Historia

Antoni Chruściel. "Dowodził całością walk w Powstaniu Warszawskim"

Ostatnia aktualizacja: 30.11.2023 05:45
30 listopada 1960 roku zmarł gen. Antoni Chruściel "Monter", komendant Okręgu Warszawa Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, bezpośredni dowódca sił zbrojnych w czasie Powstania Warszawskiego.
Antoni Chruściel (w środku) w trakcie Powstania Warszawskiego.
Antoni Chruściel (w środku) w trakcie Powstania Warszawskiego.Foto: Wikipedia/domena publiczna

Całe życie Antoniego Chruściela związane było z wojskiem. 

Początki

Urodził się 16 czerwca 1895 roku. Przed I wojną światową działał w ruchu niepodległościowym. Od 1909 roku brał udział w tajnym skautingu w Jarosławiu.

W 1914 roku wraz z drużyną skautową wstąpił do Legionu Wschodniego. Po jego rozwiązaniu we wrześniu 1914 roku został wcielony do armii austriackiej.

Po ukończeniu szkoły podoficerskiej i szkoły oficerów rezerwy od maja 1915 roku dowodził plutonem, był instruktorem szkoły podoficerskiej i dowódcą kompanii w austriackim 90. pułku piechoty, składającym się w większości z Polaków.

W listopadzie 1918 roku razem z 90. pułkiem piechoty powrócił z Ukrainy z bronią i sprzętem wojskowym do garnizonu w Jarosławiu. Od grudnia tego roku służył w Wojsku Polskim. Jako dowódca kompanii 14. pułku piechoty brał udział w walkach z Ukraińcami, a następnie w wojnie z bolszewikami.

W 1922 roku przeniesiony został do 42. pp. w Białymstoku, w którym objął stanowisko dowódcy kompanii.

We wrześniu 1923 r. uzyskał absolutorium na Wydziale Prawno-Historycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Miesiąc później został przydzielony do lwowskiego Korpusu Kadetów, gdzie został dowódcą kompanii.

W 1927 roku przeniesiono go do 6. pułku strzelców podhalańskich w Stryju. Objął w nim stanowisko dowódcy batalionu. W 1931 roku ukończył Wyższą Szkołę Wojenną (WSWoj.). Następnie, przez trzy lata był wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Od października 1934 do grudnia 1936 wykładał taktykę w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie.

W latach 1935-1937 wchodził w skład komitetu redakcyjnego "Przeglądu Piechoty".

Wybuch II wojny światowej

W 1937 roku objął stanowisko dowódcy 40. pp. we Lwowie, a w marcu 1938 roku 82 Syberyjskiego Pułku Strzelców im. T. Kościuszki, stacjonującego w Brześciu nad Bugiem. Walczył na jego czele w kampanii wrześniowej 1939, brał udział w obronie Twierdzy Modlin.

Po kapitulacji trafił do niewoli i osadzony w niemieckim obozie jenieckim w Działdowie. Pod koniec października został z niego zwolniony.

W konspiracji

Od kwietnia 1940 roku Antoni Chruście działał już w Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Na początku pełnił funkcję szefa wydziału taktyczno-wyszkoleniowego Komendy Okręgu ZWZ Warszawa-Miasto. Następnie od października 1940 do maja 1941 roku zajmował stanowisko szefa Sztabu i zastępcy komendanta Okręgu ZWZ Warszawa-Miasto płk. Zdzisława Zajączkowskiego.

W maju 1941 roku został mianowany Komendantem Okręgu ZWZ Warszawa-Miasto. Posługiwał się kolejno pseudonimami: Adam, Ryż, Dozorca, Monter, Sokół, Konar, Madej, Nurt, Cięciwa, X, ponownie Adam, Monter i Nurt.

Rozkazem Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego z sierpnia 1942 roku mianowany został pułkownikiem służby stałej.

Powstanie Warszawskie

Był zwolennikiem wybuchu powstania. To właśnie on zaproponował, by powstanie rozpocząć o godz. 17. Uzasadniał to m.in. tym, że w popołudniowym tłoku na ulicach żołnierzom podziemia łatwiej będzie niepostrzeżenie dotrzeć na miejsca zbiórek.


Posłuchaj
14:37 Z kart historii AK i Polski Podziemnej - cz.73 Fragmenty wspomnień zmarłego gen. Antoniego Chruściela ps. "Monter" - komendanta Stołecznego Okręgu AK i dowódcy oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim - na temat pierwszych dni Powstania Waszawskiego. Udział biorą: Bronisław Piekarski - zapowiedź i Bolesław Wąsiewicz-Bartecki - narracja.

31 lipca przekazał komendantowi głównemu AK gen. Tadeuszowi Komorowskiemu "Borowi" nieprecyzyjną - jak się potem okazało - wiadomość o tym, że sowieckie czołgi są już na przedmieściach Pragi. Ta niesprawdzona informacja wywiadu była jednym z powodów, dla których wahający się jeszcze "Bór" podjął ostatecznie decyzję, że powstanie wybuchnie 1 sierpnia. 

31 lipca otrzymał od komendanta głównego Armii Krajowej – gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego rozkaz: "Jutro o piątej po południu rozpocznie pan działania". 

Posłuchaj
14:30 Z kart historii AK i Polski Podziemnej - cz.74 Wspomnienia gen. Antoniego Chruściela ps. "Monter" - komendanta AK w Warszawie - zawierające ocenę decyzji i bezpośrednich skutków oraz przyczyn wybuchu Powstania Warszawskiego. Ważniejsze osoby: Jan Stanisław Jankowski; Jan Rzepecki. "Warszawskie dzieci" - piosenka powstańcza.

W Powstaniu Warszawskim Antoni Chruściel ps. Monter stał na czele Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, dowodził całością sił powstańczych pod względem taktycznym. 

- To on faktycznie dowodził całą walką w Powstaniu Warszawskim. Tadeusz Bór-Komorowski tylko je nadzorował, ale to Antoni Chruściel pod względem taktycznym był dowódcą wojsk powstańczych - mówił Stefan Korboński, działacz Polskiego Państwa Podziemnego.

Powstanie Warszawskie

- Głównym jego zadaniem było informowanie komendanta głównego Tadeusza Bora-Komorowskiego oraz szefa sztabu gen. Tadeusza Pełczyńskiego o tym, co się dzieje na wschodnim brzegu Wisły, gdzie są wojska sowieckie i jakie są ich poczynania - mówił Stefan Korboński, działacz Polskiego Państwa Podziemnego.


Posłuchaj
14:55 Rozmowa ze Stefanem Korbońskim .mp3 Rozmowa Andrzeja Pomiana ze Stefanem Korbońskim na temat gen. Antoniego Chruściela w związku z 25. rocznicą jego śmierci. (RWE, 12.01.1986) 

Po upadku Powstania Warszawskiego gen. Antoni Chruściel znalazł się w niewoli niemieckiej. Po zakończeniu II wojny światowej wybrał emigrację. W Londynie objął stanowisko zastępcy Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych. W 1947 roku został członkiem Rady Naczelnej Koła Żołnierzy Armii Krajowej. W 1946 roku komuniści pozbawili go obywatelstwa polskiego. Od 1956 roku mieszkał w Waszyngtonie.

- Bolałem nad tym, że "Monter" był bardzo przygnębiony. Przypuszczam, że wciąż przeżywał Powstanie Warszawskie, te swoje rozkazy, które z biegiem czasu nabrały wielkiej wartości historycznej - tak Stefan Korboński, działacz Polskiego Państwa Podziemnego opisywał powojenne spotkania z Antonim Chruścielem w Waszyngtonie.

Za udział w Powstaniu Warszawskim Antoni Chruściel został awansowany do stopnia generała brygady.

Na emigracji

Po kapitulacji oddziałów powstańczych przebywał w oflagu Langwasser koło Norymbergi, a od lutego 1945 roku w obozie Colditz koło Lipska, gdzie w maju uwolniły go oddziały US Army.

Po zakończeniu działań wojennych objął w Londynie stanowisko zastępcy Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych, następnie był Inspektorem Komisji Likwidacyjnej.

Od marca 1947 był członkiem Rady Naczelnej Koła AK. Po demobilizacji oddziałów polskich w 1948 roku pozostał na emigracji w Londynie. Władze komunistyczne pozbawiły go polskiego obywatelstwa. 

Zmarł 30 listopada 1960 roku w Waszyngtonie. 

mk/im/PAP

Czytaj także

Kotwica - znak Polski Walczącej

Ostatnia aktualizacja: 20.03.2021 05:55
Charakterystyczny symbol zaprojektowała Anna Smoleńska. To ona wygrała konspiracyjny konkurs na znak Polski Walczącej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Akcja "Most III". Jak wywiad Armii Krajowej pomógł uratować Londyn

Ostatnia aktualizacja: 25.07.2023 05:55
- Trzeba z goryczą stwierdzić, że ogromnego wkładu Polaków do walki z Wunderwaffe ci, którzy nam najwięcej zawdzięczają - Anglicy - nie dostrzegli, albo też szybko zapomnieli – mówił Tadeusz Chciuk, cichociemny, jeden z uczestników operacji.
rozwiń zwiń