Historia

Bunt Żeligowskiego. Polacy wkraczają do Wilna

Ostatnia aktualizacja: 09.10.2024 05:58
– Ani państwa koalicji, ani Liga Narodów, ani rząd, ani społeczeństwo polskie nie rozumieją sprawy Litwy. Wszyscy chcą pokoju i nikogo ani Litwa, ani Wilno nic nie obchodzą – mówił w 1920 roku marszałek Józef Piłsudski.
Gen. Lucjan Żeligowski
Gen. Lucjan ŻeligowskiFoto: NAC

9 października 1920 roku "zbuntowane" odziały gen. Lucjana Żeligowskiego weszły do Wilna. Tzw. bunt Żeligowskiego przeciwko własnemu rządowi w Warszawie był w rzeczywistości przygotowany przez Józefa Piłsudskiego. Chodziło o odebranie Wileńszczyzny Litwinom.

JÓZEF PIŁSUDSKI - SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>>

Podczas wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 roku Litwini złamali neutralność. Nie tylko pozwolili armii sowieckiej przejść przez swoje terytorium, ale także czynnie zaangażowali się przeciw Polakom.

W zamian za swą postawę wobec Polski, Litwa dostała m.in. zajęte przez Sowietów Wilno. 26 sierpnia wojska litewskie weszły do miasta. Po Bitwie Warszawskiej sytuacja się zmieniła i Naczelny Wódz Józef Piłsudski polecił swoim dowódcom, by zwrócili się do Litwinów o wycofanie wojsk z zajmowanych ziem państwa polskiego, czyli poza tzw. linię Focha (wytyczoną w 1919 roku), która pozostawiała Wilno w granicach RP. Jednak polskie jednostki spotkały się z oporem.

Dowiedz się więcej o wojnie polsko-bolszewickiej. Kliknij w obrazek:

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

Józef Piłsudski, urodzony zaledwie 60 km na północ od Wilna, nie umiał sobie wyobrazić przyszłej Polski bez swojej ziemi rodzinnej. Bolało go, że po I wojnie światowej dyplomaci zachodni po spotkaniu w belgijskim Spa zakwestionowali prawo Polski do Wileńszczyzny.

Piłsudski wezwał gen. Lucjana Żeligowskiego i rozkazał mu "przygotować bunt". Powiedział wtedy do niego: - Ani państwa koalicji, ani Liga Narodów, ani rząd, ani społeczeństwo polskie nie rozumieją sprawy Litwy, wszyscy chcą pokoju i nikogo ani Litwa, ani Wilno nic nie obchodzą. Jeżeli tego Wilna nie uratujemy to historycy nam nigdy tego nie darują. Trzeba zorganizować powstanie, wszystkich mamy przeciwko sobie. Może przyjść chwila - mówił marszałek – że pan będzie miał przeciwko sobie nie tylko opinię świata, ale i Polski. Może nadejść chwila, ze nawet ja będę zmuszony pójść przeciwko panu. Trzeba będzie wszystko wziąć na siebie.

Plan zakładał, że oddziały złożone głównie z Polaków pochodzących z Litwy podejmą bunt przeciw dowództwu w Warszawie, ruszą na Wileńszczyznę i wspierane przez miejscową ludności usuną wojska litewskie, a następnie powołają do życia nowe państwo - Litwę Środkową ze stolicą w Wilnie.

Wojska Żeligowskiego miały liczyć ok. 15 tys. ludzi. Ubezpieczenia zapewniło mu ponad 50 tys. żołnierzy. 8 października rano gen. Żeligowski wydał rozkaz marszu na Wilno. Informacja o "buncie" spotkała się początkowo nawet z protestem części oficerów. Wieczorem główne siły "zbuntowanego" generała zatrzymały się 20 km przed Wilnem.

Zajęcie Wilna

9 października 1920 roku o godz. 14.15 I Kompania Mińskiego Pułku i I Szwadron 3. Pułku Strzelców Konnych wkroczyły do Wilna. Zajęcie miasta nie było trudne, bowiem wojska litewskie wycofały się przed atakującymi Polakami. Uciekli także przedstawiciele władz litewskich.

Żeligowski rozpoczął budowę organizacji wojskowej i cywilnej Litwy Środkowej. 11 października powołał Sztab Obrony Krajowej, następnego dnia - Tymczasową Komisję Rządzącą. Litwa Środkowa zajmowała powierzchnię 13,5 tys. km kw. i liczyła niemal pół miliona ludności. Według oficjalnych danych 70 proc. stanowili Polacy. Najbardziej liczą mniejszością (ok. 12 proc.) byli Litwini. Po powstaniu Litwy Środkowej Warszawa na arenie międzynarodowej musiała zaprzeczać, że miała cokolwiek wspólnego z "buntem".


Posłuchaj
10:26 3682_3672_0.mp3 Bunt gen. Lucjana Żeligowskiego we wspomnieniach uczestnika wyprawy wileńskiej 1920 roku - Bohdana Podoskiego. (RWE, 8.05.1970)

Posłuchaj
15:00 46244_11140_0.mp3 "O wyprawie gen. Żeligowskiego" - gawęda Tadeusza Nowakowskiego (ps. Tadeusza Olsztyńskiego), z archiwum Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa

 

18 października 1920 Anglia i Francja wydały noty, w których domagały się, by rząd Polski oficjalnie odciął się od gen. Żeligowskiego. Walki na terenie Litwy Środkowej trwały niemal do końca listopada 1920 roku. Ostatecznie 29 listopada podpisano rozejm między Litwą Środkową a Litwą (zwaną Kowieńską). W rozwiązanie konfliktu polsko-litewskiego zaangażowała się Liga Narodów.

Od kwietnia 1921 roku w Belgii odbywały się negocjacje, podczas których zaproponowano m.in. utworzenie na wzór szwajcarski "kantonów" z językiem polskim i litewskim. Litwa Środkowa miałaby być związana z Polską sojuszem wojskowym. Przedstawiciele rządu litewskiego z Kowna zdecydowanie odrzucili tego typu propozycję. Rozmowy zakończyły się fiaskiem 12 stycznia 1922 roku.

Cztery dni wcześniej na Litwie Środkowej odbyły się wybory do Sejmu Wileńskiego. Udział w głosowaniu wzięli niemal sami Polacy. Mniejszości narodowe zbojkotowały wybory. Na swoim pierwszym posiedzeniu 20 lutego 1922 roku Sejm Wileński przyjął uchwałę o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski. 24 marca 1922 roku Sejm Ustawodawczy w Warszawie ogłosił inkorporację Litwy Środkowej.

Więcej dźwięków o gen. Lucjanie Żeligowskim w serwisie specjalnym - Radia Wolności >>>

pap/mk

Czytaj także

Tadeusz Piskor. Zapomniany adiutant Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:35
Był oficerem Legionów Polskich i najbliższym współpracownikiem Piłsudskiego. Tadeusz Ludwik Piskor zmarł 22 marca 1951 roku. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa nad Niemnem. Decydujący cios zadany bolszewikom

Ostatnia aktualizacja: 20.09.2024 05:50
Armia Czerwona pod Warszawą została odepchnięta, ale nie zniszczona. Tuchaczewski zaczął odbudowywać siły nad Niemnem. Wojsko Polskie ponownie musiało stawić czoła zagrożeniu i ponownie uratowało kraj przed bolszewizmem. Tym razem armia, która miała zalać Europę czerwoną rewolucją, została zgnieciona.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Marian Porwit. Stanął na drodze Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 25.09.2024 05:45
Przeszedł szlak bojowy od Legionów do II wojny światowej, ale najważniejszym dniem w jego życiu był 12 maja 1926 roku. Wtedy na Moście Poniatowskiego powstrzymał Józefa Piłsudskiego, który rozpoczął przewrót wojskowy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zamach na Józefa Piłsudskiego. Wydarzenie, które mogło zmienić dzieje Polski

Ostatnia aktualizacja: 25.09.2024 05:50
25 września 1921 we Lwowie Stepan Fedak, należący do ukraińskiej konspiracyjnej organizacji bojowej, dokonał nieudanego zamachu na Józefa Piłsudskiego. Marszałek nie odniósł żadnych obrażeń, za to jego towarzysz został ranny. I chociaż naczelnik cudem uniknął wówczas śmierci, podczas procesu bronił napastnika. 
rozwiń zwiń