Historia

16 maja

Ostatnia aktualizacja: 16.05.2011 00:00
Zmarł hetman wielki koronny Jan Tarnowski.

1561 - Zmarł Jan Amor Tarnowski herbu Leliwa, wojewoda ruski, hetman wielki koronny, prawnuk Zawiszy Czarnego, jeden z najwybitniejszych polskich wodzów i teoretyków wojskowości XVI wieku. Pobił armię mołdawską Petryły pod Obertynem w 1531 roku, w czsie wyprawy na Moskwę zdobył Homel i Starodubę. Był stronnikiem Habsburgów, czym naraził się Zygmuntowi Staremu. Urodził się w Tarnowie w 1488 roku. 450 rocznica

1573 - Podczas elekcji w Warszawie wybrano na króla Henryka Walezego. Król z francuckiej dynastii Walezjuszy pierwszy zaprzysiągł tzw. "pacta conventa", które potem podpisywał każdy władca. W dwa lata po elekcji, w grudniu 1575 roku Walezy uciekł do Francji, pozostawiając pusty tron.

1657 - Zginął śmiercią męczeńską jezuita Andrzej Bobola, kaznodzieja prowadzący działalność misyjną wśród wyznawców prawosławia na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej. W 1938 roku został kanonizowany. Od 2002 roku jest patronem Polski.

1703 - Zmarł Charles Perrault, francuski pisarz. Wydał kilka zbiorów bajek prozą, które były francuską wersją baśni krążących w tradycji ustnej, jak: "Czerwony kapturek", "Kot w butach", "Tomcio Paluch". Urodził się 12 stycznia 1628 roku.

1703 - Początek Sankt Petersburga - na zdobytej od Szwedów Wyspie Zajęczej z rozkazu cara Piotra I rozpoczęto wznoszenie pierwszej budowli nowego miasta -Twierdzy Pietropawłowskiej.

1763 - Urodził się Louis Vauquelin, francuski naukowiec, odkrywca chromu i berylu. Zmarł w 1829 roku.

1830 - Zmarł Jean Baptiste Joseph Fourier, francuski matematyk i fizyk, twórca matematycznej metody analizy widmowej, autor teorii przewodnictwa cieplnego, opracowanej dzięki posługiwaniu się szeregami trygonometrycznymi.

1901 - Urodził się Eugeniusz Dąbrowski, ksiądz, biblista, religioznawca, wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Autor prawie 300. publikacji, w tym przekładu Nowego Testamentu, "Komentarza do Nowego Testamentu" oraz "Religii Świata". Zmarł 8 kwietnia 1970 roku. 110 rocznica

1902 - Urodził się Jan Kiepura, śpiewak operowy i estradowy o światowej sławie, grał w kilkudziesięciu filmach. Od 1939 roku mieszkał w Stanach Zjednoczonych, tam zmarł 15 sierpnia 1966 roku.

1905 - Urodził się Henry Fonda, amerykański aktor. Jego największą rolą była postać Toma Joade w "Gronach gniewu", potem grał w filmach "Dwunastu gniewnych ludzi", "Nad złotym stawem". W 1980 roku został nagrodzony "Oscarem" za całokształt twórczości, a w 1981 - Oscarem za rolę ojca w filmie "Nad złotym jeziorem". Zmarł 12 sierpnia 1982 roku.

1906 - Urodził się Stanisław Turski, matematyk, organizator i rektor Politechniki Gdańskiej, profesor i rektor Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się teorią liczb i zagadnieniami matematyki stosowanej, był dyrektorem Zakładu Obliczeń Numerycznych na Uniwersytecie Warszawskim. Zmarł 3 stycznia 1986 roku. 105 rocznica

1918 - Urodził się Juan Rolfo, meksykański pisarz, autor powieści "Pedro Paramo", "Równina w płomieniach". Zmarł w 1986 roku.

1919 - Urodził się Zbigniew Kurtycz, muzyk, piosenkarz, żołnierz Armii Andersa, po wojnie współpracował z Polskim Radiem występując w programie „Podwieczorek przy mikrofonie”. Jego znane przeboje to: "Tak czy nie", "Andriusza", "Za dzień już nie spotkamy się w wielkim świecie", "Cicha woda", którą zaśpiewał jako pierwszy. Do swoich piosenek wnosił elementy swingu i jazzu.

1920 - Urodził się Leopold Tyrmand, prozaik i publicysta, miłośnik i popularyzator jazzu, autor słynnego "Dziennika 1954" oraz powieści "Zły", "Filip", "Życie towarzyskie i uczuciowe", "Siedem dalekich rejsów". Zmarł na emigracji w Stanach Zjednoczonych, 19 marca 1985 roku.

1924 - Urodził się Tadeusz Kubiak, poeta i satyryk, autor utworów dla dzieci i młodzieży oraz audycji radiowych. Wydał zbiorki poezji "Gałązka rozmarynu", "Słowo pod żaglem", "Ballady i pieśni", "Miłość prawdziwa", utwory dla dzieci "Piękna podróż", "Wesoły deszcz", "Moje marzenia", "Niby na niby", "Kocham ciebie, mamo". Zmarł 3 czerwca 1979 roku.

1926 - Urodził się Jan Janikowski, kompozytor, pianista i aranżer, założyciel zespołów muzycznych Filipinki, Baby Jagi i Amazonki. Najbardziej znane jego piosenki to: "Chłopiec z gitarą", "Bal Arlekina", "Do widzenia, profesorze", "Amazonki i wiatr". Zmarł 28 maja 1990 roku. 85 rocznica

1929 - W Poznaniu otwarto Powszechną Wystawę Krajową, na której zaprezentowano dorobek Polski z pierwszego dziesięciolecia niepodległości. Była to największa impreza targowa w dziejach Polski: 650 tys. m kwadr. powierzchni wystawowej, w tym 292 tys. pod dachem. Trwała do 30 września 1929 roku.

1929 - W Los Angeles odbyło się pierwsze rozdanie Oscarów - nagród Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej.

1930 - Urodziła się Krystyna Zachwatowicz, scenograf, współtwórczyni i artystka krakowskiego Kabaretu "Piwnica pod Baranami", projektowała scenografie do inscenizacji Konrada Swinarskiego "Nie-boska komedia", Andrzeja Wajdy "Sprawa Dantona", "Dybuk", "Zbrodnia i kara", grała w filmach Wajdy "Człowiek z marmuru", "Panny z Wilka", "Katyń".

1930 - Urodziła się Janina Traczykówna, aktorka teatralna i filmowa związana od 1955 roku z Teatrem Dramatycznym w Warszawie. Zagrała w filmach "Pod gwiazdą frygijską", "Brunet wieczorową porą", "Miś", "Ludzie z pociągu", "Dzień świra", w serialu telewizyjnym "Noce i dnie".

1930 - Urodził się Stanisław Brudny, aktor teatralny, filmowy i dubbingowy, grał w filmach: "Yesterday", "Kochankowie mojej mamy", "Rykowisko", "Komediantka", "Sara", "Ryś".

1942 - Zmarł Bronisław Malinowski, światowej sławy antropolog, profesor uniwersytetów w Londynie oraz Yale, dyrektor Instytutu Kultur i Języków Afryki w Londynie, w czasie II wojny światowej prezes Instytutu Polskiego w Nowym Jorku. Autor książek "Życie seksualne dzikich" oraz "Naukowe teorie kultury". Urodził się 7 kwietnia 1884 roku.

1943 - Koniec likwidacji getta warszawskiego. Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie.

1944 - Urodził się Maciej Zembaty, twórca kabaretowy, piosenkarz, klasyk współczesnego czarnego humoru, w latach 70. popularność zdobył dzięki "Rodzinie Poszepszyńskich" - odcinkowemu słuchowisku kabaretowym w Programie III Polskiego Radia. Internowany w czasie stanu wojennego, napisał jedną z najsłynniejszych piosenek tego okresu: "Hymn internowanych ekstremistów". Ponownie wrócił na scenę z zespołem STGS.

1947 - Zmarł Frederick Gowland Hopkins, biochemik angielski, laureat nagrody Nobla, jeden z prekursorów witaminologii. Wyjaśnił rolę kwasu mlekowego w pracy mięśni.

1948 - Urodził się Felicjan Andrzejczak, piosenkarz i muzyk, w latach 80. wokalista Budki Suflera, z którą nagrał przeboje - "Jolka, Jolka pamiętasz..." oraz "Czas ołowiu" i "Noc Komety".

1950 - Urodziła się Anna Romantowska, aktorka teatralna i filmowa, grała w filmach: "Kobieta i kobieta", "Mała apokalipsa", "Panna Nikt", "Przesłuchanie", "Nigdy nie mów nigdy", "Mniejsze zło". Wystąpiła w telewizyjnych serialach "Dom" oraz "Matki, żony i kochanki".

1950 - Urodził się Johannes Bednorz, niemiecki mineralog i fizyk zajmujący się otrzymywaniem i badaniem nowych materiałów. Laureat Nagrody Nobla w 1987 roku w dziedzinie fizyki za odkrycie nadprzewodnictwa wysokotemperaturowego w tlenkach metali.

1953 - Urodził się Pierce Brosnan, irlandzki aktor i producent filmowy, znany z filmów: "Po zachodzie słońca", "Robinson Crusoe", "Góra Dantego", "Czwarty protokół", "Kosiarz umysłów" oraz popularnego serialu "Detektyw Remington Steele". Sławny jako odtwórca roli agenta Jamesa Bonda "Jutro nie umiera nigdy", "Świat to za mało" i "Golden Eye". Zaangażowany w ochronę środowiska, nagrał apel na rzecz ochrony delfinów, włączył się w protesty przeciwko francuskim próbom nuklearnym na południowym Pacyfiku.

1953 - Zmarł Jean-Baptiste Reinhardt, zwany Django, belgijski muzyk jazzowy pochodzenia cygańskiego. Pierwszy wśród Europejczyków, który wywarł wpływ na muzyków amerykańskich. Nagrywał audycje radiowe, płyty, miał role w filmach. Wraz z orkiestrą Duke'a Ellingtona dał koncert w Carnegie Hall. Urodził się 23 stycznia 1910 roku.

1955 - Urodziła się Debora Winger, amerykańska aktorka, wystąpiła w obrazach: "Zdradzeni", "Pod osłoną nieba", "Czułe słówka", "Czarna wdowa", "Zdradzeni", "Ciernista dolina".

1960 - Theodore H. Maiman z Hughes Research Laboratories w Malibu w Kalifornii po raz pierwszy uzyskał światło laserowe.

1963 - USA i ZSRR podpisały w Moskwie porozumienie w sprawie współpracy w badaniach atomowych.

1965 - Urodził się Grzegorz Pacek, reżyser filmów dokumentalnych i fabularnych oraz realizator telewizyjny, autor filmów - "Środa, czwartek rano", "Kryminalni", "Na dobre i na złe", "Mongolski ślad".

1970 - Urodziła się Gabriela Sabatini, argentyńska tenisistka, jedna z czołowych zawodniczek świata na przełomie lat 80. i 90. Zwyciężyła w wielkoszlemowym US Open w 1990 roku i Wimbledonie w 1988 roku w deblu. Prezenterka perfum firmowanych jej nazwiskiem.

1971 - Urodził się Marcin Rozynek, wokalista rockowy, autor piosenek, producent muzyczny, wydał sześć płyt studyjnych, z czego dwie nagrał z zespołem Atmosphere, którego był członkiem. 40 rocznica

1975 - Japonka Junko Tabei, uczestniczka ekspedycji himalajskiej jako pierwsza kobieta zdobyła Mont Everest.

1982 - Zmarł Jerzy Krzysztoń, prozaik, dramatopisarz, autor słuchowisk radiowych, tłumacz literatury anglosaskiej, wieloletni pracownik Polskiego Radia. Do jego najważniejszych utworów należą: "Kamienne niebo", "Wielbłąd na stepie" oraz "Obłęd". Urodził się 23 marca 1931 roku.

1983 - Zmarł Aleksander Hertz, socjolog, pisarz, jego badania obejmowały pogranicze socjologii kultury i polityki. Uważał, że socjologię należy traktować jako środek porozumienia w społeczeństwie demokratycznym. Autor prac: "Żydzi w kulturze polskiej", "Akie o ideologiach", "Posłannictwo wodza"; od 1939 roku w Stanach Zjednoczonych.

1984 - Zmarł Irvin Shaw, amerykański dramaturg, scenarzysta i pisarz, autor powieści psychologiczno-obyczajowych "Zakłócenia w eterze", "Lucy Crown", "Chleb na wody płynące", "Młode lwy", "Wieczór w Bizancjum", "Pogoda dla bogaczy".

1988 - Zmarła Zofia Krygowska, matematyk, pedagog, taterniczka,  autorka prac z dziedziny dydaktyki matematyki - "Zarys dydaktyki matematyki" oraz podręczników do nauki tego przedmiotu.

1990 - Zmarł Jim Henson, aktor i producent amerykański. Światowy sukces przyniosły mu wymyślone w latach 50. sławne Muppety. Jest twórcą programów „The Muppet Show” i Ulica Sezamkowa. Urodził się 24 września 1936 roku.

1991 - Straż Graniczna, powołana na mocy ustawy z października 1990 roku, w całości przejęła obowiązki Wojsk Ochrony Pogranicza. Podstawowe cele Straży Granicznej to ochrona granic państwowych oraz przeciwdziałanie, ujawnianie i zwalczanie przestępczości transgranicznej. 20 rocznica

1991 - Elżbieta II jako pierwszy brytyjski monarcha wygłosiła przemówienie w Kongresie USA. 20 rocznica

1991 - Podpisanie przez Rosję i Chińską Republikę Ludową umowy o wspólnej granicy, ratyfikowanej przez Radę Najwyższą Rosji 13 lutego 1992 roku. 20 rocznica

1995 - Zmarła Lola Flores, hiszpańska tancerka flamenco i pieśniarka.

1997 - Zmarł Giuseppe de Santis, włoski reżyser, scenarzysta i krytyk filmowy, jeden z najważniejszych twórców włoskiego neorealizmu.

1999 - Zmarła Wilhelmina Iwanowska, astronom, profesor Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmowała się ruchem gwiazd w przestrzeni, fotometrią fotograficzną gwiazd zmiennych oraz ewolucją galaktyk.

2000 - W Warszawie zmarł Andrzej Szczypiorski, prozaik, publicysta, uczestnik powstania warszawskiego, więzień obozu Sachsenhausen, od lat 70. działacz opozycji w PRL. Autor ponad 20. tomów prozy, w tym powieści, zbiorów reportaży i felietonów, szkiców, esejów. Najbardziej znane jego powieści - "Msza za miasto Arras", "Początek" "Z notatnika stanu wojennego", "Noc, dzień i noc", "Autoportret z kobietą", "Gra z ogniem", a także opowiadania - "Amerykańska whisky". Urodził się 3 lutego 1924 roku.

2009 - Zmarł Mieczysław Jahoda, operator filmowy, reżyser, pedagog. Jako operator pracował przy realizacji filmów: "Pętla", "Krzyżacy", "Rękopis znaleziony w Saragossie", "Ogniomistrz Kaleń", "Nie lubię poniedziałku", "Mazepa"; telewizyjnego serialu "Czterdziestolatek".

2010 - Zmarł Józef Niweliński, biolog i farmaceuta, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Nauk; pionier nowoczesnej histochemii enzymów, dowiódł dodatni wpływ krystalicznego cholesterolu na aktywność gonad ssaków oraz udowodnił, że łożysko ludzkie jest źródłem danych o wartości biologicznej środowiska człowieka. Autor prac naukowych z zakresu zoologii eksperymentalnej w tym "Metod histochemicznych".

Czytaj także

15 maja

Ostatnia aktualizacja: 15.05.2011 00:00
Tramwaj elektryczny ma 130 lat.
rozwiń zwiń
Czytaj także

17 maja

Ostatnia aktualizacja: 17.05.2011 00:00
Zmarł Botticelli - autor fresków w Kaplicy Sykstyńskiej.
rozwiń zwiń