Czytaj także

Tajemnice Wikingów

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2007 11:03

Wikingami nie byli wszyscy mieszkańcy Skandynawii, ale ci trudniący się rozbojem.

Wikingami, wbrew potocznym mniemaniom, nie byli wszyscy mieszkańcy Skandynawii, ale ci trudniący się specyficzną profesją – rozbojem.

Skąd wzięła się ich nazwa? Hipotez jest co najmniej kilka: być może jej źródłem był fiord (zatoka – vik) albo jednostka czasowa, vik, jaką zajmuje zmiana obsługi wioseł w drakkarze. Innym wyjaśnieniem jest to, że nazwa ta początkowo mogła oznaczać obcych, nie-Skandynawów, na przykład – Słowian (czyli Wendów). Określenie to, w każdym razie, jest starsze niż VIII wiek, na który zwykło się datować początek wikińskiej ekspansji.

O fascynującej kulturze Wikingów i wyprawach, które podejmowali, Katarzyna Kobylecka rozmawiała w Programie Drugim z profesorami Władysławem Duczko i Przemysławem Urbańczykiem.

Przełom VIII wieku

Część społeczeństwa skandynawskiego wybrała życie łupieżcze. W wyprawach brali jednak udział i inni: Irlandczycy czy Słowianie. Głównym powodem wędrówek były sprawy demograficzne. Przyrost naturalny spowodował, że ludzi w Skandynawii było zbyt wielu: próbowano zajmować nowe ziemie, ale wkrótce ziem uprawnych zaczęło po prostu brakować. Wszystko to nałożyło się na wahnięcie klimatyczne – zrobiło się cieplej, przeżyć licznemu potomstwu - łatwiej. Nasiliły się też walki o status węwnątrz społeczności. Sposobem na wygraną było szybkie zdobycie dóbr materialnych – a więc łupiestwo.

Z drugiej strony przełom technologiczny – konstrukcja nowego żagla, której dokonano w VIII wieku – umożliwiła północnym wojom penetrację dalej położonych wód. Łodzie, które były pasją mieszkańców Skandynawii już od epoki brązu, zaczęły siać przerażenie nie tylko na morskich wybrzeżach Europy, ale i w interiorze – lekkie drakkary wpływały bowiem nawet w górę rzek.

W wyniku tych wszystkich czynników w VIII wieku rozpoczął się opisywany przez Skrybów furor Normanorum. Za symboliczny początek najazdów Wikingów uważa się rok 792, kiedy złupili oni angielski klasztor w Lindisfarne.

Tworząc Rosję i Anglię

Najpierw północni wojownicy popłynęli w górę rosyjskich rzek. Już w epoce brązu odkryto szlak na Ural, gdzie znajdowały się złoża żelaza. Emporium handlowe w Starej Ładodze powstało w VIII wieku – między innymi właśnie jako baza wypadowa na Wołgę. Droga Dnieprem, „od Waregów do Greków”, była stosunkowo późnym wynalazkiem, ale nie ulega już dzisiaj wątpliwości, że powstanie księstwa kijowskiego także było zasługą Skandynawów.

Do XI wieku przybyszami na tereny Rusi nie byli jeszcze Waregowie, ale Rusowie – czyli Szwedzi, od których wzięła nazwę Ruś, a potem Rosja. Tworząc pierwsze struktury polityczne, Rusowie wzorowali się na imperium Chazarów. Potem pojawił się Ruryk, Wareg, który założył pierwszą ruską dynastię. Warto dodać, że potomkowie Ruryka żyją do dziś – także w Polsce.

Skandynawscy wojowie odegrali wielką rolę w kształtowaniu się średniowiecznej Anglii, Normandii i Królestwa Sycylii. Archeologia wskazuje, że i w Polsce byli obecni wojownicy uzbrojeni na sposób północny – trudno jednak jednoznacznie określić, jaka była faktyczna rola Wikingów w powstaniu państwa Polan. Z drugiej strony posiadamy ślady, że we wczesnym średniowieczu do Skandynawii zawędrowali… Słowianie.

(ew)

Zobacz więcej na temat: Skandynawia Rosja Anglia POLSKA Europa

Czytaj także

Wiemy, czym były kamienie słoneczne Wikingów

Ostatnia aktualizacja: 07.02.2011 14:10

Dzięki nim Wikingowie nawigowali nawet w najtrudniejszych warunkach. Kamienie słoneczne „wyłapywały” światło słoneczne nawet wtedy, kiedy nie było go widać gołym okiem. Naukowcy wciąż się spierają, czym były.

Teraz naukowcy z Węgier i Szwecji doszli do wniosku, że mogły to być spolaryzowane kryształy.

Pomiędzy 900 i 1200 rokiem Wikingowie byli niekwestionowanymi władcami północnych mórz. Potrafili nieomylnie nawigować po niespokojnych akwenach, radząc sobie nawet w najgorszych warunkach. Pokonywali w ten sposób tysiące kilometrów także po Oceanie Atlantyckim – chociaż nie posiadali magnetycznego kompasu.

Latem, na dużych szerokościach geograficznych, trudno jest o pomoc gwiazd w nawigacji – dzień trwa tam bowiem bardzo długo, a za kołem podbiegunowym Słońce w ogóle nie zachodzi. Wikingowie musieli sobie zatem radzić, i to często w złych warunkach pogodowych.

Legendy mówią, że Wikingowie posługiwali się wówczas "sólarsteinn" czyli kamieniem słonecznym. Według sag robił to m. in. król Olaf i Sigurd.

Duński archeolog Thorkild Ramskou w 1967 roku zasugerował, że sólarsteinn mógł być po prostu islandzkim spolaryzowanym kryształem, dość często występującym na Islandii. Innymi kandydatami były m. in. turmalin lub kordieryt, które z kolei występują w Skandynawii.

Światło, które przenika przez spolaryzowane kryształy, sprawia, że kamień jest ciemny lub jasny, w zależności od kierunku padania promieni. Ramskou postulował, że Wikingowie potrafili dedukować kierunek padania światła słonecznego na podstawie obracania takim spolaryzowanym kryształem. Kamień pozwalał im ustalić pozycję Słońca nawet wtedy, kiedy było za mgłą lub za horyzontem.

Teraz teorię tą postanowili sprawdzić naukowcy z Węgier i Szwecji: Gábor Horváth z Uniwersytetu Eötvös w Budapeszcie i Susanne Ĺkesson Lund University. Pomagali im specjaliści z całej Europy. Badacze prosili ochotników na różnych szerokościach geograficznych, aby wskazywali pozycje Słońca na fotografiach, wykonanych w Finlandii w czasie mglistych dni. Okazało się, że w 99 proc. przypadków badani robili to źle. Horváth i Ĺkesson uznali to za dowód, że Wikingowie nie mogli nawigować za pomocą nieuzbrojonego oka.

W 2005 roku naukowcy przepłynęli Ocean Arktyczny na Odenie, szwedzkim lodołamaczu. Oczywiście, pogoda podczas żeglugi bywała bardzo różna. Badacze stwierdzili z zaskoczeniem, że kryształ, który zabrali ze sobą, wykazywał taki sam stopień polaryzacji zarówno podczas ładnej, jak i brzydkiej pogody. Zdecydowanie nadawał się zatem do użycia podczas nawigacji.

Horváth i Ĺkesson chcą teraz sprawdzić, czy ochotnicy mogliby ustalić położenie Słońca na podstawie spolaryzowanego kryształu.

Oczywiście, kryształy stanowiły tylko jedno z wielu narzędzi nawigacyjnych, jakimi posługiwali się Wikingowie. Potrafili oni także wnioskować kierunki świata np. z tras przelotu ptaków, występowania waleni, położenia gwiazd, przebiegu linii wybrzeży, czy na podstawie specjalnych zegarów słonecznych.

(ew/PhysOrg)

Zobacz więcej na temat: Budapeszt Skandynawia słońce Szwecja Węgry

Czytaj także

Odkryli srebro Wikingów

Ostatnia aktualizacja: 27.07.2011 13:20

Skarb srebrnych monet został odkryty przez detektorystę (posiadacza wykrywacza metali) na polu uprawnym w północno-zachodniej Anglii. To nie pierwsze znalezisko tego typu, ale wyjątkowo cenne.

Skarb złożony z 92 srebrnych monet z IX i X wieku oraz innych srebrnych przedmiotów został odnaleziony przez archeologa-amatora na terenie Furness, krainy geograficzno-historycznej w północno-zachodniej Anglii, w południowej części hrabstwa Cumbria. Dokładne położenie miejsca odkrycia skarbu nie jest podawane do publicznej wiadomości. Zdaniem ekspertów, znalezisko jest ważnym obiektem kultury materialnej i świadectwem obecności Wikingów na Półwyspie Furness nad Morzem Irlandzkim w IX i X wieku. Oprócz srebrnych monet, wśród których znajdują się dwa arabskie dirhamy, w skład skarbu wchodzą srebrne sztabki oraz bransoleta.

Według Sabiny Skae, kurator muzeum w Barrow-in-Furness, odkrycie ma duże znaczenie dla archeologów, gdyż skarby z tego okresu są rzadkimi znaleziskami, a ostatnie znalezisko jest największym skarbem o dużej wartości, odnalezionym w tej części kraju.

Naukowcy z Muzeum Brytyjskiego w Londynie szacują aktualnie wartość odnalezionego skarbu. Jak poinformował dr Gareth Williams z tego muzeum, specjalizujący się w dziedzinie historii Wikingów, w połowie X wieku tereny dzisiejszej północno-zachodniej Anglii znajdowały się poza obszarem regulowanego bicia monet, jakie obowiązywało wówczas na pozostałym obszarze Anglii. Odnaleziony w Furness skarb odzwierciedla tę sytuację, dzięki czemu jest unikalnym znaleziskiem.

(ew/pap/bbc)

Zobacz więcej na temat: Anglia archeologia Londyn

Czytaj także

Naukowcy udowodnili, że kamień słoneczny Wikingów działa

Ostatnia aktualizacja: 09.11.2011 18:00

Uczeni francuscy zbudowali instrument nawigacyjny "sólarsteinn", którym prawdopodobnie posługiwali się Wikingowie w czasie swoich wypraw morskich – poinformował magazyn "Science".

Kamień słoneczny Wikingów działa. Naukowcy udowodnili

Uczeni francuscy zbudowali instrument nawigacyjny „sólarsteinn”, którym prawdopodobnie posługiwali się Wikingowie w czasie swoich wypraw morskich – poinformował magazyn Science.

Skandynawskie sagi wspominają o tajemniczym „sólarsteinn”(„słonecznym kamieniu”), stanowiącym główną pomoc nawigacyjną wyprawach Wikingów 1000 lat temu.

Jak udowodnili w 2010 roku naukowcy międzynarodowego szwedzko-węgierskiego zespołu badawczego z Eoetvoes University w Budapeszcie i Lund Universitet w Szwecji, pod kierownictwem prof. Gabora Horvatha i prof. Susanne Akesson, „sólarsteinn” to szpat islandzki – odmiana kryształów kalcytu.

Korzystając z kryształów szpatu, pozyskanego z Islandii, zespół naukowców francuskich pod kierownictwem prof. Guya Roparsa, fizyka z Universite de Rennes 1, korzystając z opisów z sag, oraz dwóch przedstawień z Islandii, zbudował urządzenie nawigacyjne, którego prawdopodobnie używali Wikingowie. W drewniane pudełko z oznaczeniem położenia Słońca w miejscu wykonania przyrządu, badacze włożyli kryształ szpatu. Od górnej strony w pokrywie znajdował się otwór, którym obracano urządzenie w kierunku Słońca. Projekcja refrakcji promieni słonecznych przez kryształ wyświetlana była na dolnej części pudełka.

W szpacie islandzkim występuje bowiem zjawisko podwójnego załamania światła oraz jego polaryzacja. Przepuszczając przez kryształ szpatu wiązkę światła, obserwuje się jej rozdwojenie. Obydwa promienie wychodzące z kryształu są spolaryzowane w płaszczyznach wzajemnie do siebie prostopadłych. Kalcyt pozwala na przechodzenie światła spolaryzowanego tylko w jednym kierunku, i może stawać się jaśniejszy lub ciemniejszy, w zależności od tego jak jest skierowany. Polaryzacja światła na północnych szerokościach geograficznych podczas zachmurzenia lub zamglenia jest taka sama jak w pogodny dzień.

Instrument nawigacyjny zbudowany przez francuskich naukowców wyznaczał z dokładnością do 1 proc. położenie Słońca, nawet jeżeli znalazło się ono pod horyzontem. Prof. Ropars twierdzi iż tego typu „kamienie słoneczne” znajdują się na osadach czy we wrakach łodzi z czasów Wikingów.

Skandynawskie sagi wspominają o tajemniczym "sólarsteinn" ("słonecznym kamieniu"), stanowiącym główną pomoc nawigacyjną wyprawach Wikingów 1000 lat temu.Jak udowodnili w 2010 roku naukowcy międzynarodowego szwedzko-węgierskiego zespołu badawczego z Eoetvoes University w Budapeszcie i Lund Universitet w Szwecji, pod kierownictwem prof. Gabora Horvatha i prof. Susanne Akesson, "sólarsteinn" to szpat islandzki – odmiana kryształów kalcytu.

Instrument nawigacyjny zbudowany przez francuskich naukowców wyznaczał z dokładnością do 1 procent położenie Słońca, nawet jeżeli znalazło się ono pod horyzontem. Prof. Ropars twierdzi iż tego typu "kamienie słoneczne" znajdują się na osadach czy we wrakach łodzi z czasów Wikingów.

(ew/pap)

Zobacz więcej na temat: Budapeszt Islandia słońce Szwecja

Czytaj także

Ofiara z ludzi na Islandii

Ostatnia aktualizacja: 13.12.2011 19:06

Archeolodzy odkryli na Islandii pozostałości pochówku sprzed ponad 1000 lat, wskazujące na wykorzystanie ludzkich ciał jako darów ofiarnych – informuje serwis internetowy Iceland Review.

Ofiara z ludzi na Islandii

Archeolodzy odkryli na Islandii pozostałości pochówku sprzed ponad 1000 lat, wskazujące na wykorzystanie ludzkich ciał jako darów ofiarnych – informuje serwis internetowy Iceland Review.

Odkrycia ludzkich i zwierzęcych szczątków umieszczonych w ziemnym murze dokonano podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych na stanowisku archeologicznym w Pegjandadalur, położonym w okręgu Sudur-Pingeyjasysla w północno-wschodniej części Islandii.

Archeolodzy badali mur w kształcie litery L, ułożony z darni ponad 1000 lat temu, kiedy odkryli w jamie wewnątrz muru ludzką czaszkę, kość szczękową kota, a także kości innych zwierząt, w tym owiec – złożone w jednym miejscu.

Tuż przy jamie naukowcy odnaleźli nienaruszone miejsce pochówku nowonarodzonego dziecka.

Zdaniem badaczy, znalezisko jest unikalne i zadziwiające ze względu na kombinację kości odnalezionych w jednym miejscu. Eksperci wykluczają możliwość, że w jamie składano zwykłe odpady, gdyż na Islandii nigdy nie praktykowano kanibalizmu ani nie jedzono kotów.

Jak poinformowała archeolog Lilia Palsdottir, odnalezione pozostałości mogą świadczyć o przeprowadzeniu jakiegoś rytuału z wykorzystaniem ludzkiej ofiary, ale nie można tego jednoznacznie potwierdzić.

Umieszczanie ludzkich szczątków w murach i ścianach było znane w historii, na przykład w przypadku Rzymian, którzy często w murach nowo wybudowanych domów umieszczali w ofierze szczątki noworodków.

Według Palsdottir, znalezisko mogło być związane z jednym z pogańskich rytualnych obrzędów, praktykowanych na Islandii przed przyjęciem chrześcijaństwa w ok. 999-1000 roku, o których niewiele wiadomo.

Tuż przy jamie naukowcy odnaleźli nienaruszone miejsce pochówku nowonarodzonego dziecka.

(ew/pap)

Zobacz więcej na temat: archeologia dzieci Islandia noworodek

Grenlandzkie zajęcia Wikingów - 1000 lat temu...

Wojna trojańska. Fakty i mity

Rzeź Ormian. Pierwsza w XX wieku zbrodnia ludobójstwa

Jan Karski: ludzie nie powinni zapomnieć, co to jest Holokaust