżował po Włoszech, skąd do Krakowa powrócił z tyfusem. Choroba rozwijała się bardzo szybko. 2 sierpnia 1897 roku niespełna 59-letni poeta zmarł. Pochowano go w krakowskiej Krypcie Zasłużonych na Skałce.

mc