Historia

Nikołaj Jeżow. "Krwawy karzeł", który skazał na śmierć ponad 110 tysięcy Polaków

Ostatnia aktualizacja: 04.02.2024 05:40
4 lutego 1940 roku w Moskwie został rozstrzelany ludowy komisarz do spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaj Jeżow. Bolszewicki działacz był znany ze swojego okrucieństwa, a jego nazwisko stało się synonimem stalinowskiego terroru. 
Nikołaj Jeżow
Nikołaj JeżowFoto: Wikimedia commons/Domena publiczna

"Jeżowszczyzna"

Nikołaj Jeżow urodził się 1 maja 1895 roku w Petersburgu. Do partii bolszewickiej przystąpił w 1917 roku i w kolejnych latach stopniowo piął się po szczeblach kariery.

– Ponieważ miał mniej niż półtora metra wzrostu nazywano go karlikiem lub karłem. Był człowiekiem cichym, małomównym i odrobinę nieśmiałym, a przy tym sumiennym i pracowitym. Jeżow miał tylko jedną, ale bardzo poważną wadę. Gdy podjął się wykonania jakiegoś zadania, nie potrafił się zatrzymać - mówił historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia.

W 1936 roku został mianowany ludowym komisarzem spraw wewnętrznych ZSRS, czyli szefem NKWD. 

- Jeżow, partyjny aparatczyk sprowadzony z prowincji, nie posiadał szerszych kontaktów i nie był zakorzeniony w środowisku moskiewskim. Mógł być więc zdany tylko i wyłącznie na wolę Stalina – tłumaczył prof. Wieczorkiewicz. – Za czasów Jeżowa NKWD stało się machiną do automatycznego mordowania ludzi. Nie chodziło wówczas o prawdę, o zdobywanie dowodów czyjejś winy, a o wyrobienie kontyngentu. Ustalano po prostu, że w danym okresie należy zdemaskować tylu i tylu wrogów ludu - dodał. 

Zobacz także: "Wielka czystka" – sposób Stalina na pozbycie się wrogów

Okres kierowania NKWD przez Jeżowa nazywany był przez ówczesnych "jeżowszczyzną" (był to szczytowy okres stalinowskiej "Wielkiej Czystki"). Na polecenie Stalina wymordowano wówczas niemal cały średni i wyższy aparat partyjny oraz blisko 60 procent korpusu generalskiego Armii Czerwonej. Samego Jeżowa zaczęto natomiast nazywać "krwawym karłem".

"Operacja polska"

11 sierpnia 1937 roku Nikołaj Jeżow podpisał rozkaz numer 00485 nakazujący "całkowitą likwidację polskich siatek szpiegowskich". Dyrektywa była pretekstem do rozpoczęcia masowych aresztowań Polaków zamieszkujących tereny Związku Radzieckiego (głównie dwóch sowieckich republik: białoruskiej i ukraińskiej). 

Przeczytaj również: "Operacja polska" NKWD. Eksterminacja 111 tys. Polaków

- Pani Helena Trybel, która była świadkiem tamtejszych wydarzeń, opowiedziała mi kiedyś swoje przeżycia - mówił historyk prof. Nikołaj Iwanow na antenie Polskiego Radia. - Powiedziała mi, że był taki moment, gdy jej ojciec wrócił z pracy do domu i powiedział: "Dzieci, nie jesteśmy już Polakami. Zapomnijcie, że kiedykolwiek mówiliśmy po polsku, bo teraz wszystkich Polaków będą prześladować". Wtedy jeszcze nikt nawet nie myślał, że Sowieci będą tych ludzi zabijać – dodał.

Posłuchaj
30:43 00e4fba9.mp3 Historyk prof. Nikołaj Iwanow i redaktor naczelny miesięcznika "Historia Do Rzeczy" Piotr Zychowicz mówią o "operacji polskiej" NKWD z lat 1937-1938. Audycja Jędrzeja Lipskiego z cyklu "Wszystko jest historią". (PR, 12.08.2017)
Na mocy wydanego przez Jeżowa rozkazu zamordowano ponad 111 tysięcy Polaków, a blisko 29 tysięcy wywieziono do łagrów, gdzie większość z nich zmarła wskutek głodu, chorób i przepracowania. Ponad 100 tysięcy Polaków natomiast zesłano do Kazachstanu, na Syberię i w rejony Charkowa i Dniepropetrowska.
Posłuchaj
33:35 nowak.mp3 Historyk prof. Andrzej Nowak mówi o "Operacji polskiej" NKWD. Audycja Doroty Truszczak z cyklu "Historia żywa" (PR, 18.06.2016)
 

- To nie była antypolska operacja, a ludobójstwo, które można porównać między innymi do wydarzeń z Wołynia z 1943 rokumasakry ludu Tutsi w Rwandzie z 1994 roku – ocenił historyk prof. Nikołaj Iwanow na antenie Polskiego Radia. – To jest jedna z najtragiczniejszych kart polskiej historii XX wieku. Przecież wtedy zginęło prawie tylu ludzi, co podczas Powstania Warszawskiego – dodał.

Próba przejęcia władzy w ZSRS

Pod koniec lat 30. XX wieku Nikołaj Jeżow zaczął tracić wpływy - w 1938 roku został zwolniony ze sprawowanej funkcji i zastąpiony przez Ławrientija Berię. 

- Wiele wskazuje na to, że Jeżow zaczął przygotowywać spisek, który miał na celu przejęcie przez niego władzy w państwie radzieckim – mówił prof. Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia. – Pozbawiając Stalina zaplecza politycznego postanowił uczynić z niego marionetkę i w jego imieniu rządzić państwem – dodał.

Posłuchaj
29:50 nikołaj jeżow___8688_95_iv_tr_0-0_22f07a8f[00].mp3 Historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz przedstawia sylwetkę Nikołaja Jeżowa oraz mówi o czasach "jeżowszczyzny", czyli stalinowskiego terroru. Audycja Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku". PR, 17.12.1995)

Jego plany szybko zostały jednak rozpracowane. Wiosną 1938 roku Jeżow został aresztowany i postawiony przed sądem. Oskarżono go między innymi o prowadzenie działalności spiskowej i wkrótce potem skazano na śmierć przez rozstrzelanie. Wyrok prawdopodobnie wykonano na początku lutego 1940 roku.

jb

Czytaj także

Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR. "Najstraszniejsza zbrodnia masowa dokonana na własnym społeczeństwie"

Ostatnia aktualizacja: 05.01.2024 05:40
- Tym eufemistycznym terminem określa się w istocie rzeczy wymordowanie całej grupy społecznej tzw. kułaków, czyli zamożniejszych chłopów, jak cała Rosja Sowiecka długa i szeroka – mówił historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sojusz, który podpalił świat – 80. rocznica paktu Hitler-Stalin

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2019 22:00
Czego ciągle nie wiemy o sojuszu państwa Sierpa i młota z imperium spod znaku swastyki? Jakie były rachuby obu dyktatorów? Dlaczego dzisiejsza Rosja powraca do obrony skompromitowanego sojuszu? Na te pytania odpowiedzą znani historycy w przeddzień konferencji na temat paktu Hitler-Stalin w Muzeum II wojny światowej w Gdańsku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zbrodnia katyńska. 77 lat temu Niemcy poinformowali o odkryciu masowych grobów

Ostatnia aktualizacja: 13.04.2020 07:25
77 lat temu Niemcy poprzez Radio Berlin poinformowali o odkryciu masowych mogił polskich oficerów na terenie sowieckiej Rosji. O mord na jeńcach wojennych naziści oskarżyli Rosjan, sowieci zaprzeczyli twierdząc, że za egzekucjami stoją Niemcy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wielki Głód na Ukrainie. Hołodomor pochłonął życie milionów ofiar

Ostatnia aktualizacja: 25.11.2023 06:00
Sztuczna klęska wywołana z premedytacją przez centralę partii komunistycznej w Moskwie doprowadziła do depopulacji Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zginęło od 4 do 8 mln ludzi. Od 2004 roku w każdą czwartą sobotę listopada na pamiątkę tego wydarzenia obchodzony jest na Ukrainie Dzień Pamięci Ofiar Wielkiego Głodu i Represji Politycznych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pakt antykominternowski – hitlerowska zapora przeciw bolszewizmowi

Ostatnia aktualizacja: 25.11.2021 05:30
Hitler upatrywał w bolszewickim totalitaryzmie groźnego konkurenta dla swego własnego totalitarnego systemu i swoich, podobnie jak stalinowskich, globalnych ambicji.
rozwiń zwiń
Czytaj także

30. rocznica upadku ZSRR. Prof. Kornat: to efekt nieudanego cywilizacyjnego wyścigu

Ostatnia aktualizacja: 26.12.2021 16:00
- Było szereg przyczyn sprawczych całego procesu rozkładowego. Wśród nich należy wymienić trudności gospodarcze, powiększone w skutek przegrywania wyścigu zbrojeń i cywilizacyjnego - mówił w Polskim Radiu 24 prof. Marek Kornat (historyk, UKSW).
rozwiń zwiń