Josef Mengele, zwany "Aniołem Śmierci", był oficerem SS i lekarzem w obozie koncentracyjnym Auschwitz, gdzie dokonywał bestialskich, pseudomedycznych eksperymentów na więźniach. Odpowiadał on za cierpienie i śmierć wielu tysięcy ludzi. 

Mengele uciekł z Auschwitz na dziesięć dni przed wkroczeniem Rosjan. Zabrał ze sobą całą dokumentację badań nad bliźniętami i karłami. Po zakończeniu II wojny światowej udało mu się uciec do Ameryki Południowej. Najpierw mieszkał w Argentynie, później, od 1962 roku, w Brazylii. Nigdy nie stanął przed sądem, chociaż za pomoc w jego schwytaniu wyznaczono nagrodę w wysokości 10 mln marek. Zmarł 7 lutego 1979 roku w pobliżu Sao Paulo. Podczas kąpieli w morzu doznał udaru mózgu i utonął.

Na początku swego pobytu w Auschwitz (1943) Mengele objął funkcję lekarza obozu kobiecego. Już dwa dni po przybyciu do obozu zadecydował o posłaniu do komór gazowych wszystkich 1042 Romów, w których barakach wybuchła epidemia tyfusu.

Mengele, wraz z innymi oficerami i lekarzami SS, uczestniczył w "selekcji" Żydów przybywających do obozu z całej Europy. Gestem dłoni wskazywał "niezdatnych do pracy", a zatem przeznaczonych do natychmiastowej likwidacji w komorach gazowych. Posyłał tam wszystkie dzieci, starców, chorych, ułomnych lub osłabionych i ciężarne kobiety. Od maja 1943 do listopada 1944 roku Mengele wziął udział w co najmniej 74 "selekcjach". Podczas każdej akcji, nienagannie ubrany w biały lekarski fartuch i białe rękawiczki, Mengele zyskał wśród więźniów Auschwitz miano "Anioła Śmierci".

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Eksperymenty pseudomedyczne

Josef Mengele w obozie Auschwitz przeprowadzał także eksperymenty. Jego głównym celem było znalezienie sposobu na genetyczne warunkowanie cech aryjskich u dzieci i zwiększenie ilości ciąż mnogich. Dlatego też obiektem jego zainteresowań stały się bliźnięta, na których przeprowadzał wszystkie możliwe badania medyczne. Potem zabijano je, aby porównać ich narządy wewnętrzne.

Bliźnięta i inne ofiary jego eksperymentów przetrzymywano w stosunkowo dobrych warunkach, jednak eksperymenty były bardzo okrutne i przeprowadzane bez znieczulenia. Wykonywano amputacje, punkcje lędźwiowe, wstrzykiwanie tyfusu, umyślne zakażanie ran i wiele inne. - Eksperymenty były wszelkiego rodzaju, najczęściej robiono transfuzje krwi. Rezultaty były różne: opuchnięcia, wysoka gorączka. On nam wstrzykiwał różne inne rzeczy, o których do dzisiejszego dnia nic nie wiemy - wspomina ocalała ofiara "Anioła Śmierci".

mk

Rajmund Kolbe urodził się 8 stycznia 1894 roku w Zduńskiej Woli. W wieku 16 lat wstąpił do zakonu franciszkanów we Lwowie i otrzymał imię Maksymilian. Następnie pojechał do Rzymu, gdzie uzyskał doktoraty z filozofii i teologii. Tam w 1917 roku założył stowarzyszenie Rycerstwa Niepokalanej, a rok później przyjął święcenia kapłańskie. Niestety, nabawił się tam także gruźlicy.

Po powrocie do Polski w 1919 roku założył pod Warszawą klasztor w Niepokalanowie oraz zaczął wydawać pismo "Rycerz Niepokalanej". Sukcesy odniesione w Polsce nie zadowoliły zakonnika. Chcąc zdobyć cały świat dla Niepokalanej wyjechał w 1930 roku na misje do Chin, a potem do Japonii.

Mimo że nawet niektórzy jego bracia uważali, że wyprawa na Daleki Wschód to szaleństwo, o. Kolbe stworzył w Nagasaki drugi Niepokalanów. Wydawał japoński odpowiednik "Rycerza Niepokalanej" oraz założył nowicjat i seminarium.

W 1936 roku zakonnik wrócił do Polski, gdzie zastała go wojna. 17 lutego 1941 roku został aresztowany przez Gestapo i przesłuchiwany na Pawiaku. O. Maksymilian Kolbe już nigdy nie wrócił z Pawiaka do Niepokalanowa. 28 maja 1941 roku trafił do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Nadano mu numer 16670.

- Ojciec Kolbe był pełen nieziemskiego spokoju, w nocy pocieszał i podnosił na duchu skazańców. Chciał w nich wzbudzić wolę życia i przetrwania – wspominał jeden z ocalonych więźniów.

Do swoich towarzyszy mówił: "ufajcie Niepokalanej, wy młodzi żyć będziecie. Ja obozu nie przeżyję, ale wy będziecie uratowani”.

W lipcu 1941 roku, po ucieczce jednego z więźniów, komendant obozu - lagerführer Karl Fritsch skazał dziesięć osób na śmierć głodową. Mimo, że tym razem nie padło na o. Maksymiliana Kolbe, ten dobrowolnie zamienił się i ofiarował swoje życie za nieznanego mu Franciszka Gajowniczka.

Swoją decyzję uzasadniał: "mam już blisko pięćdziesiąt lat, życie moje przeżyłem, a Ten ma życie przed sobą. Ma żonę i dzieci". Zaskoczonemu hitlerowcowi, który pytał dlaczego chce pójść na śmierć za obcego człowieka, odpowiedział: "chcę innym dodać odwagi do życia".

Franciszkanin zmarł 14 sierpnia 1941 roku, dobity zastrzykiem fenolu, jako ostatni z więźniów zamkniętych w bunkrze głodowym, w podziemiach bloku 11, tzw. bloku śmierci.

Franciszek Gajowniczek przeżył wojnę. Zmarł w 1995 roku w Brzegu na Opolszczyźnie w wieku 94 lat. Pochowany został na cmentarzu przyklasztornym franciszkanów w Niepokalanowie.

O. Maksymilian Kolbe został beatyfikowany przez papieża Pawła VI w 1971 roku. Jedenaście lat później, 10 października 1982 roku kanonizacji dokonał papież Jan Paweł II. W 1999 roku św. Maksymilian został ogłoszony patronem honorowych dawców krwi.

mk

Było ono jednym z pięciu największych gett w Generalnym Gubernatorstwie w czasie II wojny światowej.

Prześladowania Żydów w Krakowie rozpoczęły się wkrótce po rozpoczęciu okupacji we wrześniu 1939 roku. Na Żydów nałożono obowiązek uczestniczenia w pracach przymusowych, noszenia opasek identyfikacyjnych, synagogi w Krakowie zostały zamknięte. Bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej krakowska ludność żydowska liczyła ponad 60 tysięcy osób. Okupację przeżyło niespełna tysiąc z nich.

Czytaj także:

Adolf Hitler zapowiada eksterminację Żydów – zlekceważone słowa

Konferencja w Wannsee, czyli urzędowa decyzja o masowym ludobójstwie europejskich Żydów

Żydzi z getta w Łodzi trafili do piekła Auschwitz

Getto warszawskie - piekło w środku miasta

Nazistowska propaganda

Decyzję o utworzeniu getta - "żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej" w dzielnicy Podgórze - podjął 3 marca 1941 roku gubernator dystryktu krakowskiego Otto Wächter. Nazistowska propaganda tłumaczyła, że jest to konieczne, by chronić Aryjczyków przed epidemiami szerzącymi się wśród Żydów. Wcześniej, w maju 1940 roku hitlerowcy wydali rozkaz o przesiedleniu Żydów z Krakowa.

Na początku października 1941 roku w getcie o powierzchni 20 hektarów mieszkało około 16 tysięcy Żydów. Zamknięty obszar obejmował 15 ulic, przy których stało 320 domów. Dzielnicę otoczono ogrodzeniem z drutu kolczastego, a w niektórych miejscach murem. Pierwsze wysiedlenia z getta nastąpiły pod koniec maja 1942 roku.

"Stąd wiodła ich ostatnia droga do obozów zagłady"

W nocy z 31 maja na 1 czerwca 1942 roku Żydów zgromadzono na centralnym placu Zgody, a następnie wywieziono do obozów koncentracyjnych, między innymi kilka tysięcy osób do obozu w Bełżcu. Kilkaset osób zamordowano na miejscu. Od tej pory Niemcy rozpoczęli systematyczną wywózkę Żydów z krakowskiego getta do okolicznych obozów koncentracyjnych.

Ostateczną likwidację getta przeprowadzono w dniach 13-14 marca 1943 roku. Na ulicach zginęło wtedy prawie dwa tysiące Żydów, a wszyscy mieszkańcy getta zdolni do pracy (około 8 tysięcy osób) zostali przeniesieni do obozu pracy w Płaszowie, później przekształconego w obóz koncentracyjny. Było to miejsce eksterminacji ludności żydowskiej nie tylko z Krakowa, ale także spoza granic Polski. Ogółem więziono tam 150 tysięcy Żydów i Cyganów. W obozie zginęło około 80 tysięcy osób, w tym kilkanaście tysięcy krakowskich Żydów.

Z getta w Krakowie Niemcy wywozili Żydów także do obozów śmierci w Bełżcu i Auschwitz. W getcie powstawały żydowskie grupy oporu (Żydowska Organizacja Bojowa), które ze wsparciem Armii Krajowej podejmowały akcje zbrojne.

Przed wybuchem II wojny światowej krakowska ludność żydowska liczyła ponad 60 tysięcy osób. Okupację przeżyło niespełna tysiąc z nich. Po krakowskim getcie zachowało się bardzo niewiele śladów. Pozostały jeszcze fragmenty jego murów przy ul. Lwowskiej, na której umieszczono tablicę z napisem: "Tu żyli, cierpieli i ginęli z rąk hitlerowskich oprawców. Stąd wiodła ich ostatnia droga do obozów zagłady".

mk/im

Książka ta to opowieść wyjątkowego świadka - Wilhelma Brasse, który spędził w obozie aż 5 lat i który na rozkaz Niemców dokumentował dosłownie wszystko: fotografował więźniów do policyjnej kartoteki, robił zdjęcia eksperymentów medycznych dr. Mengele, a nawet fotografował oprawców w ich prywatnych sytuacjach. W "Poranku Dwójki" o fotografie opowiadała Anna Dobrowolska, autorka książki, oraz jej mąż - Ireneusz Dobrowolski, autor filmu dokumentalnego "Portrecista".

– Przybliżenie sylwetki Wilhelma Brasse szerokiej publiczności było dla nas oczywistym obowiązkiem – powiedział Ireneusz Dobrowolski. – Takich ludzi, którzy mają niezwykłą historię do przekazania, spotyka się raz w życiu. Poza tym historia indywidualna jest zawsze mocniejsza i bardziej trafia do odbiorcy niż ogólna historia podręcznikowa. Auschwitz to przede wszystkim liczby zamordowanych tam ludzi, ale to także zupełnie inne aspekty życia obozowego. Ania świetnie ujęła ten temat w książce, wykorzystując relacje wielu więźniów, którzy zetknęli się z Wilhelmem Brasse w ciągu pięciu lat jego obecności w Auschwitz – dodał.

Anna Dobrowolska wyznała, że spotkanie z Wilhelmem Brasse wywarło wpływ na całe jej życie, zarówno zawodowe, jak i prywatne. – Myślę, że nadal będziemy z nim związani. – powiedziała. – Na potrzeby filmu mieliśmy 20 godzin materiału, i był to materiał niezwykły. Był może nieco chaotyczny, lecz jego wartość była olbrzymia. Do filmu weszło zaledwie 50 minut tej relacji. Późniejsza praca nad tekstem wydawała mi się równie oczywista, co tworzenie filmu – mówiła.

***

W audycji rozmawialiśmy także z Magdaleną Ozgą na temat "Weekendu z arrasami" na Wawelu. Najcenniejszą częścią kolekcji Zamku Królewskiego na Wawelu są brukselskie arrasy, zamówione przez króla Zygmunta Augusta w latach 1550-1560. To największy taki zbiór w Polsce i jeden z najważniejszych w Europie. Styczniowa data spotkania przypomina o odysei skarbów narodowych podczas II wojny światowej, z której powróciły do Polski dopiero 16 stycznia 1961 roku. Od tego czasu można je podziwiać w stałych ekspozycjach zamku.

16 stycznia (czwartek)

mc/jp